TIST Kenya Newsletter - November 2013

Newsletter PDF (Large File!)
Newsletter Content

Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 November 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org English Version We are Accurate, Honest, and Mutually Accountable: Small Groups play key role in success of your Cluster. Page 2 Kujengana: Don’t miss the blessing for your Small Group and Cluster. Page 4 Tandare Cluster: Bee Keeping made possible through tree planting. Page 4 How to develop Action Steps and Action Planning. Page 5 Best Trees For TIST: Alternatives to Eucalyptus. Page 6 Mr. Godfrey Ngumo, his wife and TIST Cluster Servant, Josephine Mwangi inspecting their Small Group Nursery. Ngumo’s group, River Dep. D, TIST Number 2005KE504 has close to 1,500 Croton Megalocupus ( Mikinduri) seedlings.They belong to Ragati Cluster near Nanyuki Town.This group, besides planting more trees in their own private farms, will be selling some of their seedlings. If you are interested to buy, contact Godfrey on 0724 83 65 62 Inside: ENGLISH VERSION 2 Working together in TIST, we have accomplished great things. Today, there are over 180 Clusters in Kenya with over 6.5 m trees planted, kept alive and quantified. We have more than 54, 000 farmers organized in close to 7,500 Small Groups participating. We achieved and celebrated World’s First Validation and Verification under the Verified CarbonStandards and Climate and Community Standards, qualifying many TIST farmers to take part in the global carbon market. When we work together and follow TIST Values,

 we have great success. However, we need to do more. Many of our Clusters have not planted enough trees to make carbon business profitable and sustainable. Each Cluster has a goal of planting at least 200,000 trees within five years. Moreover, Clusters need to ensure that their trees are kept alive for at least 30 years so as to fully benefit and participate in carbon business. Clusters that allow a member to clear cut their trees are harming their efforts in earning profits from carbon sales for the whole Cluster. We are Accurate, Honest, and Mutually Accountable: Small Groups play key role in success of your Cluster. TIST encourages farmers to thin their trees in a sustainable manner. This enables everyone to meet their fuel needs but ensure that their participation is carbon business remain strong. For instance, a Small Group is allowed to harvest up to 5% of their trees when such trees reach the age of 10 years and older. Your Cluster needs to discuss plans that will help you achieve your goal of planting 200,000 trees and above. The next article will teach you how to develop Action plans. Take time during your next Cluster meeting to develop an action plan that will help achieve your goal. Here is recent information from the TIST.org/ mobile website that allows you to look at your own Cluster and other ones that you are interested in. At your Cluster meetings, your Cluster Servant will be able to give you up-to-date information from the website, and also answer other questions you may have about 

your trees, your groups, your payments, etc. Nanyuki Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Aguthi 27 28471 14 May 2013 191 Nyeri Burguret 36 39300 17 Jul 2013 257 Nyeri Buuri 28 9793 18 Jun 2013 181 Meru Chuma 28 25377 23 Apr 2013 194 Laikipia Gaturiri 28 33278 14 May 2012 184 Nyeri Gikati 41 34240 04 May 2013 295 Nyeri Ichuga 43 127800 29 Aug 2013 285 Nyeri Itangini 48 66268 30 Aug 2013 318 Nyeri Kahuho 19 17821 04 Apr 2013 129 Nyeri Kamangura 38 24162 25 Jan 2013 279 Nyeri Kamuthanga 15 9042 09 Jul 2013 96 Laikipia Kangaita 23 30896 14 Jun 2013 142 Meru Karaba 51 42956 07 Oct 2013 335 Laikipia Karoki 34 55135 20 Mar 2013 237 Nyeri Karundas 56 49588 15 Jan 2013 368 Nyeri Kiahuko 21 12245 01 Apr 2013 147 Laikipia Kiamariga 41 44763 16 Feb 2013 304 Nyeri Kiamathaga 36 40385 04 Jun 2013 240 Nyeri Kimahuri 36 62483 06 Jun 2013 240 Nyeri Kiriogo 45 12088 09 May 2013 291 Laikipia Kwajebi 55 32934 19 Sep 2013 377 Laikipia Mairo Nne 22 7033 19 Sep 2013 162 Nyandarua Male 51 35452 05 Apr 2013 326 Laikipia Manyatta 39 67977 11 Jul 2013 271 Nyeri Matanya 29 19766 03 May 2013 207 Laikipia Mathingira 28 1209 12 Oct 2013 178 Laikipia Mbiriri 33 19692 13 Jun 2013 240 Nyeri Mia Moja 36 29770 16 May 2013 262 Meru

 Mithuri 51 22869 04 Oct 2013 349 Laikipia Muhonia 29 13075 25 Jan 2013 198 Laikipia Muhotetu New 0 —- 0 Laikipia Munyu 39 33287 14 Oct 2013 241 Laikipia Muriru 43 43060 11 Sep 2013 315 Nyeri Muruku Pesi 50 25109 19 Sep 2013 317 Laikipia Cluster Groups Trees Last Election Members County Murungai 63 44881 11 May 2013 502 Laikipia Mutamaiyu New 0 24 Apr 2013 0 Laikipia Mweiga 27 21972 06 May 2013 175 Nyeri Njorua 44 29731 12 Sep 2013 318 Laikipia Ntrukuma 39 34628 18 Sep 2013 282 Laikipia Nyakinyua 22 0 —- 141 Laikipia Nyariginu 39 44661 06 Mar 2013 289 Laikipia Ontilili 43 40899 18 Jan 2013 300 Meru Pondo 58 79625 20 May 2013 516 Nyandarua Ragati 28 63857 31 Jul 2013 187 Nyeri Raichiri Podo 48 40024 17 Sep 2013 350 Nyandarua Salama 47 26921 09 Sep 2013 303 Laikpia Sweet Water 22 21591 21 Jun 2013 136 Laikipia Tandare 54 45978 07 Oct 2013 360 Laikipia Thome 27 20606 10 May 2013 171 Laikipia Thung’ari 13 18327 18 Jun 2013 91 Nyeri Wamura 38 6702 07 Feb 2013 228 Laikipia Warazo Jet 29 29718 08 Feb 2013 200 Nyeri Weruini 21 19176 09 Jul 2012 179 Laikipia Wiumiririe 84 38993 18 Apr 2013 569 Laikipia Boiman New 0 —- —- Nyandarua Kite 4 New 0 24 Jun 2013 12 Laikipia Meru Region Cluster Groups Trees Last Election Members 

