Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 January 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org English Version Members of a Antubochiu Cluster during one of their monthly Cluster meeting. This Cluster has recently multiplied and brought forth 2 new child Clusters - Nthare and Burimaria Clusters. Cluster multiplication helps TIST to expand and allow new members to join in while existing members get closer to Cluster Services offered by TIST servants at Low cost yet Results are high. Picture by William Mwito TIST Farmers Combat Global Warming and Climate Change. Page 2 TIST Values help achieve another successful Validation and Verification – PD009. Page 4 Athi Cluster in Igembe Experiences Rapid Growth. Page 4 Cluster reporting: Share your successes to make your cluster and TIST strong. Page 5 Small Group payments progress, and how you can help payment succeed in your cluster. Page 5 Inside: ENGLISH VERSION 2 T IST farmers have responded to a global call to combat global warming and climate change. Many farmers have sought understanding through TIST seminars /trainings and at cluster meetings to learn and understand more about the global warming, its effect on the climate, and mitigation approaches. We see many impacts of climate change today. Just to illustrate a few instances of impacts, the El Nino floods of 1998 that ravaged most of the country and the long drought that followed, and the strong hurricane of 2004 were likely intensified by global warming. Other notable illustrations are the gradual wearing off the glaciers at the peak of Mt. Kenya, unpredictable weather patterns that have resulted to crop failures in many areas, drying of water springs and water catchments areas, among many others. This month’s newsletter will share training notes from seminars so that we all can understand global warming and climate change better. We will begin by defining each term and explaining it further and then learn how your trees play a significant role in mitigating the effects of global warming. What is Global Warming? Global warming refers to an average increase in the Earth’s temperature, which in turn causes changes in climate. A warmer Earth may lead to changes in rainfall patterns, stronger storms, a rise in sea level, crop failures, and a wide range of impacts on plants, wildlife, and humans. When scientists talk about the issue of climate change, their concern is about global warming caused by human activities and the extremes of climate and weather variability this brings about. Is the Earth getting warmer? Yes! The Earth has warmed by about 1ºC over the past 100 years. Many of the world’s leading climate scientists think that things people do are helping to make the Earth warmer, such as burning of fossil fuels including coal, petrol, and natural gas, and cutting forest and managing land poorly.
What is the Greenhouse Effect ? The greenhouse effect is the rise in temperature that the Earth experiences because certain gases in the atmosphere, called greenhouse gases, like carbon dioxide, nitrous oxide, sulphur dioxide, and methane trap energy from the sun. Major sources of carbon are: deforestation, gases emitted from industries, gases emitted from motor vehicles, gases emitted from burn of wood fuel or charcoal and burning of forests. What are dangers of Global Warming? • Severe water stress in the arid and semiarid land areas. This would result in more areas becoming desert. • Increased spread of diseases like malaria. As areas become warmer, more become suitable breeding grounds for mosquitoes, increasing risks of malaria infection. Many families and health institutions can be impacted, average life spans decline, and infant mortality rates rise. • Decreased agricultural production in many tropical and subtropical countries, especially countries in East Africa. Due to decreased rainfall and increased breeding of pests due to increased warming, the production of food crops may decrease and this results in poverty and hunger among many families and communities. • Higher worldwide food prices.As more farmers get less yields and food supplies become scarce, the prices increase because the demand is high and supply is low. • Major changes in the productivity and composition of critical ecological systems particularly forests. Water catchment areas in the mountains and forests continue to dry up. This will affect the ability to irrigate crops and will reduce stream flows necessary to keep dams and reservoirs replenished.This will reduce generation of hydroelectric power. Our industries, hospitals and other institutions that heavily rely on electricity will be severally affected. The supply of piped water to urban areas as well as rural homes will also be affected. • Tens of millions of people at risk from flooding and landslides, driven by projected increases in rainfall intensity and, in coastal areas, rising sea levels. How can I prevent Global Warming? Plant and care for trees! As mentioned above, carbon dioxide is one of the gases that cause global warming. Trees absorb carbon dioxide from the air during photosynthesis and store it in the wood, roots and soil as cellulose carbon. However, when trees are cut and burned, they release the carbon they had stored back to the air.
Did you know each tree can create a micro climate? Trees and their cover cool the surface of the earth. Feel the comfort of the shade of a tree. Notice that the soil below is moister than where the sun bakes it with no shade. When the ground stays cooler, the ground holds more moisture longer. This means that trees on your land will help improve the amount of water in your soil, and help retain it for a longer time. This will help your crops and also even help the water users in your area. TIST Farmers Combat Global Warming and Climate Change. ENGLISH VERSION 3 What are carbon credits? In 1997, a number of countries signed a UN agreement which said that all signing countries would work together to reduce how much they pollute, particularly limiting greenhouse gas pollution. This agreement was called the Kyoto Protocol, named after the Japanese city of Kyoto where the agreement was signed. Under the Kyoto Protocol many industrialized nations have agreed to reduce the levels of carbon dioxide they produce. One way to do this is by taking carbon dioxide out of the atmosphere and storing it in the ground or in trees. Trees absorb carbon dioxide from the air during photosynthesis and store it in the wood, roots and soil. The amount of carbon taken from the air and stored can be measured and calculated, and then, when verified as accurate, this absorption of carbon dioxide can be sold on the world market as carbon credits. Buyers can purchase these credits to offset their carbon dioxide emissions. For instance, TIST is able to sell the carbon absorbed in trees just like producers sell sugar and milk.With carbon, however, you don’t ship the product to the market. Instead, the value is from the carbon taken out of the air, kept in the tree on your farm or forest, measured and reported. The trading of carbon credits is done in New York, Chicago, London, and other cities globally. At these markets, carbon offsets are bought, traded, and sold in large volumes for money. We have to meet the market requirements. We cannot clear forest or cut trees to plant trees since this is bad for the environment. We have to commit to keep trees growing for the long-term, 30 years or more. We have to report data accurately.
Once trees are planted, some measurements and calculations are made to measure the amount of carbon TIST farmers trees have absorbed. Note again, trees are never actually taken to the markets. They remain in the shamba and the longer they stay alive, the longer the period of receiving payments. So, the farmer keeps the trees and the fruits and the nuts.The money that TIST makes selling carbon offsets is then shred with TIST Small Groups and used to support the costs of TIST, including training, Quantification, and management. Through carbon markets, planting trees can provide a new source of income because they absorb and store carbon that can be measured, reported, and sold as carbon credits. Trees also provide many other environmental, material and medicinal benefits. Do all trees absorb the same amount of carbon? No. Tree that have wider circumference (more biomass) store more carbon that trees that are thin. Taller trees also absorb more carbon than short trees. Therefore, trees that are thick will bring more income from carbon credits.This means trees planted with good spacing have a chance of growing big and tall and earn more carbon income. They do not compete for soil nutrients and water as much as trees that are closely spaced. Therefore, in order to receive good payments out of our trees, it is important to plant them in a good enough spacing that will allow them to grow healthy, tall and big. Where / who are the buyers of carbon credits? Currently, carbon credits are sold on voluntary markets and in compliance markets. They may be certified in different ways, just as there are different brands and certifications for other products you buy and sell (like coffee, and organic coffee under different labels). Here are some of the major markets and types of offsets: 1) Certified Emission Reductions (CERs) for the Clean Development Mechanism (CDM) represents the market created under the Kyoto Protocol. These carbon credits must be verified and certified under the CDM process for use by the industrial countries that have made GhG reductions commitments under the Kyoto Protocol to help them comply with agreements. This is a compliance market. Verification and Certification is done by independent Designated Operational Entities (DOEs) and approved by the Executive Board of CDM. Currently, this market does not work very well for many forestry projects, including TIST.
2) Another market that requires verified emission reductions are the non-Kyoto compliance markets. In the US, which is not a signatory to Kyoto, some of the individual states are requiring GhG reductions. Australia has similar requirements. While the approval process will require that the emission reductions be verifiable, and verified by an independent party, it is a separate and different process than the CDM procedures. These markets have a lot of potential, but are not currently open to TIST. 3) Voluntary markets are where TIST has sold offsets from tree planting by TIST farmers.There are two types of voluntary market buyers.The first is a small market made up of people willing to give money to encourage people to plant trees. Examples include paying for tree planting projects to make a wedding or a conference carbon neutral. The second type of voluntary market buyer is a much larger potential market made up of companies in the US and other non-Kyoto industrial countries that are making voluntary commitments to reduce their GhG emissions either because they are good stewards of the environment or they are preparing for future regulatory requirements. There are many different standards in these markets with different and ever-changing rules about tree planting, monitoring, and reporting that we must meet to sell offsets. Currently, two leaders that TIST has been verified under are the Verified Carbon Standard and the Climate, Community, and Biodiversity Alliance Standards. ENGLISH VERSION 4 T IST Kenya farmers are happy to take part in another successful Validation and Verification. From 5th – 12th December, 2012, TIST Kenya hosted four Validators from globally recognized Environmental Services, Inc, a certified US-based Validation and Verification Company. The purpose of this visit was to audit the TIST program and ascertain whether our work has been accurate and honest.This is important to assure our buyers (carbon credit buyers) that what we tell them about Small Group activities is true and correct.This gives the buyers confidence and trust in us, hence they are able to buy carbon credits from TIST farmers that support program operations and tree payments.
Because we abide by TIST Values, we passed the field visit portion of the validation and verification. This is good news for thousands of our farmers and entire TIST family! This underscores the importance of abiding by TIST Values. Everyone should respect and adhere to TIST Values. Quantifiers should be accurate in the tree counts, and ensure complete baseline or quantification of each group they visit.Auditors must ensure that audits are up to the highest standards, Trainers should ensure farmers get accurate information. Leaders should help hold each other mutually accountable. TIST farmers should keep their word, and follow the training guidelines. All of us, should be honest, accurate, transparent, serve one another as we hold each other mutually accountable. Because, in TIST, We are! TIST Values help achieve another successful Validation and Verification – PD009. F or a long time, members have wanted to form their own cluster near their homes and where they plant trees. ,At last, through their work, it has materialized, and now they have their own child cluster born from Antubochiu cluster. The newborn cluster’s members had been travelling a very long distance, around 8 kilometres, to reach Antubochiu’s cluster meeting site, which was a hard walk to reach there. Now the cluster is growing at a rapid rate, since people who could not travel the far distance to where meetings are held now can make it easily reach the meeting site in their newly born Cluster. They started with five Small Groups, and now have grown to 20 small groups within a course of three months’ time. The Small Groups have received TIST program trainings from TIST Servants, as follows; 1. TIST basic information and history 2. TIST Values 3. TIST Small Group eligibility requirements 4. Conservation Farming 5. Tree species. Members now are happy that they have their own cluster to serve and are not walking long distances to receive trainings like before. Many of TIST Small Group members that are joining are joyful that their trees will be quantified and they will receive incentives for the ones that they have planted this rainy season. Conservation Farming training has motivated us more, and we learnt that we can produce much from this type of farming, after visiting other clusters to see how they have done CF in their lands, and listened to their views about amounts they harvested during the last rainy season. It seems impressive, and we shall adopt it to be our best practice, members said. Our lands are not very productive, since utilizing chemical products, like fertilizers have made our farms’ soil lose its fertility.
The practice of CF will help make soil in our farms fertile again. We are seeing a great difference, and we are grateful for correct and useful training we are receiving from TIST. With-TIST we shall do marvelouscongratulations TIST. Athi Cluster in Igembe Experiences Rapid Growth. By Millicent Wambogo ENGLISH VERSION 5 I n TIST, we find strength in taking action together and sharing our successes with others in our Small Groups, in our clusters, and beyond. Monthly cluster reports on cluster meetings and accounting are an important part of this success. Each cluster is responsible for submitting an accurate cluster meeting and cluster accounting report every month. Your cluster Quantifier and Trainer will work with you to submit these reports using the Palm computer. Soon, we will be able to see these reports on the TIST mobile website. This way, we can be more transparent and all know that the data reported are accurate. Cluster servants should work with the Quantifier and Trainer to make sure accurate information is reported in these monthly reports and on cluster elections and representatives. The more we help each other, and hold each other accountable for accurate information and for achieving big results at low costs, the stronger and better TIST becomes. Reminder: for success, every month your cluster should: 1) Attend your cluster meeting and remind other groups to attend. 2) Review together the results your cluster has achieved: new trees planted, groups quantified, and how budget was spent together as a cluster.
Make this part of the cluster meeting and of your Small Group meetings! 3) Send reports by Palm for Cluster Meeting and Cluster Accounting. You can use SMS reporting if your Quantifier and Trainer are not present, but they should be at meetings to serve you. 4) Organize quantification with Quantifiers. Make sure someone from your cluster assists in each quantification! 5) Invite your friends and neighbors to join TIST at a cluster meeting. Share this Mazingira Bora and help them with the application process. 6) Make bigger results! Plant trees, build or buy an energy saving stove, practice CF. Remember: a strong cluster should have at least 200,000 Quantified trees, 30-50 active Small Groups who meet each month, elected servant leaders, and be carrying out and reporting on good training and quantification. Cluster reporting: Share your successes to make your cluster and TIST strong. B eginning in January 2013, Small Groups will start receiving their vouchers for payment using an improved payment process. In the new process, in order for a cluster to be paid, it must first pass a cluster audit. This shows that the information being reported is accurate and that the cluster is strong to grow and serve its members in TIST. Small Groups will also have to verify that their TIST registered phone is active and accurate before receiving payment. Accountability People and cluster Leaders and Co-Leaders will work with Quantifiers and Trainers to support payments. Each Small Group plays an important role, too. This article will tell you what you need to do to be paid. Quantifiers are responsible for making sure that they pick up the vouchers, Mpesa forms, and SIM cards for groups receiving their first payment to bring them to the cluster meetings. The Quantifiers also need to let Payment Support people the date of their cluster meeting at least two weeks before the meeting. Quantifiers are also responsible for reporting which vouchers are distributed, which payments have been made, collecting the properly signed voucher for each of these, and returning signed vouchers to Payment Support People. Small Group payments progress, and how you can help payment succeed in your cluster. ENGLISH VERSION 6 Our goal for Small Group payments is to ensure that payments happen every month. For all of us to succeed, we need to work together and support each other. Things that your Small Group should do; 1. Be on time! When you are late to the meeting, it causes delays for everyone. 2. Make sure your Small Group is represented in all Cluster meetings. During the issuing of vouchers, at least 2 members of your group must be present. You will be paid the month after you receive your voucher if you follow the steps below. 3. When your Small Group is issued your voucher, please be sure to: a) Inform all members of your group that you received the voucher and its amount. b) Make sure that your Small Group’s registered phone number is correct and active. We no longer will pay to any number that is not registered to the Small Group, with a signed M-Pesa agreement that includes all Small Group members’ signatures. Your Quantifier will tell you your registered number when you collect your voucher. You should test this by checking balance, and activate if needed. If the number cannot be activated, you need to get a new M-Pesa agreement and signature from all Small Group members before you can receive payment. c) All members of your group should sign the Agreement to accept Mpesa payments. You should select two of your group members, one to hold the SIM card and one as PIN Custodian for your group. This is important to protect all members of your Small Groups. There have been cases where a Small Group member was dishonest, and because he had access to the PIN and the SIM card, took the payment from the group without sharing. d) Make sure that your Safaricom SIM card has been registered with Mpesa and that the card is active. Your SIM Card custodian should be the one to be registered on behalf of the Small Group but the Mpesa PIN should be secretly kept by your PIN Custodian
– another member apart from SIM card custodian. e) If your group was previously issued with SIM card by TIST and it was registered, you need not to have another card but always make sure that it remains active. f) At least three members of your group should sign the voucher. It is advisable that members with highest number of trees should be given first priority to sign the voucher. 4. During payments, your Small Group should be represented by a minimum of 2/3 of your members. Your Small group members who signed the voucher should be present during the payment meeting. 5. If there are Mpesa delays or any other problem that causes your group to be delayed in payments, give phone contacts of at least 2 more members other than the SIM card and PIN custodians to your cluster Accountability Person. 6. Upon receiving your payments, please inform other members of your Small Groups and also your Cluster Accountability person. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 January 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kimeru Version Arimi ba TIST nibakurua na kuruutira kwa nthi na kugaruka kwa rera. Page 2 Jaria TIST iikirite nijatethetie tuumba gukuruka utegi ngugi bungi – PD009. Page 4 Cluster ya Athi ndene ya Igembe nigukura na mpwi. Page 4 Gutuma ripoti cia Cluster: gaana jaria uumbene kirijo nikenda wikira cluster yaku na TIST inya. Page 5 Kuriwa gwa ikundi bibinini nigwitite na mbele, na uria umba gutetheria kumenyeera ati cluster yenu ikuriwa. Page 5 Inside: Members of a Antubochiu Cluster during one of their monthly Cluster meeting. This Cluster has recently multiplied and brought forth 2 new child Clusters - Nthare and Burimaria Clusters. Cluster multiplication helps TIST to expand and allow new members to join in while existing members get closer to Cluster Services offered by TIST servants at Low cost yet Results are high. Picture by William Mwito KIMERU VERSION 2 A rimi ba TIST nibajukiritie itagaria kiriro kia nthi yonthe gia kurua na kuruutira kwa nthi na kugaruka kwa rera.