County Anchenge New 0 —- 0 Meru Ankamia 40 39910 10 Jul 2013 248 Meru Antubochiu 29 21763 20 Sep 2013 176 Meru Athi 17 12544 02 Oct 2013 63 Meru Barangu 38 22312 05 Feb 2013 351 T- Nithi Burimaria 20 16634 01 Jul 2013 121 Meru Chung’ari 69 44148 14 May 2013 493 Meru Ciakanyinga 64 33495 09 Sep 2013 447 T-Nithi Gachua 77 65647 28 Feb 2013 561 Meru ENGLISH VERSION 3 Cluster Groups Trees Last Election Members County Gakurungu 12 8008 01 Jul 2013 87 T-Nithi Gatangine 41 74423 09 Jul 2013 332 Meru Giaki 64 66179 05 Mar 2013 489 Meru Gikumene 92 68814 07 Mar 2013 658 Meru Githongo 43 33754 05 Mar 2013 339 Meru Gitimene 69 90627 03 Sep 2013 539 Meru Igwanjau 70 35888 28 May 2012 494 T-Nithi Ikindu 13 9932 08 Apr 2013 77 T-Nithi ikumbo 18 5813 11 Apr 2012 168 T-Nithi Iriga 54 32312 02 May 2013 362 T- Nithi Irindiro 21 15126 07 Aug 2013 149 Meru Itugururu 13 6622 03 Jul 2013 28 T- Nithi Kaaga 32 39233 —- 239 Meru Kaanwa 29 15978 04 Jun 2013 190 T-Nithi Kagaene 104 94262 01 Oct 2013 685 Meru Kagumo 99 29857 15 Aug 2013 492 T-Nithi Kairuni 84 74095 08 Jan 2013 665 T-Nithi Kamachege 14 4572 18 Jul 2013 124 Meru Kamaroo 26 17715 16 Oct 2013 206 Meru Kambiti 37 33815 12 Jun 2013 276 Meru Kangeta 26 949 25 Apr 2013 98 Meru Kanjagi 39 42042 16 May 2013 285 Meru Kanyakine 27 45423 06 Jun 2013 206 Meru Karama 54 10381 09 Aug 2013 434 Meru Kariakomo 16 11980 15 Aug 2013 121 T- Nithi Karima Kambicha 25 24975 15 Aug 2013 200 Meru Karocho 19 0 19 Jan 2013 114 T- Nithi Karurune 36 31918 28 Feb 2013 262 Meru Katheri 79 63026 02 Jan 2013 629 Meru Kathwene 19 2779 —- 135 Meru Kawiru MCK 63 27727 07 Jun 2013 500 Meru Kiambogo 38 3874 14 Jan 2013 237 Meru Kiamiogo 60 82265 28 Mar 2013 455 Meru Kiangondu 14 926 06 Apr 2013 14 T-Nithi Kiangua 37 21758 04 Mar 2013 37 Meru Kianjagi 60 89583 05 Jul 2013 475 T-Nithi Kibirichia 61 63892 01 Aug 2013 509 Meru Kibui 50 27354 11 Apr 2012 393 Meru Kibuline 35 19762 08 Oct 2013 253 Meru Kiegoi 15 6703 22 Feb 2013 104 Meru Kiengu 16 11053 04 Jun 2013 126 Meru Kigucwa 72 107520 04 Oct 2013 568 Meru Kiirua 101 85055 30 Aug 2013 710 Meru Kinoro 53 23677 06 Jul 2013 461 Meru Kiraro 12 1889 16 May 2013 78 T-Nithi Kiria 63 37201 13 Nov 2013 504 Meru Kirimaitume 28 32246 13 Mar 2013 182 Meru Kirindini 43 47709 10 Jul 2013 283 Tharaka Kirubia 48 26026 09 Aug 2013 258 Tharaka Kisima 37 104190 17 May 2013 359 Meru Kitheo 57 41573 14 Aug 2013 398 Meru Kithithina 57 31624 30 Jun 2012 407 Meru Kithoka 66 57143 05 Mar 2012 491 

Meru Kithurine 60 19654 03 Jun 2013 513 Meru Limauru 52 28532 02 Aug 2013 389 Meru Limoro 82 17101 07 Jun 2013 491 Meru L.Imenti Forest 12 205 —- 99 Meru Magutuni 25 14936 11 Jul 2013 184 T-Nithi Marimati 9 0 —- 61 Meru Maritati 25 55530 —- 262 Meru Matakiri 62 6774 01 Jan 2013 403 Meru Maua 38 9247 05 Jul 2013 22 Meru Mbajone 32 57144 12 Sep 2013 203 Meru Miathene 89 110977 07 Jun 2013 559 Meru Mikunduri 60 57229 05 Sep 2013 433 Meru Cluster Groups Trees Last Election Members County Miruriiri 24 15124 12 Jul 2013 185 Meru Mitheru 49 66924 13 Jun 2013 409 T-Nithi Mitoro 35 15091 25 Jul 2013 166 Meru Mituntu 57 13530 09 Aug 2013 378 Meru Mpuri 55 28742 06 Feb 2013 402 Meru Mulathankari 21 16289 —- 149 Meru Mumbuni 24 10867 26 Apr 2013 159 T-Nithi Muragara 25 16864 04 Jul 2013 216 T-Nithi Murinya 53 67535 05 Aug 2013 378 Meru Mururune 61 46883 08 Jun 2013 420 Meru Muruta 54 19774 07 Feb 2013 367 Meru Muthambi 41 46534 04 Oct 2013 299 T-Nithi Mutuati 26 2243 18 Apr 2013 163 Meru Mwichiune 37 47104 13 Jun 2013 260 Meru Mworoga 77 103551 09 Aug 2013 573 Meru Naari 51 76871 01 Aug 2013 376 Meru Nchiru 75 42430 31 Aug 2013 546 Meru Ngare ndare 27 9500 16 Feb 2013 213 Meru Ngiine 45 20277 03 Apr 2012 362 Meru Nguruki 29 33964 06 May 2013 262 T-Nithi Njuthine 12 7765 —- 73 Meru Nkando 59 26343 08 Aug 2013 496 Meru Nkondi 60 11653 01 Jan 2013 413 T-Nithi Nkumbo 26 20400 02 Oct 2013 209 Th-Nithi Ntakani 11 5409 09 May 2013 55 Nthangathi 63 71518 22 Feb 2013 507 Meru Nthare 5 4787 08 May 2013 26 Meru Ntugi 75 100739 13 Jun 2013 596 Meru Ntumburi 37 46587 12 Jun 2013 343 Meru Nyweri 63 65302 14 Nov 2012 486 Meru Ruiga 20 49930 —- 168 Meru Ruiri 24 17711 02 Jan 2013 167 Meru Runyenye 40 28633 01 Aug 2013 311 Meru Rwanyange 38 19138 19 Mar 2013 282 Meru Sirimon 60 27718 28 Apr 2012 411 Meru Subuiga 37 60969 13 Jun 2013 346 Meru Tharu 45 6999 11 Feb 2013 311 Meru Thiira 37 20475 01 Aug 2013 343 Meru Thuura 50 66915 20 Aug 2013 363 Meru Tubui 19 12925 —- 159 T-Nithi Tunyai 36 26925 05 Feb 2013 289 T-Nithi Urru 21 15663 28 Dec 2012 163 Meru Mara / Mau Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Chemaner 40 7324 11 Mar 2013 245 Bomet Cheptuech 6 0 07 Nov 2012 32 Nakuru Chesoen 3 0 06 Nov 2012 13 Nakuru Irongo 5 0 09 Nov 2012 10 Nakuru Kapugunot 6 0 08 Nov 2012 26 Nakuru Kutete 27 9809 12 Mar 2013 184 Narok Mbeere/ Kirinyaga Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Kamwiyendei 29 8048 26 Aug 2013 188 Embu Kanjuu 33 

7732 13 Jul 2013 282 Kirinyaga Karaba-Mbeere 18 2043 27 Sep 2013 97 Embu Karumande 56 5004 05 Sep 2013 535 Kirinyaga Kianyaga 33 20409 03 Jun 2013 281 Kirinyaga Kilia 18 4178 28 Aug 2013 137 Embu Mwea 34 10217 —- 325 Kirinyaga Ngariama 51 16545 07 Feb 2013 451 Kirinyaga Njukiini 40 17499 05 Aug 2013 317 Kirinyaga Nthingini 37 9415 27 Aug 2013 255 Embu Come and see Areas 1. Taita/Taveta County 2. Nyamira County 3. Transzoia County 4. Machakos County ENGLISH VERSION 4 K ujengana is a very important part of your Small Group weekly meeting. It says in Ephesians 4:15,16 that we are to build each other up into the fullness of Christ. Each person in your TIST Small Group brings his or her own special talents and gifts to the entire group. One of the wonderful things that happen in the Small Group is recognizing, sharing and using those God-given talents. Kujengana is a way to let those talents be seen and be used.There are two parts to Kujengana: 

• Before the closing prayer, every person in the group says one specific, positive thing that the leader did at that meeting. For example, smiled, kept to time, made good plans, encouraged all group members to speak, greeted me and made me feel welcome, pointed out something that was going very well in the meeting or in the work the group was doing, etc. Each member needs to say something different. This is not optional. Everyone gives Kujengana to the servant leader. Some groups also give Kujengana to the co-leader.

 • In addition, if someone sees a gift shown by the leader, a group member can also say that. With Rotating Leadership, each week a new leader will receive Kujengana. Through Kujengana, we encourage each other on the good things that week’s leader did in the meeting and the talents the person showed. Kujengana is also the way we learn to look for positive things about people and then say them. We all need to train our tongues to say the positive. In addition, the whole group learns what that group thinks is important in a servant leader. The next leaders will benefit from what they have heard in Kujengana about previous leaders and know what the groups think is important in being a servant leader. In response to Kujengana, that week’s servant leader just says, “Thank you.” after each group member’s specific, positive statement. There is no discussion about how it could have been done better, or differently. Often, the person is happy when he or she is told the good things he or she did during the meeting. Sometimes we learn things about ourselves we didn’t know! Kujengana helps the leader on that day recognize his or her talents and keep on using them. Kujengana also helps the Small Group because all the members improve their servant leadership as they learn. Kujengana is a double blessing! Kujengana: Don’t miss the blessing for your Small Group and Cluster. M embers of Tandare cluster have now started a bee keeping project .They have built one apiary with 14 local beehive and 12 modern top bar beehives. Tandare Cluster will produce large quantities of honey very soon. We are grateful to our leader Joseph Mukungo. 

We are growing stronger. Long live TIST. Tandare Cluster: Bee Keeping made possible through tree planting. ENGLISH VERSION 5 T IST groups and Clusters do a lot of practical activities: planting trees and improving agricultural techniques.When there is a lot of work to be done, it is good to create action steps. Each group member should tell the group what they are going to achieve that week. We are going to teach you, your Small Group and your Cluster how to do action planning. Please learn together other members of your Cluster during your meeting. An action step is something that is: 

• Specific 

• Observable

 • Measurable

 • Has a beginning and an end 

• Make sure your action step is realistic and that you can achieve it! 

For example, saying ‘I will plant trees’ is not an action step because it is too general.‘I will work on three mornings this week to transplant 75 seedlings into our new grove’ is an action step because it is specific (transplant 75 seedlings), observable (people can see you do it), measurable (75 seedlings, 3 mornings) and has a beginning and an end (at the end of three days you can see the results). When your Cluster meets again, allow ten minutes near the end of the small group meeting for each person to report on his or her action step. Each person quickly:

 (1) Tells the group what their action step was for the past week. (2) States what they actually did. (3) States what action step they will take for the following week. If the person succeeded in his or her action step, the group celebrates the success. If, as often happens to start with, the group member met only part of his goal, the group encourages him / her and does not criticize or blame. When people are able to freely share their successes and failures they will be encouraged to do better each week. Encourage your Small Group/ Cluster members to think of possible action steps. Make sure each is specific, measurable and realistic! Share and celebrate the action steps that your Small Group/ Cluster has accomplished. Action Steps for Action Planning. A similar method can be used when planning. Here an example is given in brackets.When your group is planning what to do, make sure your plans are: Specific (Our Cluster will plant 50,000 trees in our farms by December 20) Measurable (How many? - 50,000 trees will be planted) Achievable/Realistic (Each TIST Small Group in our Cluster can plant 1000 trees in 5wks – 100 trees per Tuesday and Thursday, 10 trees per person/ per day) Time-bound (Has a beginning and an end - we will plant the trees between Nov 15 to Dec 20) Observable SMARTO! This is the guide and test of your action steps for your plan and helps you be specific: 1) 