Arimi babaingi nibacuite kwerewa gukurukira semina na moritani ja TIST na kinya micemanio ya cluster kumenya na kwerewa nkuruki kwegie kuruutira kwa nthi, uria kuruutira guku kugaruraga rera na matagaria jaria jomba kujukua nikenda tukabana na untu bubu. Nituonaga mantu jamaingi jaria jaumaniitie na kugaruka kwa rera narua. Kuejana minguanano imikai ya mantu jaja ni kurutira na kunyenyea gwa nkamia iria ituuraga iguru ria murima Kenya, rera itikumba kubangirwa niuntu ikaraga ikigarukaga na kwou igatuma imera bikathuka guntu kuria kwingi, kunyara kwa ithima na biumo biaa nduuji na mantu jangi jamaingi. Gazeti ya mweri juju ikagaana natwi mantu kuumania na uritani bwa semina nikenda twinthe tuumba kumenya kuruutira kwa nthi na kugaruka kwa rera nimbi. Tukaambiria na kumenya o riitwa niakwa riugaga na kumenya nkuruki kuriegie na riu tuthome kwegie uria miti yaku itethagia kunyiyia mantu jaria jaumanagia na kuruutira kwa nthiguru. Kuruutira kwa nthi nimbi? Kurutira kwa nthi ni kwingia kwa murutira jwa nthiguru, buria butumaga rera ikagaruka. Nthiguru irina kiruutira nkuruki no itume gukagia na kugaruka kwa uria mbura iijaga, iburutani birina inya nkuruki, gwitia kwa iria, kuthuka kwa imera na mantu jangi jamaingi kiri imera, nyomoo na antu. Riria athomi baariria kugaruka kwa rera, bethagirwa bategete mono kurutira kuria kuretagwa ni mantu jaria jathithagua ni muntu na kugaruka nainya kwa rera kuria kuretagwa ni bubu. Nthiguru nikurutira nkuruki? Ii! Nthiguru nirutirite na 1ºC ndene ya miaka igana iria ithiri.Athomi baria baingi nthigurune nibakuthugania ati mantu jaria antu bathithagia nijagutethia gutuma nthiguru igia na kiruutira nkuruki ta kuithia makara, maguta ja ngari, na gasi na kugiita miitu na kuremwa kumenyeera miunda bwega. Greenhouse Effect nimbi? Greenhouse effect ni kwongereka kwa muruutira kwa nthiguru niuntu bwa icunci bimwe bia ruugo, bigwitwa greebhouse gases, ta ruugo rwa kaboni, rwa nitrous, rwa sulphur na methane ruria rujukagia murutira kuumania na riua. Kaboni yuumaga mono kuumania na: ugiti miti, ruugo kuumania na kambuni, kuumania na ngari, kuumania na gwakiria nkuu, makara na miitu. Mantu jamathuku jaria jaumanagia na kuruutira kwa nthiguru ni jariku? • Thina ya ruuji ndene ya ntuura injumu. Bubu butumaga guntu gukwingi gukooma nkuruki. • Gutamba gwa mpwi kwa rwagi. O uria ntuura ikugia murutira, nou gukabua gwa guciarirwa kwa rwagi na kwou kwingia kwa mbajua cia rwagi. Nja na cibitari inyingi nocikinyirwe, maisha jagakuia na aana babaingi bagakua. • Kunyia gwa irio bia munda ndene ya nthiguru iria ciri na murutira na ngai, mono ndene ya East Africa. Niuntu bwa kunyia kwa ngai na kwingia kwa guciarana kwa tunyomoo niuntu bwa kwingia kwa muruutira, irio kuuma miundene no binyie na bubu bugatuma gukagia ukia na mpara ndene ya nja na ntuura. • Uguri bubunene nkuruki bwa irio ndene ya nthiguru. O uria amemba babaingi baguketha bibikai nou irio bikaura, uguri bunenee niuntu babaingi nibakubienda na nibibikai bikwoneka.
• Kugaruka gukunene kiri uciari na gukaranira kwa imera na nyomoo ndene ya mwitu kuria kurina bata mono. Naria ruuji rugwatagua ibarine na miitune gukenderea kuuma. Bubu bugatuma antu baremwe kuanda into bia ruuji na na kunyiyie ruuji ruria ruri miurone untu buria bugatuma biria biaki bia kugwatia ruui birega gukinyirwa niru. Bubu bukanyiyia stima iria ikuthithua. Kambuni cietu, cibitari na biuthurani bingi biria bitumagira stima na wingi bikaremwa gwita na mbele uria bibati. Ruuji ruria rwitaga tauni na ntuurene imwe na paipu kinyaru rukanyia. • Antu milioni kumi ya ikumi bakarugurirwa thiina cia kuigara kwa ruuji na kugua kwa nthi, niuntu bwa kwingia kwa mbura na ndene ya ntuura iria ciri iriene, ruuji rwa iria rugaitia. Niatia mpumba gutigithia kuruutira kwa nthiguru? Aanda na umenyeera miti! Ja uria twauga au iguru, ruugo rwa carbon ni rumwe rwa ruugo ruria rutumaga nthiguru iruutira. Miti nijukagia ruugo ruru kuuma kiri ruugo rungi igitene ria kuthithia irio na kuruika mutine, mirine na muthetune ja kaboni iguitwa cellulose. Indiri, riria miti yagiitwa na yaithua, niiritaga kaboni iji na kumicokia kairi ruugone. Niwiji ati o muti no juthithie rera inini?? Miti na irundu biayo nibikunikagira nthi igakara irina mpio. Thikira uthongi bwa kirundu kia muti. Tega woone ati muthetu juria juri rungu jurina ruuji nkuruki ya juria juri rungu ria riua gutina kirundu. Riria nthiguru ikaraga irina mpio, nthi niikaraga na ruuji igita riraja nkuruki. Guku ni kuuga miti ndene ya muunda jwaku igagutethia kuingiyia Arimi ba TIST nibakurua na kuruutira kwa nthi na kugaruka kwa rera. KIMERU VERSION 3 ruuji ndene ya muthetu jwaku, na nitethagia kuruika igita riraja nkuruki. Bubu bugatethia imera biaku na kinya butethie atumiri ruuji ndene ya ntuura yaku. Credit cia Kaboni nimbi?? Mwakene jwa 1997, nthiguru ingana unna niciasainire cigitikanagiria ati nthiguru iria cionthe ciasainire cigaitaniria ngugi kunyiyia uria bathukagia naria gututhiurukite, mono kunyiyia kuthukia kwa ruugo na ruugo rwa greenhouse. Baruga iji ya gwitikaniria yetirwe Kyoto Protocol, kuumania na tauni ndene ya Japan igwitwa Kyoto naria yasainirwe. Ndene ya Kyoto Protocol, nthiguru inyingi iria cirina kambuni ikuri niciitikaniritie kunyiyia ruugo ruruthuku rwa kaboni ruria cithithagia. Njira imwe ya kuthithia uju ni kujukia ruugo ruru rwa kaboni oome ya ruugo ruria tukucagia na kuruika nthiguru kana mitine. Miti nijukagia ruugo rwa carbon kuuma ruugone igitene ria kuthithia irio na kuruika mutine, mirine na muthetune. Ruugo rwa kaboni ruria rujukagua ruugone na rugekwa no ruthimwe na gutarwa, na riu rugategwa kethira ni rwa mma, ruugo ruru ruthuku rukucagua ni miti no rwendue thokone ya nthiguru ja credit cia kaboni. Aguri no bagure credit iji antune a kaboni iria bathithagia. Munguanano, TIST niumbaga kwendia kaboni iria itonyaga mitine ja uria athithia bendagia sukari na iria. Indi na kaboni, utiikagia kiria ukwendia thokone. Antu a gwikia, goro ni kuumania na ati kaboni nijukagua ruugone, igekwa mutene ndene ya muunda kana mwitu jwaku, ikathimwa na ripoti igatumwa. Kwendia gwa kaboni nikuthithagua New York, Chicago, London, na taunine ingi ndene ya nthiguru. Ndene ya thoko iji, kaboni iria iriti ruugone niciguragwa, ikeendua mbeca inyingi. No mwanka tukinyire jaria jendekaga thokone, tutiumba kugiita miti kana miitu nikenda tuanda miti niuntu guku gutibui kiri naria gututhiurukite. Nitubati gwitikiria gwika miti igikuraga igita ririraja, miaka mirongo ithatu nankuruki. No mwanka turipoti jaria jario jongwa. Riria miti yaandwa, ithimi na gutarwa nikuthithagua kuthima ni kaboni ingana miti ya arimi ba TIST ikuciitie. Kairi rikana, miti itikagua thokone. Ikaraga muundene na o uria igita riria yakara muundene rikuingia nou igita ria kuriwa rikuingia. Kwou, murimi neekaga miti, matunda na nkandi. Mbeca iria TIST yoonaga kuumania na kwendia kaboni riu niiganagwa gatigati ka ikundi bibinini bia TIST na kurita ngugi cia TIST, amwe na moritani, utari miti na urungamiri. Gukurukira thoko cia kaboni, kuanda miti nikuejanaga njira injeru ya kwona mbeca niuntu nijukagia na gwika ruugo rwa kaboni ruria ruumba kuthimwa, ripoti gutumwa na kwendua ja credit cia kaboni. Miti niejanaga kinya baita ingi cia kinaria gututhiurukite, kiinto na kindawa. Miti yonthe nikucagia ruugo rwa kaboni runganene? Ari. Miti iria yarami nkurki niyo iikaga kaboni nkuruki ya miti imiceke. Miti imiraja kinyayo nikucagia kaboni nkuruki ya miti imikui. Kwou, miti iria imati niyo ikareta mbeca inyingi nkuruki kuumania na credit cia kaboni. Kou ni kuuga miti iria iandi itarenie bwega niyo yumba kumata na kurea na kureta mbeca inyingi nkuruki. Itishindanagira irio kana ruuji ja miti iria ithagirwa ikuianiritie.
Kwou, nikenda twona mbeca injega kuumania na miti yetu, kurina bata kumianda itaranitie bwega nikenda yumba kugia inya, kurea na kwarama. Inaa/nibau baguraga credit cia kaboni? Igitne riri, credit cia kaboni ciendagua thokone cia kwiritira na ndene ya thoko iria igwitia mantu manna. Niikurukithagua na njira mwanya, oja uria kurina mithemba mwanya ya into bingi biria uguraga na kwendia (ta kauwa,na kauwa kathithitue na gwitwa riitwa mwanya)kaboni. Aja ni imwe cia thoko iria nene na mithemba ya : 1) Certified Emission Reductions (CERs) ya Clean Development Mechanism (CDM) nirungamagira thoko iria yathithirue ni Kyoto Protocol. Credit iji cia kaboni no mwanka itegwe na ikurukithue thiguru ya CDM nikenda itumirwa ni nthiguru iria ikuri iria ciikite wirane kiri Kyoto Protocol gutetheria kuthingatira wirane bubu. Iji ni thoko igwitia mantu manna. Utegi ngugi na gukurukithua nikuthithagua ni independent Designated Operational Entities (DOEs) na gugetikirua ni utongeria bwa CDM. Igitene ria nandi, thoko iji ti injega mono kiri miradi ya miitu, amwe na TIST. 2) Thoko ingi iria ciendaga kunyiua kwa kaboni gutari ni thoko iria ciitagia mantu manna citi cia Kyoto. Ndene ya Amerika, nthiguru imwe nicikwenda kunyia kwa GhG. Australia niitagia mantu oja jau. Kinya kethira gukurukithua gukenda kaboni itari na yategwa ni kiama kiri gyonka, ni untu bwa mwanya na njira cia CDM.
Thoko iji ni injega mono indi thaa iji citiruguri kiri TIST. 3) Thokone cia kwiritira ninoo TIST yeendagia credit cia kaboni kuumania na uandi miti bwa arimi ba TIST. Kurina aguri bairi ndene ya thoko cia kwiritira. Wa mbele ni thoko inini iria irina antu baria bairitirite kuejana mbeca gwikira antu motisha ya kuanda miti. Minguanano ni kuria miradi ya uandi miti kuthiria ruugo ruruthuku kuumania na muranu kana mucemanio jwa semina. Muthemba jwa iiri jwa aguri ba kwiritira ni inene nkuruki na ni ya kambuni ndene ya Amerika na nthiguru ingi iria ikuri na iria itisainite Kyoto niuntu ni akiki babega ba naria gututhiurukite kana nibakubangira mantu jaria jakendekanaga thokone ntuku ciijite. Kurina mantu mwanya mwanya ndene ya thoko iji jaria jendekaga gukinyirwa na sheria ikugaruka o igita o igita cia uandi miti, kumimenyera na kuripoti iria tubati gukinyira nikenda tuumba kwendia ruugo. Igitene riri, TIST nikurukithitue ni Verified Carbon Standard na Climate, Community, and Biodiversity Alliance Standards. KIMERU VERSION 4 A rimi ba TIST ndene ya Kenya barina gikeno kwithirwa bari gicunci kia gukuruka utegi ngugi na gukurukithua kungi. Kuuma Mweri jwa ikumi na iiri tariki ithano gwita ikumi na ijiiri, mwaka jwa 2012,TIST ndene ya Kenya niyari na ategi ngugi banna kuuma kambuni ijikene ndene ya nthiguru yonthe iria ikurukithitue ndene ya Amerika iriya Utegi ngugi, igwitwa Environmental Services, Inc. Kambuni iji yeejite gutega ngugi cia muradi jwa TIST na kuuga kethira ngugi ya TIST ni iria irio yongwa na ya mma. Bubu burina bata kiri kumenyithia aguri betu ba ruugo) ati jaria tuberaga kwegie mantu jaria ikundi bibinini bithithagia ni ja mma na jaria jario. Bubu nibuejaga aguri inya na witikio kiri batwi, na kwou niboombaga kugura ruugo kuuma kiri arimi ba TIST na kugwata mbaru mantu ja muradi na kuriwa kwa miti. Niuntu nituthingatagira jaria TIST iikirite, nitwakurukire utegi ngugi bubu. Bubu ni untu bubwega kiri ngiri cia arimi betu na nja yonthe ya TIST! Bubu nibugukinyirie bata ya kuthingatira jaria TIST iikirite. O muntu wonthe nabati gwikira na kuthingatiri mantu jaja TIST iikirite. Atari miti nibabati gutara miti iria irio yongwa na kumenyeera ati utari miti niburikite kiri o gikundi kionthe kiria bariungira. Ategi ngugi nibabati kumenyeera ati nibagutega ngugi bubwega, aritani nibabati kumenyeera ati aritani nibagukinyirwa ni mantu jamma. Atongeria nibabati kumenyeera ati o muntu nakuthithia jaria abati uria kubati. Arimi ba TIST nibabati gwika uria baugire, na kuthingatira moritani. Twinthe, nitubati kua ba mma, ba jaria jongwa jario, ba weru, turitanire ngugi o tukimenyagira ati o muntu nakuthithia jaria abati. Niuntu ndene ya TIST, Ni turi! N dene ya igita ririnene, amemba nibairiritie kuthithia cluster yao akui na nja na miunda yao ya miti. Muthiene, gukurukira ngugi ciao, bubu nibuumbikite, na nandi barina cluster yao inini yiumenie na cluster ya Antubochio. Amemba ba cluster iji iciari nibaturite gwita antu araja mono, kilomita inyanya, nikenda boomba gukinyire antu aria micemanio ya cluster ya Antubochio ithithagirua, antu aria kwani anene mono gwita na maguru. Nandi cluster iu nigukura na mpwi mono, niuntu antu baria batombaga gwita antu au araja nikenda bakinya mucemanione nandi niboombaga gukinyaga antu a mucemanio ndene ya cluster yao injeru. Nibaambiririe na cikundi bibinini bitano, na nandi nibakurite biakianya mirongo iiri ndene ya igita ria mieri ithatu. Ikundi bibi bibinini nibiritanwi kwegie mantu ja TIST ni ariti ngugi ba TIST; 1) Mantu jegie TIST na Kiumo kiayo 2) Jaria TIST iikirite 3) Jaria ikundi biendekaga kuthithia nikenda bitonya kiri TIST 4) Urimi Bubwega
5) Mithemba ya miti Amemba nandi barina gikeno ati barina cluster yao bongwa na niuntu batigwita antu araja nikenda bombwa kuritanwa ja au kabele. Amemba babaingi ba ikundi bibinini bia TIST baria bagutonya nandi barina gikeno ati miti yao igatarwa na bakariwa niuntu bwa miti iria baandite mburene iji. Uritani bwegie urimi bubwega nibutwikirite motisha, na nituthomete ati twomba kwona maciara jamanene twarima na njira iji nyuma ya kuriungira cluster ingi kwona uria barimite na njira ya urimi bubwega miundene yao na twathikira kwegie maketha jaria boonere mbura nthiru. Ni buukara untu bwa kurigaria, na tukabujukia tubutumire, amemba niu baugire. Miunda yetu iticiaraga mono, niuntu utumiri bwa into bia nduka ja fertilizer nibutumite muthetu jwa miunda yetu jwata unoru bwaju. Urimi bubwega bugatuma muthetu ndene ya miunda yetu jugie unoru kairi. Nitukuona mwanya jumunene, na nitugucokia nkatho niuntu bwa uritani bwa mma na bwa gutethia buria tukwona kuumania na TIST. Na TIST tukathithia magegania- ni mantu jamega TIST. Jaria TIST iikirite nijatethetie tuumba gukuruka utegi ngugi bungi – PD009. Cluster ya Athi ndene ya Igembe nigukura na mpwi. Ni Millicent Wambogo ukuuga KIMERU VERSION 5 N dene ya TIST, nitugiaga inya ndene ya kujukia matagaria turi amwe na kugaana uumbani bwetu na bangi ndene ya ikundi bibinin, ndene ya cluster na kungi. Ripoti cia o mweri cia micemanio na utumiri mbeca cia cluster ngicunci kirina bata mono kiri uumbani bubu. O cluster ni ngugi yayo gutuma ripoti cia mma ciegie mucemanio na utumiri bwa mbeca o mweri. Mutari miti na muritani wa cluster yaku bakaritaniria ngugi na cluster gutuma ripoti iji bugitumagira Palm. Igita riti kuraja, tukoomba kwona ripoti iji kiri website ya thimu ya TIST. Na njira iji, tukoomba kuaa ba weru nkuruki na kumenya ati mantu jaria jonthe jari kiri ripoti ni jaria jario jongwa. Ariti ngugi ba TIST nibabati kuritaniria ngugi na atari miti na aritani kumenyeera ati mantu jaria jarioo jongwa nijo jari kiri ripoti iji cia o mweri na kiri ithurano bia cluster na arungamiri. O uria tuguthethania, na gwitikania na ripoti cia mantu jamma na jari jaio jongwa na kiri kuthithia manttu jamanene tugitumagira mbeca inkai, nou TIST igakura kiinya na kuthongoma nkuruki. Rikana: nikenda tuumbana, o mweri cluster yaku niibati: 1) Gwita mucemanione jwa cluster yaku na uriikanie ikundi bingi gwita 2) Tegereeni mantu jaria cluster yenu yuumbite kuthithia: miti imieru iria iandi, ikundi biria bitariri miti na uria mbeca cia cluster cia o mweri ciatumirwe ni cluster. Thithieni untu bubu bue gicunci kia micemanio ya cluster na ya gikundi gikinini! 3) Tuumeni ripoti cia mucemanio na utumiri bwa mbeca cia cluster na Palm. No butume ripoti na ntumwa cia thimu kethira mutari miti na muritani wenu ati akui, indi nibabati kwithirwa bari micemanione nikenda babwitira ngugi. 4) Bangireni utari miti na atari miti.
Menyeera ati kuri na muntu kuuma cluster yenu kiri utari miti bunthe! 5) Gaana Mazingira Bora iji na ubatethie kuthingatira njira ya kuuria gutonya kiri TIST 6) Thithieni mantu jamanene nkuruki! Aandeni miti, akeni kana bugure mariko ja nkuu inkai, burime na njira ya urimi bubwega. Rikama:cluster irina inya niibati kwithirwa irina miti imitare nkuruki ya ngiri magana jairi, ikundi bibinini mirongo ithatu gwita mirongo itano biria bitirimanaga o mweri, atongeria ba uthumba babataare na ithirwe ikithithagia na kuandika ripoti cia uritani na utari miti bubwega. K wambiria mweri ja mbele jwa 03, ikundi bibinini bikaambiria kujukia vocha cia marii jao gukurukira njira ya kuriwa injega nkuruki. Kiri njira iji injeru, nikenda cluster iriwa, no mwanka yambe ikuruke utegi ngugi ya cluster. Bubu bukoonania ati mantu jaria bakuuga jario ni ja mma na ati cluster irina inya na nikuritira amemba bayo ngugi ndene ya TIST. Ikundi bibinini bikendekana gwitikaniria ati laini yao ya gutumirwa mbeca nigwita ngugi mbele ya kuriwa. Eeki mauku na mbeca cia cluster na atongeria na atetheria ba atongeria ndene ya cluster bakaritaniria ngugi na atari miti na aritani gutetheria kuria. O gikundi gikinini nikiritaga ngugi iri na bata kinya kio. Aja ukerwa jaria bugwitia nikenda buriwa. Atari miti barina ngugi ya kumenyeera ati bakujukia vocha, fomu cia Mpesa na laini cia thimu cia ikundi biria bikuriwa ria mbele na kureta kiri micemanio ya cluster. Atari miti bakeera atetheria ba kuria tariki cia mucemanio jwa cluster biumia biiri Gutuma ripoti cia Cluster: gaana jaria uumbene kirijo nikenda wikira cluster yaku na TIST inya. Kuriwa gwa ikundi bibinini nigwitite na mbele, na uria umba gutetheria kumenyeera ati cluster yenu ikuriwa. KIMERU VERSION 6 kana nkuruki mbele ya mucemanio. Atari miti barina kinya ngugi ya kuejana ripoti ya vocha iria cinenkaniri, ni ikundi biriku biriwi, kujukia vocha isaini bwega cia cluster iji iriwi na gucokia vocha iji isaini kiri atetheria ba kuria. Kioneki gietu kiri kuriwa gwa ikundi bibinini ni kumenyeera ati kuriwa gukuthithika o mweri. Nikenda twinthe tuumbana, nitugwitia kuritaniria ngugi amwe na kugwatana mbaru. Mantu jaria gikundi giaku kibati kuthithia; 1) Iika mathaa! Riria bwacererwa mucemano, nibucererithagia bangi bonthe. 2) Menyeera ati gikundi gikinini giaku nikirungamiri micemanione ya cluster. Igita ria kuejana vocha amemba nkuruki ya bairi ba gikundi giaku nibabati kwithirwa bariku. Bukariwa mweri jou juthingatite kuewa vocha bwathingatira mantu jaja. 3) Riria gikundi giaku kiaewa vocha, itu menyeera ati: a. Bukwira amemba bonthe ndene ya gikundi kienu ati nibunenkeri vocha na niya mbeca ing’ana. b. Amemba bonthe ba gikundi kienu basaine fomu ya gwitikiria kuewa mbeca gukurukira kiri M-Pesa. c. Nibubati gutaara amemba bairi ba gikundi kienu, umwe gukara na laini ya thimu na ungi gukara na namba ya witho. d. Amemba nkuruki ya bathatu ba gikundi kienu nibabati gusaina vocha. Ni bubwega amemba baria barina miti imingi nkuruki ya bangi kuewa kanya ka mbele ga gusaina vocha iu. e.
Menyeera ati laini yenu ya Safaricom niandikithitue kwa M-Pesa na ati nigwita ngugi. Mwiki wa laini yenu niwe ubati guciandikithia antune a gikundi indi namba ya witho ibati gwikwa na witho ni mwiki namba- mumemba ungi uti uria urina laini. f. Kethira gikundi kienu nikiaewi laini kabele ni TIST na niyaandikithitue, gutina aja ya kujukia laini ingi indi menyeera ati nigutumika rionthe itikaingwe. g) Igitene ria kuria, gikundi gikinini kienu nikibati kurungamirwa ni nkuruki ya bairi kiri o amemba bathatu ndene ya gikundi kiu.Amemba ba gikundi kiu baria basainite vocha nibabati kwithirwa bari mucemanione jou jwa kuriwa. 4) Kethira M-Pesa irina thina ya gucererwa kana thina ingi iria igutuma kuriwa kwa gikundi kienu gucererithua, ejaneni namba cia amemba bairi kana nkuruki ba gikundi kienu bati baria barina laini na namba ya witho kiri mwiki na mumenyeeri utumiri bwa mbeca na mauku ja cluster. 5) Bwarikia gukinyirwa ni mbeca cienu, itu ireni amemba bangi ba gikundi kienu na kinya mwiki mauku na mumenyeeri utumiri bwa mbeca cia cluster. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 January 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kikuyu Version Arimi a TIST kuhurana na ugaruruku wa riera. Page 2 Values cia TIST guteithiriria Validation and Verification – PD009 njega. Page 4 Athi Cluster thiini wa Igembe gukura na hinya na naihenya. Page 4 Ripoti cia Cluster: heana maundu maria mukinyaniirie niguo cluster yanyu igie na hinya. Page 5 Marihi ma cluster na uria ungiteithia marihi magirire. Page
5 Thiini: Members of a Antubochiu Cluster during one of their monthly Cluster meeting. This Cluster has recently multiplied and brought forth 2 new child Clusters - Nthare and Burimaria Clusters. Cluster multiplication helps TIST to expand and allow new members to join in while existing members get closer to Cluster Services offered by TIST servants at Low cost yet Results are high. Picture by William Mwito KIKUYU VERSION 2 A rimi a Tist nimaiyukitie ritana ria kuhurana na ugaruruku wa riera thiini wa thi. Arimi aingi nimataukiirwo ni uhoro wa ugaruruku uyu o hamwe na mathuna maria ungirehe thiini wa semina o hamwe na micemanio ya cluster. Nitwonete mathina maingi ma ugaruruku uyu umuthi. Kugweta maundu mamwe nita El Nino ya 1998 iria yatumire bururi ugie na nga’aragu nene, muiyuro wa maai wa 2004 onaguo ni thina warehirwo ni muiyuro uyu wa maai. Maundu mangi nita guthira kwa barafu ya kirima kia Mt. Kenya ohamwe na ugaruruku wa imera undu uria utumite irio ciage gukura wega miena ino, njuui kuhua na kung’ara. Ngathiti ya mweri uyu niikuheana githomo kuma semina niguo tutaukwo ithuothe matgina maya. Nitukwambiriria na kumenya uria miti iteithagiriria hari kunyihia mathina maya. Ugaruruku wa riera ni kii? Ugaruruku wa riera ni wongerereku wa urugari thiini wa thi, uria utumaga riera ricenjie. Thi iri na urugari muingi gukira githimi niutumaga imera cia mbura cicenjie, kugie na huho, maai ma iria mambatire na irio ciage gukura wega. Nyamu cia githaka nicihutagio ni mathina maya ohamwe na andu. Riria athomi a science maria maundu maya, meciria mao ni ugaruruku wa riera uria urehagwo ni maundu maria tureka turi andu. Ati thi ni iragia na urugari muno. Nima! Thi niyongereire urugari na muigana wa 1C gwa kahinda ka miaka 100 mihituku.Athomi marauga ati maundu mamwe ma maria twikaga nimaratuma thi yongerere urugari ta; gucina makara, petrol na gutema miti ohamwe na kwaga kumenyerera migunda iitu wega. Mathina ma Greenhouse nimariku? Mathina ma greenhouse ni wongerereku wa riera uria thi yonaga tondu hari riera ritagwo greenhouse ta carbon dioxide, nitrous oxide, sulphur dioxide na methane nicigiragiriria hinya wa riua gukinya thi. Carbo yumaga maundu-ini maya: gutema miti, ndogo kuma iganda-ini, ndogo kuma ngari-ini ohamwe na ya ucini wa makara. Mogwati ma ugaruruku wa riera? • Kwaga maai kuria kwaraga na nogutwike runyanjara. • Gutambio kwa mirimu ta Malaria. O uria kundu kwagia na urugari muingi, noguo rwagi rwonaga handu ha guciaranira na ugwati wa malaria ukongerereka. Micii miingi na thibitari nicigiaga na thina uyu na andu magakua. • Kunyiha kwa urimi mabururi-ini maingi na makiria maria makoragwo East Africa. Na nitondu wa wongerereku wa riera na rwagi na tutambi guciarana, nikugiaga na ngaragu na ukia ukongerereka mici-ini iitu. • Thogora wa irio ugathii iguru tondu irio ti nyingi na nicirabatarwo ni andu aingi nimaracibatara. • Ugaruruku munene wa uciarithania wa maundu ma riera na muno thiini wa mutitu. Ihumo cia maai cikahua na mititu ikoma. Njira ino niigutuma urimi wa maai na njuui iria nini cikahua. Uruti wa thitima maai-ini niukunyiha. Iganada ciitu ohamwe na mathibitari na kundu kungi kwa bata kuria gukoragwo kwihokete thitima nicikuhitio ni thina uyu. Maai ma miberethi kwaga miciini na thiini wa town. • Andu 10M mari ugwati-ini wa miiyuro ya maai ohamwe na ituika maundu maria marehagwo ni mbura nene na maai kwambatira iria-ini. Tungigitira mathina maya atia? Handa na umenyerere miti! Ta uria twauga, carbon dioxide ni riera rimwe riria ritumaga kugie na ugaruruku wa riera. Miti niigucagia carbon ioxide kuma rieraini riria miti irakura na ikamiga thiini wa muti, miri na tiiri-ini iri ta cellulose carbon. On kuri o uguo, riria miti yatemwo na yacinwo niirekagiriria carbon ino igathii riera-ini. Uri wa menya o muti nouthondeke riera riaguo? Miti na mahuti maguo niuhumbagira thi. Kiiruru kia muti ni kiega. Riria tiiri uhumbiritwo niukoragwo na ugunyu na uu nikuga ati miti niiguteithia kwongerera maai tiiri-ini na ugateithia kuiga maai maya gwa kahinda karaihu. Irio nicigukura wega ohamwe na maai kuingiha. Carbon credits nikii? Kuri mwaka wa 1997 mabururi maingi nimekirire Arimi a TIST kuhurana na ugaruruku wa riera. KIKUYU VERSION 3 uiguano wa UN uria waugaga at mabururi maya nimakurutithania wira hamwe kunyihia uthukangia wa riera na muno kunyihia uthukia wa greenhouse gas. Uiguano uyu wetiryo Kyoto Protocol na wetanirio na mucii uri thiini wa Japan kuria uiguano uyu wetikaniirio. Rungu rwa Kyoto Protocol, mabururi maingi maria makoragwo na iganda nimetikaniirie kunyihia muigana wa carbon dioxide iria marutaga. Njira imwe ya gwika uguo ni ni kweheria carbon dioxide rieraini na kumiiga thiini wa miti. Miti niigucagia carbon dioxide kuma riera-ini riria muti urakura na ukamiiga mutiini na tiiriini. Muigana wa carbon iria igucagio kuma riera-ini na ikaigwo miti-ini no uthimike na utarike. Carbon ino niyendagio thiini wa thoko ya carbon iri ta carbon credits.Aguri nimaguraga niguo manyihie carbon riera-ini. Kwa muhiano, TIST niri na uhoti wa kwendia carbon iria igucitio ni miti ota uria arimi mendagia iria na cukari. Thiini wa carbon, onagutuika ndutwaraga kindu thoko. Uthiaga na muigana wa carbon iria igucitio na ikaigwo miti-ni. Thoko ya carbon ikoragwo New York, Chicago na Lodon hamwe na micii ingi thiini wa thi. Thiini wa thoko ino carbon niyendagio na gikiro kinene na mbeca cikoneka. No muhaka tukinyanirie ikiro niguo tuingire thoko. Tutingitheria mititu niguo tuhande miti tondu tiwega kuri maria maturigiciirie. No muhaka twitikire gutigirira miti niyaikara kahinda ka miaka 30 na makiria. No muhaka tuheane uhoro mukinyaniru. Riria miti yahandwo, ithimi na mathabu ma carbon iria arimi a TIST magucitie. Ririkana ringi, miti nditwaragwo thoko, iikaraga migunda-ini na o uria yaikara muno noguo ukugia na mbeca nyingi. Kwa uguo, murimi niatigagwo na maciaro ma muti. Mbeca iria ithondekagwo ni TIST thutha wa kwendia carbon credits cigayanagio kuri ikundi cia TIST na cikahuthika mahuthiro-ini ta githomo, utari wa miti, na menyereri wa mitaratara ya TIST. Kuhitukira thoko ya carbon, uhandi wa miti niurehaga njira ya guthukuma tondu miti niiigaga carbon iria ingithimika na yendio. Miti niikoragwo na dawa namawega mangi maingi mega. Miti yothe igucagia carbon iiganaine? Aca. Miti iria mitungu iigaga carbon nyingi gukira iria miceke. Miti miraihu niigucagia carbon nyingi gukira iria mikuhi. Kwa uguo niti iria mitungu niikurehe mbeca nyingi kumana na carbon credits. Uu nikuga ati miti iria ihanditwo na umenyereri munene na utaganu muiganu niikuraga wega na ikarehe mbeca nyingi. Kwa uguo niguo twamukire marihi maingi kumana na miti iitu, ni undu wa bata tuhande miti miingi na utaganu muiganu niguo ikure wega iri na hinya na iri miraihu wega na mitungu. Niku na nuu uguraga carbon credits? Gwa kahinda gaka, carbon credits yenagio n akwiyendera na gukinyanira thoko-ini. Noitikirike na njira ngurani, ota uria gukoragwo na mithemba miingi ya indo na ukinyaniru kuri indo iria ingi ciendagio thoko-ini. Haha ni mithemba imwe yayo; 1. Certified Emission Reductions (CERs) ya Clean Development Mechanism (CDM) irugamagirira thoko iria ithindeketwo ni Kyto Protocol. Carbon credits ici nomuhaka cikorwo cikinyaniire na cikahitukio rungu rwa CDM kuhuthika ni mabururi maria manyihitie GhG na magetikaniria thiini wa uiguano uyu wa Kyoto Protocol. Ino ni thoko ya gukinyanira. Gukinyanira na gwitikirika gwikagwo ni Designated Operational Entities (DOEs) na igekirwo kirore ni bord nene ya CDM.