What – (Planting 50,000 trees) 2) Who – (TIST Small Group members by name) 3) When – (Nov 15 – Dec 20) 4) Where – (in our farms) 5) How – (We meet every Tuesday and Thursday afternoon after the heat of the day and dig holes, then plant the trees) 6) Why – (To improve the our farms, get more wood fuel, clean our environment and earn more money from carbon business) Now, try to practice action planning in your next Small Group meeting and Cluster meeting. How to develop Action Steps and Action Planning. ENGLISH VERSION 6 M any environmentalists are concerned about the impact eucalyptus has on the environment. The arguments against eucalyptus are complicated because of the many different species of eucalyptus. Scientists are still uncertain about some of the evidence. However, here are some of the arguments against planting eucalyptus that many environmentalist believe: - The trees can dry up the land by taking up a lot of water from the ground. - The trees can use a lot of soil nutrients making the land unsuitable for agriculture. - The leaves do not decompose easily and even decrease beneficial soil microorganisms. - Some types of local flora and fauna cannot survive in eucalyptus plantation. While everyone may not agree on many of these points, 

there is enough concern over the issue that TIST has to listen carefully. Some small groups in Uganda have commented that they had water levels drop since the planting of eucalyptus. TIST would advise all farmers not to plant eucalyptus in wetlands, alongside streams or on productive agriculture land. However, some land may be suitable for eucalyptus and your local forester can advise you. There is a second reason why TIST does not encourage eucalyptus. Many farmers will harvest their timber in less than twenty years and TIST will not be able to sell the carbon credits unless the tree grove lasts at least 30 yearsas only live trees qualify. If TIST pays incentives for trees that will be cut down in less than t30 years, there will be less money for the groups who have planted and faithfully maintained long term trees. Farmers may still want to have groves of eucalyptus grown specifically for firewood and timber. Grown in the right areas, these groves may help reduce pressure on natural forests. However, groves grown for early harvest should not be counted for the TIST program. To increase biodiversity, protect your land and encourage long-term trees that will qualify for carbon payments.

 We encourage groups to use an alternative to eucalyptus. What are good alternative trees? The following trees are some suggestions from the Kenya TIST trainers: Grevillea Robusta, also known as silky oak (in Kikuyu it is called mukima). This fast growing tree needs fairly well drained soil spaced 4-5m and no pre-treatment needed. The seeds can be stored for up to three months or longer if refrigerated. These trees provide soil conservation, shade for tea and coffee, and plants grow well with crops if properly managed to reduce shade and an important source of dry season fodder. Cypress or Cupressus lusitanica, (Kikuyu: mutarakwa; Kimeru: muthithinda) This tree is found in seasonally moist to permanently moist climates and a dry season lasting no more than 2-3 months. It cannot withstand waterlogging but flourishes in deep, moist, well-drained, fertile loams of neutral to slightly acidic composition. Pre-treatment of seeds is not necessary and the seeds can be stored up to 6 months. Cypress provides limited protection against soil erosion and should be under planted with other suitable species. While it provides a windbreak, shade and a live fence, it is not suitable for intercropping. The Importance of Trees Trees are very important for environmental and material reasons such as: A) Environmental improvement - - Trees cover soil, which protects it from wind and water erosion. - Leaves and twigs fall to the ground and provide the soil with extra nutrients. - Trees increase soil moisture by covering the soil and hence reducing evaporation.

 - The tree roots help bind the soil and thereby reduce erosion. - Tree roots also help water to enter the soil and improve underground water circulation. - Trees improve local weather conditions by increasing the amount of water vapor in the air (increased humidity). - Trees improve air quality by absorbing carbon dioxide and releasing oxygen. B) Material and nutritional value - - Construction materials used for making furniture, posts, fences, ropes, etc. - Fuel wood - Medicine - Food and fodder Weeding your tree groves now! Now that the rains have started you should already have transplanted your seedlings into your groves. If you have not yet transplanted them, you need to do so now because seedlings need to be transplanted so they can grow strong in the rainy season and survive the drier months. By looking after our seedlings now they stand a better chance of survival to become strong trees. The most important activity during the rainy season is to weed your seedlings in your groves. Keep the area as clean as possible and pull up any weeds that are growing near your seedlings. Weeding is important! - Your seedlings need water, soil nutrients and light to grow strong.The weeds will compete for the soil nutrients and water that your seedlings need, making them weaker and unable to survive. - If your area is not weeded, more pests will be attracted to the area and damage or kill your seedlings. - The fewer weeds there are, the less chance there will be of snakes and insects. - Trees grow faster because weeds won’t rob the nutrients and water from the soil. - Trees will become stronger and grow taller in a shorter period of time. - Trees get sunlight they need unhindered. - Trees are not exposed to as many diseases. - Trees are more protected from a fire spreading. - Clean groves indicate that all groups are maintaining them and are good examples of the TIST program. This will attract many people to come and see your work.

 - Clean groves enable the quantifiers to count the trees quickly and accurately. We encourage you to weed your groves. Remember to protect the seedlings so that animals, like goats, do not eat or trample on them. Consider fencing the grove or surrounding seedlings with thorn bushes, and if you have some days with no rain, remember to water the seedlings. The hard work will make a difference by making your trees stronger and healthier. Best Trees For TIST: Alternatives to Eucalyptus. Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 November 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kimeru Version Turi augi jaria jongwa jario, ba umma na ba Kumenyanira: Ikundi bibinini nibiritaga ngugi irina bata mono kiri umbani bwa cluster yenu. Page 2 Gwakana: Ukaaga kitharimo kia gikundi na cluster yaku. Page 4 Cluster ya Tandare: Gwika njuki nikumbikite gukurukira uandi miti. Page 4 Uria buumba kuthithia matagaria na kubangira mantu jaria bubangite kuthithia. Page 5 Miti iria miega ndene ya TIST: Ya kuanda antu a mibau. Page 6 Athi Cluster TIST members receive training during their monthly cluster meeting. Inside: Mr. Godfrey Ngumo, his wife and TIST Cluster Servant, Josephine Mwangi inspecting their Small Group Nursery. Ngumo’s group, River Dep D, TIST Number 2005KE504 has close to 1,500 Croton Megalocupus ( Mikinduri) seedlings.They belong to Ragati Cluster near Nanyuki Town.