Gwa kahinda gaka thoko ndirutaga wira wega na mitaratara ya mititu miingi hamwe na TIST. 2. Thoko ingi citabataraga gukinyanira na ciri nja ya uiguithanio wa Kyoto Protocol.Thiini wa USA, iria ndikirite uiguano wa Kyoto kirore, states imwe nicirekirira unyia wa GhG.Australia iri na ikiro ota icio. Na tondu ukinyaniru urenda unyihia mwitikiriku, ni njira ngurani na iria ya CDM. Thoko ici ciri na mieke miingi no citiitikirite TIST. 3. Thoko cia kwiyendera ni iria TIST yendetie carbon credits kumana na arimi a TIST. Kuri nithemba iiri ya thoko cia kwiyendera, ya mbere ni thoko nini ya aria merutiire kuruta mbeca niguo kwagirithia riera. Muhiano nita kuhanda miti niguo kwagirithia riera. Ya keeri ni kwirutira gwa company cia America na aria matari thiini wa Kyoto protocol na nimaterutira kunyihia GhG. Nikuri na ukinyaniru na uigananu thiini wa thoko ici na ni ngurani, gwa kahinda gaaka,TIST niitikirikite na ikahitukio rungu rwa Verified Carbon Standard and the Climate, Community, and Biodiversity Alliance Standards. KIKUYU VERSION 4 A rimi a TIST thiini wa Kenya nimakenete nigukorwo na Validation na Verification njega Kuma 5th – 12th December 2012,TIST niyari na Validators 4 kuma thi yothe na Environmental Services, Inc, a certified US-based Validation and Verification Company. Gitumi gia iceera riri ni kuhitukia TIST na gutigirira wira uria irutite nimukinyaniru na wa kwihokeka. Uu niwega kwonia aguri a carbon credits ati uria tumeraga wigii ikundi na mawira macio ni mukinyaniru na wa ma. Njira ino iheaga aguri witikio kuri ithui, na nikio mahotaga kugura carbon credits ciitu. Na makanyitirira mitaratara iitu. Na tondu nituthingataga values cia TIST, nitwahitukire Validation na verification uyu niuhoro mwega kuri arimi aria eru na aria a tene hamwe! Uhoro uyu uronania bata wa kurumirira values cia TIST. O mundu niagiriirwo kuhe gotiyo na kurumirira valus ici.Atari a miti magiriirwo gukorwo na uigiririki munene riria maratara miti na matigirire utari wa miti wa o gikundi ni mwega.Auditors nao matigirire uhoro ucio nimukinyaniru. Atongoria nimagiriirwo kurorana .Arimi a TIST nimagiriirwo ni gwika uria mauga na marumirire uria mathomithio. Ithuothe nitwagiriirwo gukorwo turi ehokeku, akinyaniru na a ma na utheri riria turatungata. G wa kahinda karaihu, amemba nimakoretwo makienda guthondeka cluster yao iria iri hakuhi na micii yaao na kuria marahanda miti, muthia wendi wao niwakinyaniire riria magiire na cluster kuma hari cluster nene ya Antobochio. Cluster ino njeru iri na amemba aria mathiaga kundu kuraihu ta kilometer 8 niguo makinye Antobochio micemanio, nikwari hinya gukinya kuo. Riu cluster ino niirakura na njira nene na arimi riu matirithiaga kundu kuraihu magithii miccemanio mambiriirie na ikundi 5, riu mari na ikundi 20 gwa kaninda ka mieri 3. Ikundi ici niciamukirite githomo gia TIST kuma kuri atungata a TIST ta uu; 1. Rugano runini rwa TIST; 2. Tist Values. 3. Maundu ma gukinyanira niguo gikundi kiingire TIST. 4. Kilimo Hai. 5. Mithemba ya miti. Amemba riu nimakenetetondu mari na cluster yao iria ikumatungata wega na matigucoka guthii kindu kuraihu micemanio na ithomo ta mbere. Amemba aingi a TIST a ikundii iria iraingira nimakenete tondu miti yao niitaritwo na nimakwamikira marihi ma iria ihanditwo na mbura. Githomo gia Kilimo Hai nikimekirite hinya muno, nitwathomire ati notugie na magetha maingi kuhitukira urimi, thutha wa guceerera cluster ingi kwona uria mararima na Kilimo Hai migunda-ini yao, na guthikiriria mawoni mao kuringana na magetha mao ma kimera kihetuku. Nimakoretwo na magetha mega na nitukurumirira njira iyo. Migunda iitu nikoragwo na magetha maingi tondu nituhuthirite fertilizers na chemical nyingi na tiiri ugakorwo uri muhuthu na ugate unoru. Kilimo Hai nigitumaga tiiri ugie na unoru ringi. Niturona ugaruruku munene na nitukenete ni githomo kiega na gikinyaniru gia TIST. Thiini wa TIST nitugwika maundu manene! Values cia TIST guteithiriria Validation and Verification – PD009 njega. Athi Cluster thiini wa Igembe gukura na hinya na naihenya. Mwandiki Millicent Wambogo. KIKUYU VERSION 5 T hiini wa TIST, nitukoragwo na hinya riria turoya makinya ma hamwe na kuheana maria tutoretie kuri arimi aria angi a ikundi ciitu ona thiini wa cluster na makiria. Ripoti cia o mweri thiini wa micemanio ya cluster na mathabu ni cia bata muno hari gutorania. O cluster iri na uigiririki wa gutuma ripoti nginyaniru na mathabu ma o mweri.Atari na athomithania a cluster yanyu nimakuruta wira na hinya hamwe niguo mamuteithiririe gutuma ripoti ino kuhitukira Computer ya palm. Ica ikuhi nitugukorwo na uhoti wa kwona ripoti ici kuhitukira Mobile Website. Kihitukira njira ino, notukorwo na utheri na tumenye uhoro uria wakinya ni mukinyaniru.Atungata a TIST magitriirwo kuruta wira hamwe na atari a miti na athomithania niguo gutigirira maundu macio nimakinyaniru thiini wa ripoti cia o mweri thiini wa ithurano cia cluster na arugamiriri. O uria turathii na mbere na guteithania na tugatigirira o mundu nimukinyaniru hari maundu maya noguo tukugia na TIST numu na iri na hinya. Kiririkania:niguo kugia na maciaro, o mweri cluster yagiriirwo:
1. guthii micemanio-ini nakuririkania aria angi uhoro wigii micemanio. 2. Kurora maciaro ma cluster: miti mieru iria mihande, ikundi iria itariirwo miti, na uria mathabu maratwarithio thiini wa cluster. Tigirira nimwaririria maundu maya micemanio-ini 3. tuma ripoti na palm computer cia micemanio na mathabu ma cluster. No utume SMS angikorwo atari na athomithania matiri hakuhi no no muhaka makorwo micemanio-ini niguo mamutungate. 4. Hariria utari wa miti na atari. Tigirira kuri na mundu wa kumateithiriria! 5. Nyita ugeni andu matari amemba a TIST thiini wa micemanio yanyu ya cluster. Heana ngathiti ya Mazingira Bora na umateithiririe kwiyandikithia. 6. Korwo na maumirira mega! Handa miti miingi na ugure riiko ria TIST, huthira Kilimo Hai. Ririkana: cluster iri na hinyayagiriirwo nigukorwo na miti itanyihiire 200,000 iria mitare, ikundi 30-50 aria macemanagia o mweri, atongoria athure na makorwo magituma ripoti cia o mweri. K wambiriria January 2013, ikundi nini nicikwambiriria kwamukira voucher cia marihi kuhitukira marihi magirithie. Thiini wa mubango uyu niguo cluster ciamukire marihi, no muhaka ihitukio. Uu nikwonania ati uhoro uyu nimukinyaniru na cluster iri na hinya niguo ikure na itungatire amemba a TIST. Ikundi onacio niciagiriirwo nigutigirira thimu niyandikithitio na niiraruta wira mbere ya kwamukira marihi. Muigi mathabu na mutongoria na munini wake nimakunyitanira na atari a miti na athomithania niguo makinyanirie maundu macio. O ikundi nnikioyaga ikinya ria bata gukinyaniria uhoro uyu. Mandiko maya nimagukuonereria uria wagiriirwo gwika niguo wamukire marihi. Atari a miti mari na uigiririki gutigirira nimoya Ripoti cia Cluster: heana maundu maria mukinyaniirie niguo cluster yanyu igie na hinya. Marihi ma cluster na uria ungiteithia marihi magirire. KIKUYU VERSION 6 voucher, fomu cia Mpesa na SIM Card ya gikundi kiria kiramukira marihi riita ria mbere niguo moke nacio mucemanio-ini wa cluster. Atari a miti nimagiriirwo kunyitirira andu muthenya ucio. Atari a miti nimagiriirwo kuuga na gutuma ripoti cia vouchers na marihi na kungania vouchers iria ciikiritwo kirore na gucicokia kuri aria maramukira marihi. Mworoto witu kuri ikundi marihiini ni gutigirira ati marihi makoragwo kuo o mweri. Na niguo tugacire, niturabatara kunyitanira na kunyitanirira. Maundu maria gikundi kianyu kiagiriirwo ni gwika; 1. mutigacererwo! Riria mwacererwo micemanioini, o mundu niacerithagirio. 2. Tigirira gikundi nikirugamiriirwo micemanio-ini ya cluster. Riria vouchers iraheanwo, amemba matanyihiire eeri makorwo ho. Ukurihwo mweri umwe thutha wa kwamukira voucher angikorwo niukurumirira makinya maya. 3. Riria gikundi giaku kiaheo voucher, tigiririra; a) menyithia amemba othe a gikundi giaku ati niwamukira voucher na muigana wayo. b) Tigirira thimi ya gikundi giaku niyandikithitio na uiguano wa Mpesa niwikiritwo kirore. Atari anyu nimakumumenyithia namba ya wiyandikithia riria muroya voucher. Nougerie maundu maya na kurora balance. Angikorwo namba ndingituika activated, niwagiriirwo kugia na Mpesa agreement ingi na amemba othe mekire kirore mbere ya wamukirite marihi. c) Amemba othe a gikundi giaku mekire kirore niguo wamukire marihi. Niwagiriirwo ni guthuura amemba 2, umwe wa kuiga Sim Card na ungi wa kuiga PIN ya gikundi. Njira ino ni njega niguo kugitira amemba othe. Nigukoretwo na uhoro wa memba utakoretwo ari mwihokeku na tondu ari na PIN na SIM Card niarutire mbeca na akiaga kugaira aria angi. d) Tigirira ati SIM Card ya Safaricom niyandikithitio na Mpesa na niiraruta wira. Mundu uria uigaga SIM Card niwe wagiriirwo nikumuandikithia no PIN iigwo ni mundu ungi. e) Angikorwo gikundi giaku nikiahetwo SIM Card ni TIST na yari nyandikithie ndwagiriirwo nikwoga ingi. f) Amemba matanyihiire 3 nimagiriirwo ni gwikira kirore voucher na niwega amemba aria maria na miti miingi mekire kirore ari o. 4. hingo ya marihi, gikundi giaku nikiagiriirwo kurugamirirwo ni gicinji kia 2/3 kia amemba othe aria mekirite voucher kirore magiriirwo nigukorwo ho. 5. Angikowo kuri na thina wa Mpesa, nomuheane namba ya thimu cia amemba
2 tiga aria maigaga SIM na PIN. 6. Wamukira marihi, menyithia amemba othe a gikundi kianyu na muigi mathabu wa cluster. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 January 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kiswahili Version Wakulima katika TIST wapigana na mabadiliko ya hali ya hewa. Ukurasa 2 TIST Maadili kusaidia kufikia mwingine Validation mafanikio na Ukaguzi - PD009. Ukurasa 4 Nguzo ya Athi, Igembe yakua kwa haraka. Ukurasa 4 Nguzo ya taarifa: Shirikisha mafanikio yako kufanya nguzo yako na TIST nguvu. Ukurasa 5 Vikundi vidogo malipo maendeleo, na jinsi unavyoweza kuwasaidia malipo kufanikiwa katika nguzo yako. Ukurasa 5 Ndani: Wanachama wa Antubochiu Cluster wakiwa kwenye mkutano wa kila mwezi wa Cluster. Hii Cluster imezaa Clusters zingine mbili, nazo ni Nthare na Burimaria Clusters. Kuongezeka kwa Cluster kunasaidia TIST kupanuka na kuruhusu wanachama wapia kujiunga nasi ilhali wanachama wale wazamani kuwa karibu na huduma ya Cluster inayopeanwa na watumishi wa TIST kwa bei nafuu lakini mapato iko juu. Picture by William Mwito KISWAHILI VERSION 2 T IST wakulima waliitikia wito wa kimataifa wa kupambana na ongezeko la joto duniani na mabadiliko ya hali ya hewa. Wakulima wengi walitaka kuelewa kupitia semina TIST / mafunzo na katika nguzo mikutano ya kujifunza na kuelewa zaidi kuhusu ongezeko la joto duniani, athari zake kwa hali ya hewa, na kukabiliana na mbinu. Tunaona wengi athari za mabadiliko ya hali ya hewa leo. Tu kuelezea matukio kadhaa ya athari, El Nino mafuriko ya 1998 kwamba uliharibu mengi ya nchi na ukame wa muda mrefu kwamba ikifuatiwa na upepo wa nguvu ya 2004 walikuwa uwezekano ulizidi kwa joto duniani. Nyengine vielelezo mashuhuri ni taratibu amevaa mbali barafu katika kilele cha Mlima. Kenya, hali ya hewa haitabiriki ambayo ilisababisha na kushindwa kwa mazao katika maeneo mengi, kukausha ya chemchem na maji ya vyanzo vya maji maeneo, miongoni mwa wengine wengi. Jarida la mwezi huu kushiriki maelezo ya mafunzo na semina ili sote tuweze kuelewa joto duniani na mabadiliko ya hali ya hewa bora. Tutaanza na kufafanua kila mrefu na kulielezea zaidi na kisha kujifunza jinsi ya miti yako na jukumu muhimu katika kuondokana na madhara ya ongezeko la joto duniani. Je, nini joto duniani? Joto duniani inahusu ongezeko la wastani katika joto ya dunia, ambayo kwa upande husababisha mabadiliko katika hali ya hewa.
Joto duniani inaweza kusababisha mabadiliko katika mwelekeo wa mvua, nguvu ya dhoruba, kupanda kwa bahari ngazi, kushindwa mazao, na mbalimbali ya athari juu ya mimea, wanyama pori, na binadamu. Wakati wanasayansi majadiliano kuhusu suala la mabadiliko ya hali ya hewa, wasiwasi wao ni kuhusu ongezeko la joto duniani husababishwa na shughuli za binadamu na mabadiliko ya hali ya hewa tofauti na hali ya hewa hii huleta juu. Ni kweli dunia inapata joto? Ndiyo! Dunia inaogeza joto kwa C kuhusu 1º zaidi ya miaka 100 iliyopita. Wengi wa wanasayansi duniani kuongoza hali ya hewa kufikiri kwamba mambo ya watu kufanya ni kusaidia kufanya dunia joto, kama vile kuchoma mabaki ya mafuta ikiwa ni pamoja na makaa ya mawe, petroli, na gesi asilia, na kukata misitu na kusimamia ardhi hafifu. Je, ni madhara ya hewa taka? Ni athari chafu ya kuongezeka kwa joto duniani kwa sababu ya kuwepo kwa baadhi ya gesi katika anga, gesi za viwandani, kama dioksidi kaboni, oksidi nitrojeni, dioksidi sulfuri, na methane ambayo hutega nishati kutoka kwa jua.Vyanzo vikuu vya kaboni ni: ukataji wa miti, gesi inayozalishwa kutoka kwenye viwanda, gesi inayozalishwa kutoka magari, gesi inayozalishwa kutoka kuchoma ya kuni au mkaa na uchomaji wa misitu. Je, ni nini hatari ya joto duniani? • Kufungua kwa maji katika maeneo kame na semiarid nchi. • Hii inaweza kusababisha maeneo zaidi kuwa jangwa. kuongezeka kuenea kwa magonjwa kama vile malaria. • Kama maeneo yenye joto zaidi huwa yanafaa kuzaliana kwa misingi ya mbu, na hivyo kuongeza hatari ya maambukizi ya malaria. Familia nyingi na taasisi za afya zinaweza kuathiliwa na vifo vya watoto wachanga viwango kupanda. kupungua kwa uzalishaji wa kilimo katika nchi nyingi za hari, hasa katika nchi za Afrika Mashariki. • Kutokana na mvua kupungua na kuongezeka kuzaliana kwa wadudu kutokana na kupata joto kuongezeka, uzalishaji wa mazao ya chakula unaweza kupungua na matokeo yake ni umaskini na njaa miongoni mwa familia nyingi na jamii. Bei ghali ya bei ya vyakula duniani • Kama zaidi wakulima kupata mavuno kidogo na chakula kuwa adimu, bei kuongeza kwa sababu mahitaji ni ya juu na ugavi ni ya chini. mabadiliko makubwa katika tija na muundo wa mifumo muhimu ya kiikolojia hasa ya misitu. • Maji katika vyanzo vya milima na misitu kuendelea kukauka. Hii itaathiri uwezo wa kumwagilia mazao na kupunguza mtiririko muhimu kushika mabwawa na vyombo vingine vya kushikilia maji. Hii itapunguzauzalishaji wa nguvu za kawi .Viwanda vyetu, hospitali na taasisi nyingine ambazo sana hutegemea umeme vitaadhirika sana. usambazaji wa maji ya bomba katika maeneo ya mijini kama vile maeneo na vijijini pia huathirika. • Makumi ya mamilioni ya watu wamo katika hatari kutokana na mafuriko na maporomoko ya ardhi, inaendeshwa na ongezeko la makadirio ya kiwango cha mvua na, katika maeneo ya pwani, kupanda viwango vya bahari. Nawezaje kuzuia joto duniani? Panda na utuze miti? Kama ilivyoelezwa hapo juu, dioksidi kaboni ni moja ya gesi ambayo kusababisha ongezeko la joto duniani. Miti kunyonya dioksidi kaboni kutoka hewa .. Hata hivyo, wakati miti inakatwa na kuchomwa moto, hiyo huachilia kaboni ambayo imehifadhiwa kwenye mizizi na kuirudisha kwa hewa tena . Je, unajua kila mti mmoja unaweza kujenga hali ya hewa micro? Miti na bima zao huifanya dunia kuwa baridi . faraja ya kivuli cha mti. Ona kwamba udongo chini ni ya miti una unyevunyevu . Hii ina maana kwamba miti kwenye ardhi yako itasaidia kuboresha kiasi cha maji katika udongo wako, na kusaidia kuhifadhi maji kwa muda mrefu. Hii itasaidia mazao yako na pia hata kuwasaidia watumiaji wa maji katika eneo lako. Wakulima katika TIST wapigana na mabadiliko ya hali ya hewa. KISWAHILI VERSION 3 Je, ni nini upungufu wa karboni?
Katika 1997, nchi kadhaa zili saini mkataba wa Umoja wa Mataifa ambao ulisema kuwa nchi zote ambazo zimesiani zingefanya kazi kwa pamoja ili kupunguza kiasicha uharibifu wao katika mazingira gani mazingira,. Mkataba huu uliitwa Itifaki ya Kyoto, jina lake baada ya mji Japan la Kyoto ambapo mkataba ulisainiwa. Chini ya Itifaki ya Kyoto mengi ya mataifa yenye viwanda vingi wamekubali kupunguza viwango vya kaboni wao huzalisha. Njia moja ya kufanya hili ni kwa kuchukua dioksidi kaboni nje ya anga na kuhifadhi katika ardhi au katika miti. Miti kunyonya dioksidi kaboni kutoka hewa wakati photosynthesis inatukia na kuhifadhi katika mizizi, na udongo. kiasi cha kaboni kuchukuliwa kutoka hewa na kuhifadhiwa inaweza kupimwa na mahesabu, na kisha, wakati kuhakikiwa kama sahihi, ngozi hii ya dioksidi kaboni inaweza kuuzwa katika soko la dunia kama mikopo ya kaboni. Wanunuzi wanaweza kununua kadi hizi kukabiliana carbon dioxide yao. Kwa mfano, TIST ni uwezo wa kuuza kaboni fyonzwa katika miti tu kama wazalishaji huuza sukari na maziwa. Lakini kaboni haiwezi kupelekwa sokoni. Badala yake, thamani ni kutoka dioksidi kuchukuliwa nje ya hewa, katika mti kwenye shamba lako au misitu, kipimo na taarifa. biashara ya mikopo ya kaboni ni kufanyika katika New York, Chicago, London, na miji mingine ya kimataifa. Katika masoko haya, , biashara, na kuuzwa kwa kiasi kikubwa kwa ajili ya fedha. Tuna kukidhi mahitaji ya soko. Hatuwezi wazi msitu au kukata miti kwa kupanda miti tangu hii ni mbaya kwa mazingira. Tuna kujitoa kwa kushika miti kukua kwa muda mrefu miaka, 30 au zaidi. Tuna kuripoti data usahihi. Mara miti ya kupandwa, baadhi ya vipimo na mahesabu yaliyotolewa kupima kiasi cha kaboni Miti ya TIST wakulima kufyonzwa. Kumbuka tena, miti kweli kamwe kuchukuliwa kwa masoko. Wao kubaki katika shamba na tena wao kukaa hai, tena kipindi ya kupokea malipo. Hivyo, mkulima anayeshika miti na matunda na karanga. fedha kwamba TIST inafanya kuuza offsets kaboni kisha kupasua na Vikundi TIST na kutumika kusaidia gharama ya TIST, ikiwa ni pamoja na mafunzo, Ukaguzi, na usimamizi. Kupitia soko la kaboni, upandaji miti, Unaweza kutoa chanzo kipya cha mapato kwa sababu wao kunyonya na kuhifadhi kaboni kwamba unaweza kuwa kipimo, taarifa, na kuuzwa kama mikopo ya kaboni, Miti pia hutoa nyingine nyingi kimazingira, nyenzo na faida ya dawa. Je, miti hunyonya kiasi gani cha kaboni? Miti ambayo ina mduara mpana (zaidi majani) kuhifadhi zaidi kaboni kuliko miti ambayo ni nyembamba. Miti mirefu pia kunyonya karboni zaidi kuliko miti mifupi. Kwa hiyo, miti ambayo ni minene huleta mapato zaidi kutoka kwa kadi za kaboni. Hii ina maana kuwa miti iliyopandwa kwa nafasi zuri huwa na nafasi ya kukua na kuwa mirefu na kulipiwa zaidi kwa kuwa hiyo hunyonya karboni zaidi. Haishidanii rutuba ya udongo na maji kama vile miti ambayo ni imepandwa karibu. Kwa hiyo, ili kupokea malipo mazuri nje ya miti yetu, ni muhimu kwa kupanda katika nafasi nzuri ya kutosha ambayo kuwaruhusu kukua kwa afya na hivo kuwa mirefu na kubwa. Ambapo / ambao ni wanunuzi wa mikopo ya kaboni? Hivi sasa, mikopo ya kaboni huuzwa katika masoko ya hiari. Karboni inaweza kuwa imethibitishwa kwa njia tofauti, kama vile ambavyo kuna bidhaa tofauti ,bidhaa nyingine ya kununua na kuuza (kama kahawa na kahawa asiri chini ya maandiko mbalimbali). Hapa ni baadhi ya masoko makubwa na aina : 1) Soko liloruhusiwa kwa ajili ya Mfumo wa Maendeleo Safi inawakilisha soko umba chini ya Itifaki ya Kyoto. Mikopo kaboni ithibitishwe na kuthibitishwa chini ya mchakato kwa ajili ya matumizi ya nchi zilizoendelea kwamba wamefanya kupunguza ahadi chini ya Itifaki ya Kyoto ya kuwasaidia kuzingatia mikataba. Hii ni soko kufuata. Ukaguzi na vyeti ni kufanyika kwa Enheter huru teule ya Utendaji (Je) na kupitishwa na Halmashauri Kuu ya CDM.
Kwa sasa, soko hii haina kazi vizuri sana kwa miradi mingi ya misitu, ikiwa ni pamoja na TIST. 2) Mwingine soko kwamba inahitaji kupunguza uzalishaji kuhakikiwa ni non-Kyoto kufuata masoko. Nchini Marekani, ambayo siyo mtiaji saini wa Kyoto, baadhi ya majimbo ya mtu binafsi ni wanaohitaji kupunguza GhG.Australia ina mahitaji sawa. Wakati mchakato wa kupitishwa itahitaji kwamba kupunguza uzalishaji lithibitishwe, na kuthibitishwa na chama huru, ni mchakato tofauti na tofauti ya taratibu CDM. Haya masoko mengi ya uwezo, lakini si sasa kufungua kwa TIST. 3) Masoko ya Hiari ni ambapo TIST ina kuuzwa offsets kutoka upandaji miti na wakulima wa TIST. Kuna aina mbili ya wanunuzi wa hiari soko. kwanza ni soko dogo linaloundwa na watu tayari kutoa fedha kuhamasisha watu kupanda miti. Mifano ni pamoja na kulipa kwa ajili ya miradi ya kupanda miti ya kufanya harusi au carbon mkutano neutral.Aina ya pili ya mnunuzi hiari soko ni kubwa sana uwezo wa soko linaloundwa ya makampuni katika Marekani na mengine yasiyo ya Kyoto nchi za viwanda kuwa ni kufanya ahadi ya hiari ya kupunguza uzalishaji wa GhG yao aidha kwa sababu wao ni mawakili wema wa mazingira au wao ni kuandaa kwa ajili ya baadaye mahitaji ya udhibiti. Kuna wengi viwango tofauti katika masoko haya kwa sheria tofauti na yanayobadilika juu ya upandaji miti, ufuatiliaji na utoaji taarifa kwamba sisi lazima kukutana kuuza offsets. Hivi sasa, viongozi wawili kuwa TIST umethibitishwa chini ni Thibitishwa Carbon darasa na Hali ya Hewa, Jamii, na Viwango Biodiversity Alliance. KISWAHILI VERSION 4 Wakulima wa TIST Kenya wana furaha kushiriki katika mafanikiomengine ya ukaguzi na uchuguzi Kutoka 5 - 12 Desemba 2012, TIST Kenya imeadhaa vikao vinne vya Huduma ambavyo vimetambuliwa kimataifa kwa ajiri ya mazingira , vikiwemo chuo cha utafii cha U.S cha uchunguzi na ukaguzi. Madhumuni ya ziara hii ya ukaguzi wa TIST na kuhakikisha kwamba kazi yetu imekuwa sahihi na waaminifu. Hii ni muhimu kwa kuwahakikishia wanunuzi wetu (kaboni mikopo wanunuzi) kwamba nini sisi kuwaambia kuhusu shughuli za vikundi vidogo ni kweli na sahihi. Hii inatoa kujiamini wanunuzi na uaminifu katika sisi, hivyo ni uwezo wa kununua mikopo ya kaboni kutoka kwa wakulima wa TIST kuwa na mpango wa kusaidia shughuli malipo ya miti. Kwa sababu sisi kukaa na Maadili ya TIST, sisi kupita uthibitisho na ukaguzi. Hii ni habari njema kwa maelfu ya wakulima wetu na familia nzima ya TIST! Hii inasisitiza umuhimu wa kukaa na Maadili ya TIST. Kila mmoja anapaswa kuheshimu na kuzingatia Maadili ya TIST. Makwantifaya wanapaswa kuwa sahihi katika makosa mti, na kuhakikisha msingi kamili au quantification ya kila kikundi kutembelea. Wakaguzi lazima kuhakikisha kuwa ukaguzi ni hadi viwango vya juu, Wakufunzi inapaswa kuhakikisha wakulima kupata taarifa sahihi. Viongozi wanatakiwa kusaidia kushikilia kila mmoja pande kuwajibika.TIST wakulima wanapaswa kuweka neno lao, na kufuata miongozo ya mafunzo. Sisi wote, wanapaswa kuwa waaminifu, sahihi, uwazi, kutumikiana kama sisi kushikilia kila mmoja pande kuwajibika. Kwa sababu, katika TIST, Sisi ni! K wa muda mrefu, wanachama kuwa walitaka kuunda nguzo zao karibu na majumbani kwao na ambapo wao hupanda miti. , Wakati wa mwisho, kwa njia ya kazi zao, ina ma, na sasa wana mtoto wao wenyewe nguzo kuzaliwa kutoka nguzo Antubochiu. Kwa muda mrefu, wanacluster hii wamekuwa wakitaka sana kutengeneza nguzo Yao Karibu Rangi manyumba Rangi mashamba Yao ya pote. Mwishoni, kupitia Kazi Yao, Jambo ili limetendeka Rangi Sasa Wana nguzo Yao Ndogo iliyozaliwa Rangi nguzo ya Antubochiu. Nguzo waliozaliwa wanachama wa kusafiri umbali amekuwa kwa muda mrefu sana, karibu kilomita 8, hadi kufikia nguzo Antubochiu mkutano wa tovuti, ambayo ilikuwa kutembea vigumu kufikia huko.
Sasa nguzo ni kuongezeka kwa kiwango cha haraka, tangu watu ambao hawakuweza kusafiri umbali mbali ambapo mikutano ni uliofanyika sasa wanaweza kufanya hivyo kwa urahisi kufikia tovuti mkutano katika Nguzo zao wapya kuzaliwa. Walianza kwa Vikundi tano Small, na sasa imeongezeka kwa vikundi 20 vidogo ndani ya kozi ya muda ya miezi mitatu. Vikundi vidogo vya wamepokea mafunzo TIST kutoka Watumishi wa TIST, kama ifuatavyo; 1.TIST msingi ya habari na historia ya 2. TIST Maadili 3. TIST Group kustahiki mahitaji 4. Kilimo Hai 5. Tree spishi. Wanachama sasa ni furaha kwamba wana nguzo zao wenyewe kutumikia na si kutembea umbali mrefu kupokea mafunzo kama ilivyokuwa kabla. Wengi wa wajumbe TIST Group kwamba ni kujiunga ni furaha kwamba miti yao kukaguliwa na watapata motisha kwa wale yamepandwa msimu huu wa mvua. Kilimo Hai mafunzo ina motisha sisi zaidi, na tulijifunza kwamba tunaweza kuzalisha kiasi na aina hii ya kilimo, baada ya kutembelea vishada nyingine ili kuona jinsi wamefanya CF katika nchi zao, na kusikiliza maoni yao kuhusu kiasi wao kuvunwa wakati wa mvua mwisho msimu. Inaonekana ya kuvutia, na sisi ndio kupitisha kuwa ni mazoezi yetu bora, wanachama alisema.Ardhi yetu ni si sana uzalishaji, tangu kutumia bidhaa za kemikali, kama mbolea wamefanya udongo mashamba yetu ‘kupoteza rutuba yake. mazoezi ya CF itasaidia kufanya udongo katika mashamba yetu rutuba tena. Sisi ni kuona tofauti kubwa, na sisi ni kushukuru kwa ajili ya mafunzo sahihi na muhimu sisi ni kupokea kutoka TIST. Pamoja na TIST-tutafanya ajabu-pongezi TIST. TIST Maadili kusaidia kufikia mwingine Validation mafanikio na Ukaguzi - PD009. Nguzo ya Athi, Igembe yakua kwa haraka. Umeletewa na Millicent Wambogo KISWAHILI VERSION 5 K atika TIST, tunapata nguvu katika kuchukua hatua za pamoja na kushirikiana mafanikio yetu na wengine katika Makundi yetu Small, katika makundi yetu, na kwingineko. Kila mwezi taarifa juu ya nguzo mikutano nguzo na uhasibu ni sehemu muhimu ya mafanikio haya. Kila nguzo ni kuwajibika kwa kuwasilisha sahihi nguzo mkutano na nguzo ripoti ya uhasibu kila mwezi. Nguzo yako ya makwantifaya na mkufunzi kazi na wewe kuwasilisha ripoti hizo kwa kutumia kompyuta Palm. Mapema, tutakuwa na uwezo wa kuona taarifa hizo kwenye mtandao wa TIST Mkono. Kwa njia hii, tunaweza kuwa na uwazi zaidi na wote tunajua kwamba data taarifa ni sahihi. Nguzo ya watumishi wanapaswa kufanya kazi kwa makwantifaya na mkufunzi ili kuhakikisha taarifa sahihi ni taarifa katika ripoti hizo kila mwezi na juu ya nguzo uchaguzi na wawakilishi. zaidi sisi kusaidiana, na kushikilia kila mmoja kuwajibika kwa taarifa sahihi na kwa ajili ya kufikia matokeo kubwa kwa gharama nafuu,TIST nguvu na bora inakuwa. Mawaidha: Kwa ajili ya mafanikio, kila mwezi nguzo yako lazima: 1) Hudhuria nguzo yako mkutano na kuwakumbusha makundi mengine ya kuhudhuria. 2) Kurekebisha pamoja matokeo nguzo yako imepata: miti mpya kupandwa, vikundi kukaguliwa, na jinsi bajeti zilitumika pamoja kama nguzo. Kufanya hii sehemu ya mkutano wa nguzo na ya Small yako Group mikutano! 3) Send taarifa na Palm kwa Nguzo Mkutano na Mhasibu Nguzo. Unaweza kutumia SMS kuripoti ikiwa makwantifaya yako na mkufunzi haipo, lakini wanapaswa kuwa katika mikutano ya kuwatumikia ninyi. 4) Kuandaa quantification pamoja na Makwantifaya. Hakikisha mtu kutoka nguzo yako kusaidia katika kila quantification! 5) Mualike rafiki yako na majirani na kujiunga na TIST katika kikao nguzo. Shirikisha hii Bora Mazingira na kuwasaidia mchakato wa maombi. 6) Matokeo ya matokeo makubwa! Kupanda miti, kujenga au kununua kuokoa nishati jiko, mazoezi CF. Kumbuka: Nguzo imara lazima kuwa na angalau miti 200,000 kukaguliwa, 30-50 kazi vikundi vinaweza kukutana kila mwezi, waliochaguliwa mtumishi viongozi, na kuwa kufanya nje na taarifa juu ya mafunzo mazuri na quantification. I kianza Januari 2013, vikundi kuanza kupokea vocha zao kwa ajili ya malipo kutumia kuboresha malipo mchakato. Katika mchakato mpya, ili kwa ajili ya nguzo ya kulipwa, ni lazima kwanza kupita ukaguzi nguzo. Hii inaonyesha kwamba habari kuwa taarifa ni sahihi na kwamba nguzo ni nguvu ya kukua na kuhudumia wanachama wake na TIST. Vikundi vidogo pia kuwa ili kuhakikisha kwamba usajili wao simu TIST ni hai na sahihi kabla ya kupokea malipo. Uwajibikaji Watu na Viongozi nguzo na CoViongozi watafanya kazi pamoja na Makwantifaya na Wakufunzi wa malipo ya msaada. Kila Group Small ina jukumu muhimu, pia. Makala hii nitakuambia nini unahitaji kufanya kulipwa. Makwantifaya ni kuwajibika kwa kuhakikisha kuwa kuchukua vocha, fomu Mpesa, na kadi ya SIM kwa makundi ya kupokea malipo yao ya kwanza ili kuwaleta mikutano nguzo. Makwantifaya pia unahitaji Nguzo ya taarifa: Shirikisha mafanikio yako kufanya nguzo yako na TIST nguvu. Vikundi vidogo malipo maendeleo, na jinsi unavyoweza kuwasaidia malipo kufanikiwa katika nguzo yako. KISWAHILI VERSION 6 basi Malipo Support watu tarehe ya mkutano nguzo yao angalau wiki mbili kabla ya mkutano. Makwantifaya pia inawajibika kuripoti ambayo vocha ni kusambazwa, ambayo malipo yamefanywa, kukusanya vocha vizuri saini kwa kila moja ya haya, na kurudi vocha saini kwa Watu Support Malipo. Lengo letu kwa ajili ya malipo ya kikundi ni kuhakikisha kwamba malipo ya kutokea kila mwezi. Kwa maana sisi sote kufanikiwa, tunahitaji kufanya kazi pamoja na kusaidiana. Mambo ambayo wanakikundi wanapaswa kufanya; 1. Fika kwa mudaa unaofaa! Wakati wewe umechelewa kwa mkutano, unasababisha ucheleweshaji kwa kila mtu. 2. Hakikisha kwamba kikundi chenu kimewakilishwa katika mikutano yote ya Nguzo. Wakati wa utoaji wa vocha, angalau wanachama 2 wa kundi lako lazima wawe. Mtalipwa mwezi mmoja baada ya kupokea vocha yako kama mtafuata hatua zifuatazo. 