This group, besides planting more trees in their own private farms, will be selling some of their seedlings. If you are interested to buy, contact Godfrey on 0724 83 65 62 KIMERU VERSION 2 T ugitanagiria ngugi amwe ndene ya TIST, nituthithitie mantu jamanene. Narua, kurina nkuruki ya cluster igana na mirongo inana ndene ya Kenya irina nkuruki ya miti milioni imwe na nusu iandi, irio na igutarwa. Turina nkuruki ya arimi ngiri mirongo itano na inya baria babangenue ndene ya ikundi akui ngiri mugwanja na Magana jatano biria biritaga ngugi cietu. Nitwakinyirie na twagwirirua gutegerwa ngugi na gukurukithua gwetu turi ba mbele ndene ya nthiguru yonthe nthiguru ya mawatho ja thoko cia VCS na CCS (The Verified Carbon Standards and Climate and Community Standards), gintu kiria kiombithirie arimi babaingi ba TIST gutonya ndene ya thoko ya ruugo. Riria turitaga ngugi amwe na tukathingatira jaria TISt iikirite, nituumbanaga na njira inene. Indi-ri, nitugwitia kuthithia jangi. Cluster cietu iria nyingi citiandite miti ing’ani gutuma biashara igia baita na yumbika gwita na mbele. O cluster irina kioneki gia kuanda miti itikunyia nkuruki ya miti ngiri Magana jairi ndene ya miaka itano. Kwongera, cluster nicigwitia kumenyeera ati miti yao igwikwa moyo miaka mirongo ithatu kana nkuruki nikenda ciona baita na ciumba kwendia ndene ya thoko ya ruugo. Cluster iria ciitikagairia mumemba kugita miti Turi augi jaria jongwa jario, ba umma na ba Kumenyanira: Ikundi bibinini nibiritaga ngugi irina bata mono kiri umbani bwa cluster yenu. nicikugitaria ngugi ya inya ya cluster yonthe ya kwona baita kuumania na kwendia ruugo ruruthuku. TIST niathaga arimi gutaura miti yao na njira iria miti ikethagirwa irio rionthe. Bubu nibutethagia muntu wonthe kwona nkuu ing’ani cia utumiri bwawe indi akimenyagira ruugo ruruia akwendia thokone nirurwingi. Mung’uanano, gikundi gikinini nigitikagirua guketha mwaka gicunci kia miti itano kiri o miti igana riria miti iu yakinyia miaka ikumi kana nkuruki. Cluster yaku nibati kuthithia mibango iria ikabutethia gukinyira kioneki kienu gia kuanda miti ngiri Magana jairi na nkuruki. Aja nthiguru ukaritanwa kuthithia mibango ya matagaria jaria bubati kujukia. 

Jukieni kanya ndene ya mucemanio jwenu jou jungi jwa cluster kuthithia mubango jwa matagaria juria jukabutethia gukinyira kioneki kienu. Aja ni mantu jameru kuuma kiri website ya TIST ya thimu iria ikabwitikiria gutega mantu ja cluster yenu n ja cluster iria urina bata nacio. Ndene ya micemanio yenu ya TIST, nthumba ya cluster ikoomba kubwira mantu ja mwanka narua kuuma kiri website iji na kinya gucokiabiuria bingi biria withirikua urina bio kwegie miti yenu, ikundi bienu, mbeca cienu na nkuruki. Nanyuki Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Aguthi 27 28471 14 May 2013 191 Nyeri Burguret 36 39300 17 Jul 2013 257 Nyeri Buuri 28 9793 18 Jun 2013 181 Meru Chuma 28 25377 23 Apr 2013 194 Laikipia Gaturiri 28 33278 14 May 2012 184 Nyeri Gikati 41 34240 04 May 2013 295 Nyeri Ichuga 43 127800 29 Aug 2013 285 Nyeri Itangini 48 66268 30 Aug 2013 318 Nyeri Kahuho 19 17821 04 Apr 2013 129 Nyeri Kamangura 38 24162 25 Jan 2013 279 Nyeri Kamuthanga 15 9042 09 Jul 2013 96 Laikipia Kangaita 23 30896 14 Jun 2013 142 Meru Karaba 51 42956 07 Oct 2013 335 Laikipia Karoki 34 55135 20 Mar 2013 237 Nyeri Karundas 56 49588 15 Jan 2013 368 Nyeri Kiahuko 21 12245 01 Apr 2013 147 Laikipia Kiamariga 41 44763 16 Feb 2013 304 Nyeri Kiamathaga 36 40385 04 Jun 2013 240 Nyeri Kimahuri 36 62483 06 Jun 2013 240 Nyeri Kiriogo 45 12088 09 May 2013 291 Laikipia Kwajebi 55 32934 19 Sep 2013 377 Laikipia Mairo Nne 22 7033 19 Sep 2013 162 Nyandarua Male 51 35452 05 Apr 2013 326 Laikipia Manyatta 39 67977 11 Jul 2013 271 Nyeri Matanya 29 19766 03 May 2013 207 Laikipia Mathingira 28 1209 12 Oct 2013 178 Laikipia Mbiriri 33 19692 13 Jun 2013 240 Nyeri Mia Moja 36 29770 16 May 2013 262 Meru Mithuri 51 22869 04 Oct 2013 349 Laikipia Muhonia 29 13075 25 Jan 2013 198 Laikipia Muhotetu New 0 —- 0 Laikipia Munyu 39 33287 14 Oct 2013 241 Laikipia Muriru 43 43060 11 Sep 2013 315 Nyeri Muruku Pesi 50 25109 19 Sep 2013 317 Laikipia Cluster Groups Trees Last Election Members County Murungai 63 44881 11 May 2013 502 Laikipia Mutamaiyu New 0 24 Apr 2013 0 Laikipia Mweiga 27 21972 06 May 2013 175 Nyeri Njorua 44 29731 12 Sep 2013 318 Laikipia Ntrukuma 39 34628 18 Sep 2013 282 Laikipia Nyakinyua 22 0 —- 141 Laikipia Nyariginu 39 44661 06 Mar 2013 289 Laikipia Ontilili 43 40899 18 Jan 2013 300 Meru Pondo 58 79625 20 May 2013 516 Nyandarua Ragati 28 63857 31 Jul 2013 187 Nyeri Raichiri Podo 48 40024 17 Sep 2013 350 Nyandarua Salama 47 26921 09 Sep 2013 303 Laikpia Sweet Water 22 21591 21 Jun 2013 136 Laikipia Tandare 54 45978 