3. Wakati kikundichako kimepewa vocha, tafadhali kuwa na uhakika na: a) kufahamisha wanachama wote wa kikundi chako kwamba ulipokea vocha na kiasi chake. b) Kuhakikisha kwamba namba ya kikundi chako ni sahihi na inafanya kazi. Sisi hatutalipa kwa nambari ambayao haijasajiliwa kwa Group Small, kwa mkataba wa M-Pesa kuwa ni pamoja na saini wote Wanavikundi ‘. Makwantifaya yako atakuambia namba yako ya kusajiliwa wakati kukusanya vocha yako. Unapaswa mtihani huu kwa kuangalia usawa, na kuamsha ikiwa inahitajika. Kama idadi haiwezi ulioamilishwa, unahitaji kupata mpya M-Pesa makubaliano na saini kutoka kwa wanachama wote wa vikundi vidogo vidogo kabla unaweza kupokea malipo. c) Wajumbe wote wa kikundi ni lazima kutia saini Mkataba wa kukubali malipo Mpesa. Unapaswa kuchagua wawili wa wanachama wa kikundi chenu, mmoja kushikilia kadi ya SIM na moja kama PIN mlinzi kwa kikundi chako. Hii ni muhimu ili kulinda wanachama wote wa makundi yako Ndogo. Kumekuwa na matukio ambapo Small Group mwanachama alikuwa mwaminifu, na kwa sababu yeye alikuwa kupata PIN na SIM kadi, alichukua malipo kutoka kundi bila ya kugawana. d) Kuhakikisha kwamba SIM kadi yako ya Safaricom imekuwa kusajiliwa na Mpesa na kwamba kadi ni hai. Kadi yako mlinzi SIM inapaswa kuwa moja ya kusajiliwa kwa niaba ya Kundi Ndogo lakini PIN Mpesa lazima siri naendelea na PIN mlinzi wako - mwanachama mwingine mbali na SIM kadi mlinzi. e) Kama kundi lako hapo awali ilitoa na kadi ya SIM na TIST na ilikuwa lmeandikishwa, unahitaji si kuwa na kadi nyingine lakini siku zote kuhakikisha kuwa bado hai. f) Angalau tatu wanachama wa kundi yako inapaswa kusaini vocha. Ni vyema kwamba wanachama na idadi kubwa ya miti ipewe kipaumbele kwanza kutia saini vocha. 4. Wakati wa malipo, wanakikundi wanapaswa kuwakilishwa na kiwango cha chini ya 2/3 ya wa chama chako. wanachama ambao walitia saini vocha lazima wawe wakati wa mkutano wa malipo. 5. Kama kuna ucheleweshaji wa Mpesa au tatizo lolote nyingine ambalo linasababisha kundi lako kuchelewa kupata malipo, toa nambari ya simu ya wanachama angalau 2 zaidi kuliko nyingine kadi ya SIM na walinzi PIN kwa Person nguzo yako Uwajibikaji. 6. Baada ya kupokea malipo yako, tafadhali wajulishe wanachama wengine wa Vikundi Vidogo vyako na pia Nguzo ya mtu mwajibikaji katika kikundi chenu. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 January 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kikamba Version Aimi ma TIST kukitana na uvinduku wa nzeve na uvyuvu wa nthi yonthe. Page 2 Mawalany’o ma TIST kukutetheesya kuvikia usindi ungu wa kuthianwa na kuvitukithw’a (validation na Verification) - PD009. Page 4 Ngwatanio ya Athi nthini wa Igembe niendee na kwiana kwa mituki. Page 4 Kutunga livoti kwa ngwatanio (cluster): Tutavye undu mwikite na kila kitumite muendeea kuthuthya ngwatanio ila ingi na kwikia vinya TIST. Page 5 Ndivi ya tukundi kuendeea, na nata mutonya kwika kutenyeesya ngwatanio yenyu kuivika. Page 5 Inside:
Members of a Antubochiu Cluster during one of their monthly Cluster meeting. This Cluster has recently multiplied and brought forth 2 new child Clusters - Nthare and Burimaria Clusters. Cluster multiplication helps TIST to expand and allow new members to join in while existing members get closer to Cluster Services offered by TIST servants at Low cost yet Results are high. Picture by William Mwito A imi ma tist nimeew’ie witano wa kukitana na ualyuku wa nzeve vamwe na uvyuvu.Aimi aingi nimandee kwenda kumanya kwa nzia ya movundisyo na semina sya TIST na yila mena mbumbano sya ngwatanio syoo iulu wa uvyuvu na uvinduku wa nzeve nthi yonthe, mauvindu ma uvyuvu na mothuku maw’o nthini wa nzeve na undu tutonya kwika kuete uvinduku munini. Nitukwona movinduku manene nthini wa nzeve umunthi. kwa ngelekany’o El-nino sya mwaka wa 1998 ila syaetie wanangiko munene nthini wa nthi yitu Kenya na yaatiiwa nimunyao munene, kinzeve kinene kya hurricane kya mwaka wa 2004 ithi syothe ietetwe ni uvinduku wa uvyuvu wa nthi. Kingi ni kwina ia ya kiima kya mt. Kenya kwoneka yiendee na kuoleka, na ivinda ya mbua kana thano itekueleeka nokithia mundu ndatonya umanya ni indii ukuvanda na aiketha, mbusi na nthongo mbingi sya kiw’u kung’ala na maundu angi maingi. Mwai uyu ithangu yielesya iulu wa semona nikana tuelewe iulu wa uvyuvu wa nthi na uvinduku w nzeve nesa. Twiambiia kwa kuelesya ndeto na na kwimanyisya undu miti ithukumaa kilio kinene kukitana na uvyuvu uyu wa nthi. Nikyau kitawa uvyuvu wa nthi (Global Warming) Uvyuvu wa nthi withiawa uyonany’a wongeleku wa uvyuvu nthini wa nzeve ula uetae uvinduku nthini wa nzeve ukethia niya vyuva kwiundu itwie. Nthi mbyu ni ietae uvinduku wa undu mbua ikua, iuutani syina vinya, ukanga kwambata, mimea kulea usyaa, miti kuma, na movindu maingi kwa nyamu na andu. Yila andu ma science me kuneenea iulu wa uvinduku wa nzeve , kimako kyoo kinene ni uvyuvu ula uetetwe ni meko ma mundu na undu mena uthuku mwingi kwa kila kindu. Kwa w’o nthi ni yiendee na uvyuva? ii! niw’o nthi niyongelekete uvyuvu wa kwa ndikilii imwe (10c) nthini wa myaka iana yimwe (100yrs).Aingi ma ala matongoety’e kw autaalamu na utuika wa nzeve nimekwisilya kana maundu ala andu mekwika nimatumite nthi iendeea na uvyuva kwa ngelekany’o Kuvivya mauta, mavia ma Coal, ngasi ya kuma nthi, kutemanga mititu na kulea unzuvia muthanga. Nyumba sya ngilini (Greenhouse) syinthiawa na uthuku mwau? Uthuku wa greenhouse ni kwithiniwa uvyuvu wa nthini utuma ngasi imwe ila syitawa greenhouse gases ta Carbon dioxide, Nitrous oxide, Sulphur dioxide na methene nikwataa vinya kuma suani. Nzeve itavisaa (carbon) ni kuma kwa miti ila yatemwa, ngasi kuma kambunini, ngalini na ngasi ya miti yavivya kana kuvivya makaa kana mititu. Ni muisyo mwau uetawe ni uvyuvu wa nthi? • Manthina ma kiw’u kaingi kundu kula kumu na kwi mang’alata nakuituma kutwika weu. • Kwongeleka kwa uyaaiku wa uwau ta malaria.Yila kundu kwa vyuva kutukaa kundu kuseo kwa umuu kusyaia na kuituma uwau wa malaria wongeleka. kwoou iyiete uvindu kwa misyi na masivitali ona uyivu wa andu kwikala thayu na ikw’u sya syana iyongeleka. • Kuoleka kwa liu kuma miundani ta isioni imwe sya Africa ya wumiloni wa sua. Nundu wa mbua kunyiva na kusyaia kwa kutamu kwingiva mimea ya liu iieka kwika nesa na unyivu wa liu uiete ungya na nzaa nthini w amisyi mingi na mbai mbingi. • Liu kwambata vei.
Oundu aimi aingi maendee na ukwata liu munini kuma miundani now’o uendeeaa na kwinthiwa wimunini sokoni na nundu andu naingi ala meuwenda nthooa naw’o uyambata. • Uvinduku munene nthini wa usyao na kila kyonthe kyumea kithekani na mitituni. Mbumo sya mbusi nta iima na mititu niendee ma kuma. Kii kikaete ualyuku nthini wa kungithya miunda, kususya nasukasya silanga na tulusi kwikala tuvititye kiw’u. Ingi kiw’u kyanyiva onakwo kuseuvya sitima kwa nzia ya kiw’u kuiyiva na kwoou uvindu uyu masivitali, industry, na kungi kula sitima utumikaa muno uyithia nakw’o nikwavikiwa nimauvinduku aya. Ingi kiw’u kiinyiva ola kula kitwaitwe na mivaivo ta mataoni na misyi imwe kiilea uvika kana kiivika kinini. • Andu aingi vyu mine nthina wa kwithiwa matonya uvikiwa ni mavuliko, kutheewa ni muthanga na kungi ta utee wa ukanga kiw’u kwambata iulu wa vala kitwie. Nata ndonya usiiia nthi kuvyuva? Vanda miti na uimisuvia Tondu tuwetete vaa iulu, nzeve itavisaa ni imwe kati wa ila ietae uvyuvu wa nthi. Miti ninyusaa nzeve itavisaa ila ikuseuvya liu wayo na kumia mithambani, miini na muthangani ta cellulose carbon. Onavala miti yatwemwa na kuvivya niyumasya nzeve isu itavisa na iilika ingi nzeveni.
Niwisi kana kila muti no uete uvinduku wa nzeve? Miti na uthui wayo nivyikaa na kunthithya nthi. Niwiw’aa mimwianie ulyi muuthini wa muti. Syisya wone kana ungu wa muti vala vena miinyi kiw’u kyavo kivakuvi kwi vala vena sua.Yi la muthanga wekala wi muthithu now’o ukwatiia kimeu kwa ivinda iasa. Kii kimaanisya kana miti ila yi kithekani kwaku nikutetheesya kwikalya kiw’u muthangani kwa ivinda iasanga kute kula kutemiti. Kii niutetheesya mimea ya muundani kwika nesa na kutethya ala matumiaa kiw’u kisioi kyaku. KIKAMBA VERSION 2 Aimi ma TIST kukitana na uvinduku wa nzeve na uvyuvu wa nthi yonthe. Carbon Credits ni kyau? Mwakani wa 1997 nthi imwe nisyeekiie saii wiw’ano woo na UN kana nikuthukuma vamwe kuola kuthokoanw’a lwa nzeve na kuola utumiku wa greenhouse. Wiw’ano uyu weetawa Kyoto Protocol ula weetiwe uu kuatiania na isyitwa ya musyo umwe wa Japanese witawa Kyoto vala saii syeekiiawa. Ungu wa Kyoto protocol nthi mbingi ila syina industries nimeetikilanile kuola kiasi kila mekumya nzeve itavisaa. Nzia imwe ya kwika uu yai kwosa nzeve itavisaa (Carbon dioxide) na kumia nthini wa miti kana muthanga. Miti niyosaa nzeve itavisaa na kumitumia kuseuvya liu ula yiaa mithambani, miini na muthangani. Nzeve itavisaa ila yosetwe kuma mawithyululukoni nitonya kwiwa na uthimwa vamwe na kutalwa na indi isiw’a kana niyaw’o, nzeve ino noitewe kwa soko wa nthi yonthe ta carbon credits. Aui nimatonya kuua credits kuola nzeve itavisaa ila ikumya. Kwa ngelekany’o TIST intonya uta nzeve itavisaa yi mitini ota undu sukali na yiia itesawa. Kwa carbon, onakau, ndutumaa na meli kila uuta indi lato wa kuma kwa carbon ila yumitw’e mawithyululukoni na nzeveni na kwia mitini kana muthangani yi thime na ikalivotiwa. Utandithya wa carbon credit ukunawa nthini wa musyi wa New York, chicago, London na misyi ingi nthi yonthe. Nthini wa soko inthi carbon niuawa, kutandithw’a na kutewa kwa wingi mbesa. Nonginya tuvikie mawendi ma soko ino. Tuitonya ututa miti kana kwenga mititu tuvande miti nundu uu ni uthuku kwa mawithyululuko. Nonginya twiyumye kuikiithya nitwavanda miti na taendeea na kumivanda tukiea ila ingi kwa ivinda iasa ta ya myaka miongo itatu kana mingaingi. Nonginya tutunge livoti yaw’o. Miniyamina uvandwa ithimo na utalo nonginya ukekwa kuthima ni carbon yiana ata imeletw’e ni miti ila ivanditwe ni aimi ma TIST.
Lilikana miti nditwaawa sokoni uyu wa carbon, miti yikalaa vala yavandwa na undu yekala ivinda yiasa now’o ivinda ya kuendeea na kuivwa yithiawa yi iasa. Kwoou muimi niwikalaa na miti na usyao wayo. Mbesa ila TISt iseuvasya kuma kutani kwa nzeve itavisaa ni iaanaw’a na kutumika tukundini tunini kukwata mbau uthukumi watw’o vamwe na kuiva amanyisya, quantification na uungamii wa ngwatanio ino. Kwisila kwa soko sya nzeve itavisaa, kuvanda miti nikutonya kwithiwa kwi na ueti nundu miti niinyusaa carbon na kumia na nitonya uthimwa na kwineka undu yiana, kunenganwe livoti na kutewa ta carbon credits. Miti nietae moseo angi kwa mawithyululuko ta kwithiwa ni muiito na ninenganae moseo angi ta ngu, mbau sya mwako na moseo angi maingi. Miti yoonthe inyusa carbon undu umwe? Any’ee. Miti ila yina uthanthau munene (more biomass) niyiaa carbon mbingi kwi miti mitheke. Miti miasa ingi ninyusaa carbon mbingi kwi miti mikuvi. Kwoou, miti ila mithathau ni yithiawa na ueti mwingaingi kuma kwa carbon credits. Kii kionany’a kana miti yavandwa yina myanya ila yaile yina ivuso iseo ya kuasava na kwiana yi mithathau na kuete ukwati munene kuma kwa carbon income. Nundu iyiuthaania unou ula wimuthangani kana kiw’o ta miti ila ivanditwe ithengeanie. Kwoou, nikana ukwate ndivi nzeo kuma mitini no muvaka wikie maanani kumitaanisya uivanda nikana yiane nesa yina unou ula waile na uasa. Niva kana nuu uuaa Carbon credits? Umunthi, carbon credits itesawa masokoni ma kwiyumya na sokoni ila syinakila kyavitukithiw’e kya soko isu. Soko ithi nivitukithaw’a kwa nzia kivathukany’o, otondu kwi brand mbingi ivitukithaw’a na kutewa na kuuwa(ngelekany’o kaawa na kaawa organic ungu wa label kivathukany’o). Vaa ve imwe kati wa soko na mithemba ya kwambiia:- 1) Cerfified Emission Reductions (CERs) kwa Clean Development Mechanism (CDM) ila iungamiaa soko kuseuvya uiungu wa walany’o wa Kyoto. Carbon credits ithi nonginya ivitukithw’e na kusyaaisya ungu wa nzia ya CDM kwa kutumiwa ni nthi ila syina Industries ala maseuvitye GhG kwiyumya kuola ungu wa walany’o wa Kyoto kumatetheesya kuatiia wiw’ano uyu. ino nisoko ya witikilana. Verification na Certification nisyikawa ni ngwatanio yiyoka yitawa Designated Operational Entities (DOEs) and kuvitukithya ni aungami kana board ya CDM. umuthi, soko ino ndithukumaa nesa na project mbingi sya mititu, yivo TIST. 2) Soko ingi ila yendaa kuvitukithya kwa uoleku wa kumya nzeve itavisaa ni soko ya Non-kyoto compliance. Nthini wa US, ila nimwe kati wa nthi ila syeekiie saii wiw’ano wa Kyoto, imwe sya state syayo nisyendaa kuolwa kwa Ghg. Australia niyithiawa na wendi usu. yila kuvitukithwa kwa walany’o uyu kuyenda kuolwa kwa umya wa nzeve itavisaa nikana uverifiawe ni ngwatanio kivathukanyo, ni undu umwe kivathukany’o na wina walany’o kivathukany’o na Cdm. Soko ino yina wikwatw’o onakau umuthi ti mbingue kwa TIST. 3) Soko sya kwiyumya nivo TIST itesaa nzeve yoo kuma kwa miti ila ivanditwe ni aimi ma Tist. Vaa ve soko ili sya aui ma kwiyumya. Imwe ni soko yina andu anini vyu ala meyumitye kumwa mbesa na kunenge andu kumathuthya kuvanda miti. Ngelekany’o ni andu kuiva miti ivandwe kuseuvya vandu va utwaania kana kuseuvya conference Carbon neutral. Muthemba wakeli wa soko ino ni athooi makwiyumya ila ni soko yivo na itonya kwika nesa ila iseuvitw’e ni kambuni sya US na angi ala ni non-Kyoto industrial countries ila meyumitye kuola kumya nzeve itavisas GhG nundu wa kwithiwa ni athukumi aseo ma mawithyululuko kana meeta kwiyumbanisya ivinda yukite na kila kikendeka. Kwina ilasi kivathukany’o nthini wa soko ithi na syikalaa na miao yikalaa isesya ivinda kwa yingi iulu wa uvandi wa miti, usyaiisya na kutunga livoti nikana tutonye uta sokoni ithi. Umunthi atongoi eli ala TIST ithukumaa wungu wamo ni Verified Carbon Standard na Climate, Community and Biodiversity Aliance Standards. KIKAMBA VERSION 3 A imi ma TIST nthini wa kenya mena utanu kwithiwa me amwe ala manasindie kwa kuthimwa na kuvitukithya. kuma matuku 5 - 12 December 2012.Tist Kenya niyakwatie ueni athiani ana (validators) kuma uthukumini wa mawithyululuko ma nthi syothe, Inc. a certified kuma US ila ni kambuni ya kuthiana na kuvitukithya (Validation and verification company).