07 Oct 2013 360 Laikipia Thome 27 20606 10 May 2013 171 Laikipia Thung’ari 13 18327 18 Jun 2013 91 Nyeri Wamura 38 6702 07 Feb 2013 228 Laikipia Warazo Jet 29 29718 08 Feb 2013 200 Nyeri Weruini 21 19176 09 Jul 2012 179 Laikipia Wiumiririe 84 38993 18 Apr 2013 569 Laikipia Boiman New 0 —- —- Nyandarua Kite 4 New 0 24 Jun 2013 12 Laikipia Meru Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Anchenge New 0 —- 0 Meru Ankamia 40 39910 10 Jul 2013 248 Meru Antubochiu 29 21763 20 Sep 2013 176 Meru Athi 17 12544 02 Oct 2013 63 Meru Barangu 38 22312 05 Feb 2013 351 T- Nithi Burimaria 20 16634 01 Jul 2013 121 Meru Chung’ari 69 44148 14 May 2013 493 Meru Ciakanyinga 64 33495 09 Sep 2013 447 T-Nithi Gachua 77 65647 28 Feb 2013 561 Meru KIMERU VERSION 3 Cluster Groups Trees Last Election Members County Gakurungu 12 8008 01 Jul 2013 87 T-Nithi Gatangine 41 74423 09 Jul 2013 332 Meru Giaki 64 66179 05 Mar 2013 489 Meru Gikumene 92 68814 07 Mar 2013 658 Meru Githongo 43 33754 05 Mar 2013 339 Meru Gitimene 69 90627 03 Sep 2013 539 Meru Igwanjau 70 35888 28 May 2012 494 T-Nithi Ikindu 13 9932 08 Apr 2013 77 T-Nithi ikumbo 18 5813 11 Apr 2012 168 T-Nithi Iriga 54 32312 02 May 2013 362 T- Nithi Irindiro 21 15126 07 Aug 2013 149 Meru Itugururu 13 6622 03 Jul 2013 28 T- Nithi Kaaga 32 39233 —- 239 Meru Kaanwa 29 15978 04 Jun 2013 190 T-Nithi Kagaene 104 94262 01 Oct 2013 685 Meru Kagumo 99 29857 15 Aug 2013 492 T-Nithi Kairuni 84 74095 08 Jan 2013 665 T-Nithi Kamachege 14 4572 18 Jul 2013 124 Meru Kamaroo 26 17715 16 Oct 2013 206 Meru Kambiti 37 33815 12 Jun 2013 276 Meru Kangeta 26 949 25 Apr 2013 98 Meru Kanjagi 39 42042 16 May 2013 285 Meru Kanyakine 27 45423 06 Jun 2013 206 Meru Karama 54 10381 09 Aug 2013 434 Meru Kariakomo 16 11980 15 Aug 2013 121 T- Nithi Karima Kambicha 25 24975 15 Aug 2013 200 Meru Karocho 19 0 19 Jan 2013 114 T- Nithi Karurune 36 31918 28 Feb 2013 262 Meru Katheri 79 63026 02 Jan 2013 629 Meru Kathwene 19 2779 —- 135 Meru Kawiru MCK 63 27727 07 Jun 2013 500 Meru Kiambogo 38 3874 14 Jan 2013 237 Meru Kiamiogo 60 82265 28 Mar 2013 455 Meru Kiangondu 14 926 06 Apr 2013 14 T-Nithi Kiangua 37 21758 04 Mar 2013 37 Meru Kianjagi 60 89583 05 Jul 2013 475 T-Nithi Kibirichia 61 63892 01 Aug 2013 509 Meru Kibui 50 27354 11 Apr 2012 393 Meru Kibuline 35 19762 08 Oct 2013 253 Meru Kiegoi 15 6703 22 Feb 2013 104 Meru Kiengu 16 11053 04 Jun 2013 126 

Meru Kigucwa 72 107520 04 Oct 2013 568 Meru Kiirua 101 85055 30 Aug 2013 710 Meru Kinoro 53 23677 06 Jul 2013 461 Meru Kiraro 12 1889 16 May 2013 78 T-Nithi Kiria 63 37201 13 Nov 2013 504 Meru Kirimaitume 28 32246 13 Mar 2013 182 Meru Kirindini 43 47709 10 Jul 2013 283 Tharaka Kirubia 48 26026 09 Aug 2013 258 Tharaka Kisima 37 104190 17 May 2013 359 Meru Kitheo 57 41573 14 Aug 2013 398 Meru Kithithina 57 31624 30 Jun 2012 407 Meru Kithoka 66 57143 05 Mar 2012 491 Meru Kithurine 60 19654 03 Jun 2013 513 Meru Limauru 52 28532 02 Aug 2013 389 Meru Limoro 82 17101 07 Jun 2013 491 Meru L.Imenti Forest 12 205 —- 99 Meru Magutuni 25 14936 11 Jul 2013 184 T-Nithi Marimati 9 0 —- 61 Meru Maritati 25 55530 —- 262 Meru Matakiri 62 6774 01 Jan 2013 403 Meru Maua 38 9247 05 Jul 2013 22 Meru Mbajone 32 57144 12 Sep 2013 203 Meru Miathene 89 110977 07 Jun 2013 559 Meru Mikunduri 60 57229 05 Sep 2013 433 Meru Cluster Groups Trees Last Election Members County Miruriiri 24 15124 12 Jul 2013 185 Meru Mitheru 49 66924 13 Jun 2013 409 T-Nithi Mitoro 35 15091 25 Jul 2013 166 Meru Mituntu 57 13530 09 Aug 2013 378 Meru Mpuri 55 28742 06 Feb 2013 402 Meru Mulathankari 21 16289 —- 149 Meru Mumbuni 24 10867 26 Apr 2013 159 T-Nithi Muragara 25 16864 04 Jul 2013 216 T-Nithi Murinya 53 67535 05 Aug 2013 378 Meru Mururune 

61 46883 08 Jun 2013 420 Meru Muruta 54 19774 07 Feb 2013 367 Meru Muthambi 41 46534 04 Oct 2013 299 T-Nithi Mutuati 26 2243 18 Apr 2013 163 Meru Mwichiune 37 47104 13 Jun 2013 260 Meru Mworoga 77 103551 09 Aug 2013 573 Meru Naari 51 76871 01 Aug 2013 376 Meru Nchiru 75 42430 31 Aug 2013 546 Meru Ngare ndare 27 9500 16 Feb 2013 213 Meru Ngiine 45 20277 03 Apr 2012 362 Meru Nguruki 29 33964 06 May 2013 262 T-Nithi Njuthine 12 7765 —- 73 Meru Nkando 59 26343 08 Aug 2013 496 Meru Nkondi 60 11653 01 Jan 2013 413 T-Nithi Nkumbo 26 20400 02 Oct 2013 209 Th-Nithi Ntakani 11 5409 09 May 2013 55 Nthangathi 63 71518 22 Feb 2013 507 Meru Nthare 5 4787 08 May 2013 26 Meru Ntugi 75 100739 13 Jun 2013 596 Meru Ntumburi 37 46587 12 Jun 2013 343 Meru Nyweri 63 65302 14 Nov 2012 486 Meru Ruiga 20 49930 —- 168 Meru Ruiri 24 17711 02 Jan 2013 167 Meru Runyenye 40 28633 01 Aug 2013 311 Meru Rwanyange 38 19138 19 Mar 2013 282 Meru Sirimon 60 27718 28 Apr 2012 411 Meru Subuiga 37 60969 13 Jun 2013 346 Meru Tharu 45 6999 11 Feb 2013 311 Meru Thiira 37 20475 01 Aug 2013 343 Meru Thuura 50 66915 20 Aug 2013 363 Meru Tubui 