Kitumi kyoo kuka kyai kwika ukunikili mavuku ma TIST na kuikiithya wia ula wivo niwaw’o na nimukune undu vaile. Undu uu ni wavata kuikiithya aui maitu (carbon crediit buyers) kana tumatavasya kila kya w’o na kana tukundi tunini twivo na nituthukumaa. Kii kinengai muuii vinya na kumuikiithya kana muiumukenga kwoo maimuikiia na uyithia nimekumuuia kukwata mbau mawalany’o menyu ma kuendeesya uimi uyu ya miti. Nundu wa kuatiia nzia nzeo sya uimi sya tist nitwa thianiwe na twavitukithya nesa. Uyu ni uvoo wa utanu kwa aimi onthe ma Tist! Kii nikituthangaaasya kuatiia mawalany’o ma TIST, kula umwe akane mawalany’o maitu ndaia na kumaatiiia. Avitukithya (quantifiers) nimailwe ithiwa mayiatiia uw’o yila meutala miti na kuikiithya kila kikundi nimavikia kula mavandite miti. Akunikili (aunditors) nimaile kuikiithya kana meeka ukunikili wa kilasi kiyiulu na amanyisya manyiikiithya aimi mena uvoo wa w’o na ula waile. Atongoi nimaile utetheesya kila umwe kwithiwa atonya kuungamia ukusi wake mwene. Aimi ma Tist nimaile kwia ndeto syoo na kuatiia mawalany’o ala menewa ni amanyisya moo. Ithyoothe nitwaile ithiwa twi akiikiku, twina uw’o na tuteuvithany’a maundu mundu kwa ula ungi. nudnu nthini wa TIST twi vo! K wa ivinda iasa ene ma kisio kiinimendeew’e nikwithiwa na ngwatinio(cluster) yoo ila yi vakuvi na misyi yoo na vala mavandite miti. Vai nyiva kwa kithito kyoo na wia woo nimanesie ukwata usyao wa kithingiisyo kyoo ila ni usyao kuma ngwatanio ikwitwa Antubochiu Cluster. Ngwatanio ino inasyaiwe ninaenda nzia ndasa ta kilomita nyaanya kuvika Amtubochiu’s yila kwina umbano wa ngwatanio ila unai undu wi vinya kuvika kila ivinda. Yu ngwatanio ino niyianite kwa mituki nundu andu alamatanai mavika vala mbumbano ineethiawa yu niveuvika kisioni kila ngwatanio ino inasyaiwe ikumbania. Nimambiie na ikundi itano nayu nisyianite ikavika 20 ivindani ya myai itatu. Ikundi ii nikwatite umayisyo wa Tist kuma athukumini ma tist ta uu: 1. Uvoo iulu wa wambiia wa Tist 2. Mawalany’o ma TIST 3. Kila kyendekaa kuandikithya tukundi nthini wa TIST 4. Uimi wa kusuvia (CF) 5. Mithemba ya miti. Amemba mena utanu kwithiwa na ngwatanio yoo matekuthi muendo muasa kukwata umanyisyo na movundisyo. Mbingi sya ikundi na tukundi twa Tist ala malikile ngwatanioni ino mena utanu kana miti yoo ikavitukithw’a na makakwata uthuthio kwa ila mavandite ivindani ya mbua. Uimi wa kusuvia (CF) numathuthitye muno, nikwithiwa nimemayiitye kana nomakwate ueti munene kwa nzia ino ya kuima itina wa kutembeea kwa ikundi ingi ila syithiitwe iitumia nzia ino ya uimi na kwithukiisya undu mekite na mawoni ala menamo iulu wa kila makwata itina wa mbua na kuima maitumia nzia ino ya uimi wa kusuvia. Nikwonekana nzia ino yinzeo na aingi moo nimamitikilite ta nzia imwe nzeo ya uimi. Miundu yoo kaingi ndikaa nesa nundu wa utumia mbolea ya kuua (fertelizers) nundu nitumite yasya unou nundu wa chemicals. Uimi wa kusuvia nuutuma miunda yitu itungia unou ingi. Nitukwona kivathukany’o kinene na twina muvea nundu wa umanyisyo ula tunengetwe kuma kwa TIST. Twina TIST nitukwika mauseny’o , Ngatho kwa TIST. KIKAMBA VERSION 4 Mawalany’o ma TIST kukutetheesya kuvikia usindi ungu wa kuthianwa na kuvitukithw’a (validation na Verification) - PD009. Ngwatanio ya Athi nthini wa Igembe niendee na kwiana kwa mituki. na Millicent Wambogo N thini wa Tist, tukwataa vinya kuma kuthukumani vamwe na kuaiana kila twinakyo nthini wa ngwatanio situ na mbee. Livoti syaw’o sya kila mwai sya ngwatanio na ikundi na masavu masyo ni syavata muno kwa kutethya ngwatanio kuendeea na kwiyaka. Muvitukithya wenyu vamwe na mumanyisya nimeuthukuma vamwe maitumia Palm Computer kutunga livoti ithi. Mituki, nitukwithiwa tutonya kwona livoti ithi nthini wa website ya simu ya TIST. Kwa nzia ino kila kindu kiithwa kyenini mbeange na kutunga livoti kuyithiwa kwi kwa w’o. Uthukumi wa ngwatanio niwaile uthukuma vamwe na muvitukithya na Mumanyisya kuikiithya livoti sya kila mwai ila ikutungwa nisyaw’o ona iulu wa usakuani wa ngwatanio. Kii kikatethya umwe kwa ula ungi na kila umwe akeethiwa ena muiio wa kunengane livoti yaw’o na kuvikia usyao munene kuma utumikuni muni, na no w’o ngwatanio ya TIST ikuendeea na kuseuva nakwithiwa na vinya. Kilikany’o: Kwa kuendeea kila mwai ngwatanio yenyu niyaile:- 1. Kuvika wumbanoni wa kila mwa na kulilikanya ikundi ila ingi kuvika. 2. Kusisya kwa vamwe kila muvikiite: Miti myeu ila muvandite, ikundi ila mbitukithye, na undu mutumiite mbesa syenyu kwa vamwe ta ngwatanio(cluster). Twai uyu ta umwe wa kwika kila ivinda mwakomana mbumbanoni nthini wa ngwatanio na ikundi vamwe na tukundi twenyu. 3. Tungai livoti kwa Palm ila sya ngwatanio na masavu menyu. No mutumie nzia ya utumani mukuvi wa simu (SMS) ethiwa muvitukithya na mumanyisya wenyu ndevo, onakau nimaile ithiwa kila wumbano kumuthukuma. 4. Vangai kuvitukithw’a mwina muvitukithya, na ikiithyai umwe wenyu evo kumukwata kw’oko nthini wa kila ivitukithya. 5. Thokya anyanyau na atui kulika nthini wa TIST yila mwina w’umbano. Manege ithangu ya Mzingira Bora kumatetheesya kwiyiandikithya na kwisomea na kwona useo wa TIST. 6. Nzeuvya usyao munene! Vanda miti, ua kana useuvye yiiko ya usuvia mwaki, Tumia nzia ya uimi wa kusuvia (CF).
Lilkana: Ngwatanio (cluster) numu yaile ithiwa iiyiva miti mbee wa 200,000 ila mivitukithye, tukundi/ikundi katiwa 30-50 ila siuthukuma na ikomanaa kila mwai, athukumi /atongoi asakue ni ene ngwatanio, na ngwatanio ikutunga livoti nzeo kila mwai vamwe na uvundisya museo na uvitukithya. K wambiia mwai wa mbee(january) 2013, ikundi na tukundi nikwambiia ukwata mathangu moo ma ndivi zniani nzau (vouchers for payment).Thini wa nzia ino nzau nikana ngwatanio iivwe nonginya yambe kuvituka ukunikili wa kila ngwatanio. Kii nikwonany’a kana livoti ila ikutungwa niyaw’o na kana ngwatanio yina vinya wa kwiana na kuthukuma amemba thini wa TIST. Ikundi nini nokinya sikiithye laini woo wa simu nuuthukuma mbee wa kukwata ndivi. Andu ma masavu na atongoi vamwe na anini ma atongoi nimaile uthukuma vamwe na avitukithya na amanyisya kukwatambau ndivi. Kila kakundi nikekaa wia wa vata muno. Kilungu kii nikikukuelesya undu waile kwika nikana mukwate ndivi. Avitukithya nimomaile kwika wia wa kuthi kwosa mathangu aya, kususya form sya Mpesa na card sya simu(Sim) sya kila kakundi kukwata ndivi yoo ya mbee na kumate wumbanoni wa ngwatanio. Avitukithya nimaile kueka ndivi ikamatwiika andu muthewa wa wumbano wa ngwatanio na kana sumwa ile mbee wa mbumbano. Avitukithya nimo ingi maile kunyaiikya mathangu aa ma ndivi , na kuikiithya nimathangu meva maive na ni kana nimooswa ila maile na meekiwa saii undu vaile na masyoka kula kwi andu kumatwiika na ndivi. KIKAMBA VERSION 5 Kutunga livoti kwa ngwatanio (cluster): Tutavye undu mwikite na kila kitumite muendeea kuthuthya ngwatanio ila ingi na kwikia vinya TIST. Ndivi ya tukundi kuendeea, na nata mutonya kwika kutenyeesya ngwatanio yenyu kuivika. Kieleelo kitu nikwona kana tukundi tunini nitwaivwa kila mwai. kwa ithyoothe kuendeea nongitnya tuthukume vamwe na kwikiana vinya. Maundu ala tukundi tunini twaile ika; 1. Vika saani! nundu yila waselewa kuvika wumbanoni nuseleasya wumbano kwambiia na kila mundu aiselewa. 2. Ikiithya kakundi kaku kena mundu uvikite yila kwina wumbano wa ngwatanio ya ikundi. Yila kuunenganwe mathangu ma ndivi (Vouchers) ikiithya ve andu eli ma kakundi kenyu. Nimukuivwa mwakwata ithangu yii mwai usu wukite ethiwa nimukuatiia matambya aya. 3. Yila kakundi/Kikundi kyenyu kyanengwa ithangu yii (Voucher) ikiithya ni:- a. Watavya amemba oothe ma kikundi kyaku kana nukwatie ithangu yii (voucher) na niya mbesa siana. b. Ikiithya laini wenyu wa Safaricom ni uandikithitw’e kwa M-pesa na niuuthukuma. Tukwambila kuiva nambani iteya kakundi, yina wiw’ano uandikithitw’e kwa Mpesa na ukekiwa saii nikila mumemba wa kakundi kau. Muvitukithya wenyu nukumutavya namba yenyu na ni indii mutonya kwosa ithangu yenyu ya ndivi. No nginya kwikie kithimini undu uu kwa kusisya mwina balance yiana ata . Ethiwa laini uyu nduu thukuma nonginya mumathe laini ungi mweu na kwikia saii ingi mbee wa mutanakwata ndivi. c. Kila umwe wa ene kakundi niwaile kwikia saii na wiwan’o na mpesa kwitikila ndivi ya Mpesa. Ingi nimwaile uyuva andu eli umwe wa kwiiaa laini uyu vandu va kikundi kyenyu indi PIN ya Mpesa yaile ithiwa na mundu ungi ula ni umwe wenyu lakini ti ula wina laini wa simu wa Mpesa unduu uu niwavata nundu ukasuvia kakundi kenyu. Kwina ivinda yimwe umwe wa kakundi uneethiiwe ate mukiikiku na oosa ndivi ya kakundi atekuaana nundu wakwithiwa esi PIN naniwe wina laini. d. Ikiithya laini wenyu wa safaricom nimuandikithye na Mpese na nuuthukuma. Ula ukwia laini niwewaile kuandikithw’a vandu va kakundi kenyu Indi PIN ya Mpesa yaile ithiwa na mundu ungi no tiula wina SIM na mayaile ithwa mesene. e.
Ethiwa kikundi kyenyu nikwanengetwe laini wa simu ni TIST naniyaandikithitwe muina vata ingi wa kwithiwa na laini ungi kila kivo ikiithyai laini usu nuuthukuma. f. Yila kukuivanwa, kakundi kaku nikaile ithiwa na andu oothe mako mainyiva 2/3 ma ene. Amemba ala mena miti mingi nimanengwa kilio kya mbee kwikia saii. 4. Yila kwina dnivi ikiithyai mainyiva andu kilio kya ili itheo wa itatu kya amemba kivo. Amemba ala meekiie saii ithanguni ya ndivi (voucher) nimaile ithiwa vo umbanoni usu wa ndivi 5. Ethiwa kwina thina wa M-pesa kuselewa kana mathina angi ala makwataa M-pesa nenganie namba sya simu sya mainyiva andu eli eka ala mena laini wa simu wa kikundi na PIN yaw’o kwa mwii wa kinandu wa ngwatanio yenyu. 6. Mwamina ukwata ndivi, kwandaia tavyai amemba ala angi na ula umuungamie ngwatanioni ya kakundi kwa ndivi. KIKAMBA VERSION 6 Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 January 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kipsigis Version Members of a Antubochiu Cluster during one of their monthly Cluster meeting. This Cluster has recently multiplied and brought forth 2 new child Clusters - Nthare and Burimaria Clusters. Cluster multiplication helps TIST to expand and allow new members to join in while existing members get closer to Cluster Services offered by TIST servants at Low cost yet Results are high. Picture by William Mwito Temik ab’ TIST kokoker ng’alek ab Global Warming ak wallet nebo Climate. Page 2 TIST Values kotoreti kenyor Validation and Verification ne borot– PD009. Page 4 Athi Cluster en Igembe kokonyor yetunet neo. Page 4 Reporting nebo cluster : Ongebchei borotet . Page 5 Progress nebo libanet ‘ab groupishek chemeng’echen, ak ole kimuche ketoretiten kotesta libonishet en cluster. Page 5 Inside: KIPSIGIS VERSION 2 T emik ‘ab TIST konaam koker ng’alek ‘ab gobal warming ak climate change. Temik che chang’ kokocheng’ konetutik en seminars chebo TIST ak en tuyoshek chebo cluster konai che chang’ agobo gobal warming(burgeyet nebo ng’wondut),ole kokowalda ngwandet , ak ole kimuche keistoito. Raaini kekere wolutik che kikoib climate change.
En koborutyet kou, El Nino floods nekibo kenyit ‘ab 1998 nekiwech emet nenyon ak kemeut ne kiisubu , ak hurricane nikikim ochei en kenyit 2004 kokiibu ngalek ‘ab global warming.Alak che imuche kobor kole kokoet global warming ko istoet ‘ab glaciers en mt. kenya,wallet ‘ab weather nebo emet , inoniton kokobos rurutik en minutik en Kenya,yamet ‘ab oinoshek ak taboitishek , ak alak che chang’. En newsletter nebo arawaniton keyome keker kele kakinetishe agobo ngalek ‘ab global warming ak ole kikoorondoi climate nebo emet nyon. Kinomen keororu maana chebo ngalek ak koborutik kwai ak ole toretito ketik guk kobos global warming en emet. Globol warming ko ne? Global warming komaanishoni kole teset ‘ab burgeyet en ng’wandet , ne en let koyoe climate en emet kowalak. Yon burgei emet kotese robta en emet ,storms che kimen ,teset ‘ab ke en sea level ,kokoyomso minutik , ak tuguk alak che kikowech minutik , tyong’ik , ak kimugul met. Yon kangalal kipsomaninik agobo climate change , ko orogenet nywai akobo global warming ko angamun en tuguk che yoe kimugul-met ak tuguk che yachen che ibu global warming ak wallet ‘ab ole tebto emet. Tesok sei burgeyet en ng’wondut? Wou noton! Kogoyet burgeyet en ng’wondut en 1°c en kenyishek 100 che kokobata . Che cheng’ en kipsomanik chebo science en ng’wondut koite kole tuguk che yoe bik ko choton che kokotes burgeyet en ng’owondut, kou belet ‘ab fossils cheu coal, mwanik, ak koriswek che kilolen maat , ak tilet ‘ab ketik ak osnoshek ak ole-kiboishoitoen imbarenik chok. Ne Greenhouse Effect ? Greenhouse effect ko teset ‘ab burgeyet en ngwony angamun en koriswek che miten en angani, chekibore greenhouse gases, cheu carbon dioxide, nitrous oxide, sulphur dioxide, ak methane trap energy chebunu asita . tuguk che ibu carbon kou : tilet ‘ab osnshek , koriswek chebunu factories ,koriswek chebunu karishek , koriswek chebunu kwenik yon kakibel anan ko makaa ak belset ‘ab osnoshek. Ne hatari chebo global warming? • Tesoksei betet ‘ab bek en emet ak kotese imbarenik che yomyotin . • Tesoksei mionwokik en emet, cheu malaria. Yon katesta emet koburgeit ,koigu ole menye mosquitoes , aka en let kotes mionwokik chebo malaria . Familia che chang’ ak institutions che chang’ komuche ko affectenak, kora kobosoksei kenyishek che kipkosobei, ak kotesak mionwokik en logok . • Boset ‘ab rurutik en komoswek ‘ab tropical ak subtropical countries , sanasana ko en emotinwek che miten en east Africa . angamun en robta ne koktesak ak tyongik che ibu mionwikik che kokochang’a, komuche kobosok omitwokik en emet ak en let kotesak pananda ak rubetnen families ak kokwotinwek. • Teset ‘ab ke en beishek ‘ab omitwokik . Angoteseta kobosoksei rurutik en imbarenik ak kotutukinegitun omitwokik,kotesoksie beit ‘ab omitwokik en ngwondut ko mugul.