19 12925 —- 159 T-Nithi Tunyai 36 26925 05 Feb 2013 289 T-Nithi Urru 21 15663 28 Dec 2012 163 Meru Mara / Mau Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Chemaner 40 7324 11 Mar 2013 245 Bomet Cheptuech 6 0 07 Nov 2012 32 Nakuru Chesoen 3 0 06 Nov 2012 13 Nakuru Irongo 5 0 09 Nov 2012 10 Nakuru Kapugunot 6 0 08 Nov 2012 26 Nakuru Kutete 27 9809 12 Mar 2013 184 Narok Mbeere/ Kirinyaga Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Kamwiyendei 29 8048 26 Aug 2013 188 Embu Kanjuu 33 7732 13 Jul 2013 282 Kirinyaga Karaba-Mbeere 18 2043 27 Sep 2013 97 Embu Karumande 56 5004 05 Sep 2013 535 Kirinyaga Kianyaga 33 20409 03 Jun 2013 281 Kirinyaga Kilia 18 4178 28 Aug 2013 137 Embu Mwea 34 10217 —- 325 Kirinyaga Ngariama 51 16545 07 Feb 2013 451 Kirinyaga Njukiini 40 17499 05 Aug 2013 317 Kirinyaga Nthingini 37 9415 27 Aug 2013 255 Embu Come and see Areas 1. Taita/Taveta County 2. Nyamira County 3. Transzoia County 4. Machakos County KIMERU VERSION 4 G wakana ni gicunci kia mucemanio jwa o kiumia jwa gikundi giaku gikinini kirina bata mono. Iuku ria Aefeso inya, ikumi na ithano gwita ikumi na ithanthatu ati nitubati gwaka o umwe wetu twerekerete uujuru bwa Kristo. O umwe ndene ya gikundi giaku gia 

TISt naretaga biewa kiri gikundi kionthw. Gintu kimwe gia kurigaria kiria kionekaga ndene ya gikundi ni kwona, kugaana na gutumira biewa biu bia kuuma kiri Murungu. Gwakana ni njira ya gutetheria ieawa biu kwonwa na gutumika. Kurina icunci biiri bia Gwakana:

 • Mbele ya iromba ria kuthiria, o muntu wonthe ndene ya gikundi naugaga gintu kimwe gikwirungamira,gikiega kiria mutongeria wa gikundi athithirie. Mung’uanano, nanthekerie, neekire mathaa, nathithirie mibango imiega, neekire inya amemba bonthe kwaria, nanketherie na natumire ndaigua ng’anirite, nonanirie gintu kiria gitigwitaga bwega mucemanione kana ngugine iria gikundi gikuthithagia. Bubu ni untu ukathuura kuthithia kana kurega. Muntu wonthe naakaga mutongeria. Ikundi bimwe nibiakaga kinya mutetheria wa mutongeria.

 • Gukurukira kuthiurukia utongeria, o kiumia mutongeria umweru naakagwa. Gwakana: Ukaaga kitharimo kia gikundi na cluster yaku. Gukurukira Gwakana, nitwikanagira inya kiri mantu jamega jaria mutongeria wa kiumia kiu athithirie ndene ya mucemanio na iewa biria oonanirie arinabio. Gwakana kinya ni njira ya kumenya gutegaga mantu jaria mega kiri antu riu kujauga. Twinthe nitwitagia kuritana ndume cietu kwaria mantu jamega. Kwongera, gikundi kionthe nikimenyaga mantu jaria gikundi kiu kionaga jari jamega kiri mutongeria.Atongeria baria bakathingata bakoona baita kuumania na jaria baigitue kiri Gwakana kiri atongeria baria bakurukite. Riria waakwa, nthumba iria itongeretie kiumia kiu iuge, “Ibwega”, nyuma ya o mumemba auge gintu gikiega na gikwirungamira. Guti kwariria kwegie uria kuringi kubua nkuruki kana uria kuringi kuthithua antu a ou. Jaria maingi, mumumba ou nagwiragua riria eerwa mantu jamega kwegie uria athithirie ndene ya mucemanio. Rimwe na rimwe nitumenyaga mantu kwegie batwi twingwa jaria tutikwiji! 

Gwakana nigutethagia mutongeria wa ntuku iu kumenya iewa biawe na gwita na mbele kubitumira. Gwakana nigutethagia gikundi nontu amemba bonthe nibaejaga nthumba injega nkuruki o uria bakumenya mantu. Gwakana ni Kitharimo mainda jairi! A memba ba cluster ya Tandare nibaambiritie muradi jwa gwika njuki. Nibaakite antu a gwika njuki kurina mauga janna ja gintwire na maugu ikumi n jairi ja kinandi. Cluster ya Tandare ikambiria kuthithia naicu inyingi mono ruaa. Turina nkatho kiri mutongeria wetu Joseph Mukungo. Nitugukura kiinya.TIST niiture! Cluster ya Tandare: Gwika njuki nikumbikite gukurukira uandi miti. KIMERU VERSION 5 I kundi na cluster cia TIST niithithagia mantu jamaingi: kuanda miti, kuthongomia njira cia urimi. Riria kurina mantu jamaingi ja kuthithia, ni bwega kuthithia matagaria ja kuthithia mantu jau. O mumemba nabati kwira gikundi kienu mantu jaria akathithia kiumia kiu. Tugakuritana, turitane gikundi giaku na kinya cluster yaku uria buumba kubangira untu. Itu thomeni amwe na amemba bangi ba cluster yaku ndene ya mucemanio jwenu. Itagaria ni gintu: • Gikwirungamira kiongwa 