• Wolutik che yechen en productivity ak composition nebo ecological systems sanasana en osnoshek . Komoswek che ilibu bek sanasana osnoshek ak tulonok kotese ta koyomdos . Inoniton kobose bek che katakiboishen en irrigation ak che katokiboishen en dams ak reservoirs. Inoniton kobose hydroelectric power en emet. Industries che choket , sipitalishek ak institutions alak che boishen sitimet koigu affected saidi . Bek kora che kiibe ak pipushek koba townishek ak resob kobosoksei. • Bik Millionishek komiten en hatai nebo flooding ak landslides, ne ibu robwek chechang’, en coastal areas, ak teset ‘ab levelit ‘ab sea. Otertoi ona global warming‘? Min ak irib ketik! Kou ye kakemwa en barak yu, carbon dioxide ko agenge en koriswek che sababishoni global warming. Ketik kogule carbon dioxide yon yoe photosynthesis ak kokonor en tigitik , temenoik ak ng’ung’unyek ko cellulose carbon. Lakini yon kakibel ketik koisto carbon ichukaniton koba hewani kora. Temik ab’ TIST kokoker ng’alek ab Global Warming ak wallet nebo Climate. KIPSIGIS VERSION 3 Kiingen ile imuche ketit kochob micro climate? Ketik ak sokekwai kotere ngwony asi’ kokaititit. Koibu uronok . Kora uronok’chuton kotere bek che miten en ng’weny komala asista. Yon kakaititit ng’weny kotere bek komaistoge en ngweny’. Inoniton komaanishani kole ketik che miten en koreng’ung kotese bek che miten en ng’ungunyek ,ak kotoret kotagobur bechoton en ngungunyek . Ne carbon credits? En 1997, kokisignen emotinwek alak agreement nebo UN nekimwoe kole emotinwek che sirotin en agreement inoton kobose pollution chebo carbon en emotinwek kwai , sanasan ko en greenhouse gas pollution. Agreement initon kokikuren Kyoto Protocol. En Kyoto Protocol ko kikoyan emotinwek che kikoik industrialized kobos carbon dioxide che kicheru en emotinwek kwai. Oret neta ko kicher carbon dioxide en atmosphere ak kekonor en ketik anan ko en ngweny’.Ketik koibe carbon dioxide en hewani yon teseta photosynthesis akityo kokonor en tikitik ,. Kiasi chebo carbon chekokicher en hewani kimuche kibiman , ak kityo ,yon kakeverrifyen kele iman , kimuche kealda absorbtion initon ko carbon credits en world market .Olik komuche koal credits ichuton asikobosen carbon dioxide emissions. Kou ingunon, TIST komuche koalda carbon credits kou yon aldo factories chogo anan ko sukaruk . Lakini en carbon komokiloe koba pitonin . Bei nenyinet kotiyenke carbon chekokicher en hewani , akityo kekonor en ketik che miten en imbarenik anan ko osnoshek ,kokebima. Trading / Adaet ‘ab carbon credits keyoe en New York, Chicago, London, ak cities alak en ngweny. En markets/ndonyo ichuuton, carbon offsets ke-ole , traded, ak kealda kokakochang’a en robinik chechang’. Yoche kiitchin mogutik chemiten en market . Mokimuche ketill ketik anan ko asnoshek , angamun niton ko makararan en emetnyon. Yoche kekonunge kechomchin ketik korut en kosorwek chechang , ogo akoi kenyishek ,30. Yoche kikoiten ororutik che imanit . Yon kagemin ketik , keyoe measurements ak calculations kebiman chang’indab carbon TIST en ketik ‘ab temik . Ketichuton kong’etu en imbarenik ak koten kotagosobtos, iteseta inyoru chepkondok . Temik kong’etu ak logoek, ketichuton . Rabinik chesiche TIST en carbon offsets keboishen en , kasishek cheu training, Quantification, ak management. En carbon markets, minet ‘ab ketik komuche koik olekinyorunen robinik angamun gule ak kokonor carbon che kimuche kebiman , ak kereborten, aka kealda en carbon credits. Ketik kora kokonunmaana chebo environment ,ak bogoinik ak kerichek. Imuche kogul ketik carbon che kerke? Achicha . Ketik che tinye circumference ne’wo koribe carbon chechang’ kosir che tinye circumference che meng’echen. Ketik che koen kora kogule carbon che chang’ kosir chenwogen. Ingunon ketik che neyotin koibu robinik che chang’. Niton konetech kole yoche kekochini ketik spacing ne kararan, asimorebenge omitwogik ak bek kou yon kakimin korubg’e. Ano anan ngo’ olik ‘ab carbon credits? En inguni , carbon credits keoldo en voluntary markets ak en compliance markets. Kimuche kecertifyen en oratinwek cheterter , Ichochu koexambles chebo carbon markets ak offsets: 1) Certified Emission Reductions (CERs) chebo Clean Development Mechanism (CDM) korepresenteni market nekikichob en Kyoto Protocol. Carbon credits ichuton koyoche keverifiyen ak ke-certifiyen en CDM process asikoboishen emotinwek che industrialized chekikochob GhG reductions commitments en Kyoto Protocol asikotoret cheek comply akoo kaasyinet . Inoniton ko compliyance nebo markets. Verification ak Certification koyoe independent Designated Operational Entities (DOEs) ak koapproven Executive Board nebo CDM. En.iguni komoboishe ak TIST ak forestry. 2) Market age nemokinge keverifien emission reductions ko non-Kyoto compliance markets. En US, nemo agenge en Kyoto, en states alak komogchinge GhG reductions. Australia kora komogchinge requirements ichuton. Markets ichuton kotinye kamuget newoo, lakini komayatat en TIST. 3) Voluntary markets ko ole kikoldaen TIST offsets chebo ketik chemine temik ‘ab TIST. Olik ‘ab voluntary market komiten mara mbili .
Neta ko market ne kiten netinye bik che konuge kogon rabinik asikoendelesan minset ‘ab ketik . Kou ipanaet ab projects chebo minset ‘ab ketik wedding anan ko conference carbon neutral. Olik ‘ab voluntary market chebo oeng’ kotinye potential market newon nitinye compunishek chemiten US ak non-Kyoto industrial countries chechobe voluntary commitments kobos GhG emissions chechwaget. Angamun chome emet anan ko angamun chobching’e mogotik chebo besho chebo meet .
Miten standards chechang’ cheterterchin en market initon che tinye magutik cheteterchin ak rules ch waloksei kila agobo minet ‘ab ketik, rebet nywai ,ak ole kireportento che yoe offsets koaldaak . En inguni , kandoik oeng’ che kikeverifyen en TIST ko Verified Carbon Standard ak the Climate, Community, and Biodiversity Alliance Standards. KIPSIGIS VERSION 4 T emik chebo TIST Kenya koboiboi koboto Validation ak Verification ne koborot . Kongeten 5th – 12th December, 2012,TIST Kenya kokikohosten Validators angwan chebunu Environmental Services che nootin en ngwony, Inc, a certified US-based Validation ak Verification Company. Lengo nekobo bichoton kokoauditeni programs chebo TIST program ak koro angot kokibo iman reports chechok . Inoniton kobo maana en olik chebo carbon credits (carbon credit buyers) .koyan kole chekimwochini agobo groupishek chemeng’echen en TIST ko imanit. Inoniton kogochin olik kayanet en echekak kityo koolwech carbon credits. Angamun kisubi TIST Values, kokikisir en validation ak verification. Inoniton kokararan en temik chebo TIST ak familias chechang’! Niton koborwech maana nebo kosibet ‘ab TIST Values. Nyolunot kosibi chetugul TIST Values. Quantifiers koyoche koaccurate en koitet ‘ab ketik , ak koker kole kochobok baseline komye anan ko quantification en groupit agetugul nekaitchi .Auditors koyoch koker kole miten barak standards chech’waget , Trainers koyoche koker kole konyor temik ngololutik che choton. Kondoik kora konyolu koker kole koik accountable agetugul en icheget . Temik ‘ab TIST korib akichek ak kosub konetutik. Echek tugul , koyoche kibo iman , accurate, transparent, keyochin ge boishet en mugulelwokik che oyeb. Angamun en TIST ko ki echek! E n kasarta ne koi , kokikomach membaek kochib clusters en ole’negit ak korik-kwai ak ole kiminchi ketik . kokomugak ingunon , angamun en kokilet ne kitinye ak inguni kokonyor cluster Antubochiu cluster. Membaek ‘ab cluster initon kotagetiu kokitago bendi ole lo ,kaibu 8 kilometers , asikoit tuyet ‘ab Antubochiu’s cluster.Inguni koyetu cluster initon achei , angamun bik che imagoitchin tuyoshek che kibo cluster, komuche koitchi en inguni. Kiinam ak groupishek five che’meng’echen ,ak inguni kokoit groupishek 20che’meng’echen en arawek somok chekokobata. Groupishek chuton meng’echen kokonyor training en TIST program koyob servants chebo TIST kou; 1. TIST basic information ak history 2. TIST Values 3. TIST Small Group eligibility requirements 4. Conservation Farming 5. Species chebo ketik . Boiboi inguni membaek angamun tinye cluster nenywanet ak‘ koyoe tuyoshek en ole neget. Che chang en membaek ‘ab groupishek chebo TIST che kotagoch’utu koboiboi angamun ketik kwai kequantifiyeni ak konyor incentives (libanet )en ketik che kimine en arawaniton. Conservation Farming kokikomotiveteneche echek saidi ,Agokimuche kenyorun rurutik chechang’ en oraniton , kin kibakiro’ en clusters alak oleyoitoi CF en imbarenik kwai , ak kekas agobo rurutik chekinyor en arawek che kikobata . Kokikararan missing , ak keibe oraniton koik nenyonet , kou ye kimwa membaek . Fertilizers che kikeboishen kokikowech imbarenikchok . Yon kakinetke keboishen CF, kotoreti imbarenikchok kotagobobonekitun. Kikere wallet ne wo.., kimwoe kongoi en TIST. Angamun en TIST kebendi keyoe chechang’.Bongezi en TIST. TIST Values kotoreti kenyor Validation and Verification ne borot– PD009. Athi Cluster en Igembe kokonyor yetunet neo. By Millicent Wambogo KIPSIGIS VERSION 5 E n TIST, Kesiche kimnotet nyon en bcheet ‘ab borotet en Small Groups chchoket , ak en clusters,.
Reports chebo kila arawet en clusters en tuyoshek chebo cluster ak accounting ko kit nebo maana sana en clusters chechoget . Kila clusters kotinnye jukumu koker kole koigoito reports en kila arawet agobo cluster accounting ak tuyoshek . Quantifier nebo cluster nengwonget ak Trainer kotoretok koker kole reports ichuton kokakisubmiten keboishen Palm computer. Komolo kimuche keker reports ichuton en TIST mobile website. Kou nito kimuche kotageigun transparent ak koet ngomnotet. Cluster servants koyoche koyai kasit ak Quantifier ak Trainer koker kole kokikoito reports che imanit akobo ngalek ‘ab cluster elections ak representatives. Koten kotagetoretike , Kotese ta koetu TIST. Kobwotutyet :Asikebor en cluster konyolu keyai: 1) Ongebe tuyoshek chebo clusters ak komwoitechi alak koba toyoshek chebo groupit ak clusters. 2) Oger tugul results chekikonyor groupit ak cluster :ketik che kikemin ak carbon credits che kironyoru. 3) Oyogten reports koba Palm for Cluster Meeting ak Cluster Accounting. Imuche iboishen SMS yon momiten Quantifier anan ko Trainerlakinin yoche komiten en tuyet asi koservenak . 4) Organizen quantification koboto Quantifiers. Ker ile kotoret chi en ngalek ‘ab quantification. 5) Tach choronok cheguget kobwa tuyoshek chebo cluster ak imwochi icheket komin ketik en korikwak. 6) Ongeyai tuguk che yechen ak kimin ketik che chang’ ak keal stoves cheribe mat. K onome en Jan 2013, Konyoru membaek chebo groupishek chemeng’echen libanet kobun oret age nekararan. En oraniton , asi keliban cluster ,koyoche koron kosir cluster audit. Ininiton koboru kole kim cluster ak koyochin kasit membaek ‘ab TIST komye. Kora koyoche koverifyen membaek ‘ab groupishek chemeng’echen kole registonotin namabrishek kwai kotomo kiyokchi robinik kwai en Mpesa . Bik ‘ab Accountability ak kondoik ‘ab cluster ak toretik kwai koyoe kasit ak Quantifiers ak Trainers koendelezan libonishet . Kila groupit nemingin kotinye jukumu . Article ini komwoun tuguk che yoche iyai asi kelibanin. Quantifiers koyoche koker kole konyoru vouchers en groupishek , Mpesa forms, ak SIM cards en groupishek chenyoru libanutik chebo ta koyoche kimut kobwa tuyet ‘ab cluster . Kora Quantifyers koyoche komwochi membaek agobo tuyet ‘ab clusters kotomo weekishek oengu asi koit tuyet . Quantifiers kora koicheket chemwoe kole vouchers achon che kugulokikito, achon libonutik che kakitimisan , koyumat vouchers che signenotin komye en agetugul en chu,ak kowekteche vouchers che kakesignen koba Payment Support People. Goal nenyonet kogi groupishek chemeng’echen koker kele kokiyai libanet en kila arawet .Asi kisulden tugul koyomege ketoret’ke ak keti ‘ge en ki aget. Reporting nebo cluster : Ongebchei borotet . Progress nebo libanet ‘ab groupishek chemeng’echen, ak ole kimuche ketoretiten kotesta libonishet en cluster. KIPSIGIS VERSION 6 Tuguk che imuche koyai groupishek chemng’echen ; 1. Mating’echelewan !
Yon kagichelewan en tuyet kichelewonsie chi tugul. 2. Ker ile kirepresenten groupit neng’unget en tuyoshek chebo clusters. Yon kikoito vouchers, koyoche komiten membaek oengu chebo groupit. Kilibonishe en arawet ne isubu yon kagisub ngalek chu. 3. Yon kogikonok voucher en groipt neng’wonget: a) Inaisi membaek tugul chebo groupit yon kagekonok voucher ak rabinik chesirat en voucher. b) Ker ile sirat nambarishek ‘ab simuit en Mpesa, ak kosirat en groupit . Yoche koregistanat nambariniton en groupishek che’mengechen ak kotinye kanuitik ‘ab membaek tugul ak signatures chebo membaek . Quantifier neng’woget komwok nambarit neng’wonget yon kikonok voucher . Imuche I’testen niton yon keker balance, ak I’activaten. Yon moactivetenok koyoche icheng’ nambarit age, ak signatures chebo membaek tugul. c) Yoche koyan korok membaek tugul kilibonchi rebinik kwai en M-pesa ak kosignen. Yoche kechaguan membaek oeng’ en groupit koik che konori sim ak m-pesa PIN.Inoniton kobo maana asi korib membaek tugul. Miten casishek che’ kikoik membayat agenge kiblembechwet ak , angamun kitinye SIM ak PIN kochor rabinik tugul chebo groupit. d) Ker ile SIM nebo safaricom nebo groupit koregistanat en M-Pesa ak ko ta-ko-active . SIM Card custodian nengwong’et neyoche keregistan kainetnyin en M-Pesa lakini mainendet netinye M-pesa PIN.Mpesa kotinye PIN Custodian – che age ne’mo SIM card custodian. e) Angot kotinye groupit nengwonget SIM , ne kiigochin TIST ne registanat , komomiten hacha ocheng’ SIM age. f) Yoche kosignen membaek che’moregunen somok voucher . Nyolunot ko’ membaek che tinye ketik che’cheng’ chesigneni voucher . 4. Yon kilibonishei , koyoche kerepresenten groupit ngung’membaek che morekunen 2/3 chebo membaek tugul.Membaek che’kikasignen voucher konyolu komiten en betut ‘ab libanet . 5. Yon kabit chelewanet en M-pesa neyoe kochelewan libanet , kikoito nambarishek chebo simuit chebo bik alak oeng chemo, SIM card ak PIN custodians koba cluster Accountability Person. 6. Yon kronyoru rabinik ,Kaikai mwachin membaek alak chebo groupit nengung’et ak Cluster Accountability person.