• Gikwoneka

 • Gikomba kuthimwa 

• Kirina mwambirio na muthia 

• Menya ati itagaria riu ni gintu gikoombika

 na gintu bukomba kuthithia! Mung’uanano, kuuga ‘nkaanda miti’ ti itagaria nontu niuntu buri bubwarie mono. ‘nkarita ngugi mithenya ithatu kiumia giki kuthamia miti mirongo mugwanja na itano gwita muundene jwetu jumweru’ ni itagaria niuntu nibukwirungamira (kuthamia miti mirongo mugwanja na itano), nibukwoneka (antu bagakwona ukithithagia), nibukuthimika (miti mirongo mugwanja na itano, mithenya ithatu), na burina mwambirio na muthia (ntuku ithatu ikithira ukoona ngugi ithiri). Cluster yaku yatirimana kairi, jukieni ndagika ikumi muthiene jwa mucemanio jwa gikundi gikinini nikenda muntu wonthe auga itagaria riawe. Muntu wonthe na ukui: (1) Eere gikundi itagaria riawe ria kiumia kithiru riari mbi. (2) Auge uria ungwa athithirie. (3) Auge itagaria riria akajukia kiumia kiria kithingatite. Kethira mumemba ou noombanire kiri kujukia itagaria riawe, gikundi nikigwiragirua uumbani bubu. Kethira, ja uria gukarikaga jamaingi, mumemba ombire gukinyira nusu ya itagaria riawe, gikundi nikimwikagira inya na gitimwonagiria uria athukitie. Riria antu boombaga kugaana na uuthu kwegia uumbani bwao na naria bakuremerwa bagekirwa inya kuthithia bwega nkuruki kiumia kiu kingi. Ikira inya amemba ba gikundi kana cluster yaku kuthuganiria matagaria jaria boomba kujukia. Uria buumba kuthithia matagaria na kubangira mantu jaria bubangite kuthithia. Menyeera ati itagaria rionthe nirikwirungamira, nirikuthimika na rikombika! Gaana na ugwiranirue na gikundi kana cluster yaku riria wakinyira itagaria riaku. Matagaria riria ukubangira kuthithia untu. Njira igukara o tai u iri au iguru noitumirwe riria ukubangira kuthithia untu. Aja mung’uanano nijwonenue aja. 

Riria gikundi giaku gikubanga mantu ja kuthithia, menyeera ati mibango yenu iri: Nikwirungamira (Cluster yetu ikaanda miti ngiri mirongo itano ndene ya miunda yetu mbele ya tariki mirongo iiri mweri jwa December) Niikuthimika (Ni ing’ana? - miti ngiri mirongo itano ikaandwa) Igakinyirika/ ikoombika (O gikundi gia TIST ndene ya cluster gikaanda miti ngiri ndene ya biumia bitano- miti igana o Jumaine na Alhamisi cionthe, miti ikumi o muntu o ntuku) Nibuthimiri ntuku (Burina mwambirio na muthia – tukaanda miti iu gatigati ka Novemba tariki ikumi na ithano na Decemba tariki mirongoiiri ) Nibukwoneka. SMARTO! Aja ni jaria bukathingata na jaria bugatumira kuthima matagaria jenu riria bukubanga na jakabutethia kuthithia matagaria jakwirungamira: 1) Nimbi – (Kuanda miti ngiri mirongo itano) 2) Nibau – (mariitwa ja amemba ba gikundi gikinini gia TIST) 3) Rii – (Nov 15 – Dec 20) 4) Naa – (ndene ya miunda yetu) 5) Atia – (Tugatirimana o jumaine na alhamisi ugoro riua riathira na twinje marinya, riu tuande miti) 6) Niki – (Kuthongomia miunda yetu, kugia nkuu inyingi, kutheria naria gututhiurukite na kwona mbeca kuumania na biashara ya kwendia ruugo)

 Nandi gerieni kuthithia mibango ya kuthithia untu ndene ya mucemanio jwa gikundi kienu na jwa cluster ndene ya mucemanio jou jungi. KIMERU VERSION 6 A ntu babaingi baria bamenyagira naria gututhiurukite barina nkanja kwegie uria mubau juthithagia naria gututhiurukite. Mantu jaria jonanagia uthuuku bwa mibao ti jamothu niuntu bwa uria kuri mithemba imingi ya mibau.Athomi noobetikagia mantu jamwe ja jaja. Indi-ri, aja kurina mantu jamwe ja kuuga niki amemnyeeri ba naria gututhiurukite batiendaga uandi bwa mibau: 

• Miti niumagia antu na njira ya kujukia ruuji rurwingi kuuma nthiguru. 

• Miti iji nijukagia irio bibingi kuuma kiri muthetu na gutuma jukarema gutumirika kiri urimi.

 • Mathangu jatioraga na uuthu na kinya nijanyiagia tunyomoo turia tukaraga muthetune turia turi baita..

 • Mithemba imwe ya imera na nyomoo itiumba gutuura aria kwina miti imingi ya mibau. Antu bonthe no barege gwitikaniria kiri mantu jamaingi jaria jaandiki au, indi kurina gitumi king’ani na kwou TIST niibati kuthikira bwega. Ikundi bimwe ndene ya Uganda nibaejene ripoti ati ruuji nirwanyiire kuuma bakuanda mibau. TIST nikuatha arimi bonthe kurega kuanda mibau naria kurina ruuji, nteere cia nduuji na miundene iminoru. Indi-ri, miunda imwe no ibwire mibau na mumenyeri mwitu juria juri akui no akue mawaitha. Kurina gitumi kia jairi niki TIST itikagira inya uandi bwa mibau. Arimi babaingi bakagita miti yao itikinyitie miaka mirongoiiri na TIST itiumba kwendia ruugo ruru tiga miti igakara miaka mirongo ithatu nontu ni miti iria iri mwoyo aki iriagwa.

 TIST yaria motisha kiri miti iria ikagitwa ndene ya miaka itigukinyia mirongo ithatu, gukethirwa kurina mbeca inkai kiri ikundi biria biandite miti na biria biikite miti iu igita ririraja. Arimi nobende kuanda mibau miundene niuntu bwa nkuu na mpao. Iandi naria ibati, miti iji no itethie kunyiyia urito kiri miitu iria iumite yongwa iria irio. Indi-ri, miunda ya miti iria iandagwa nikenda ikwethwa iri imianake itibati gutarwa ndene ya TIST Kwongera gukaraniria kwa nyomoo na imera bia mithemba mwanya, menyeera muunda jwaku na uande miti ya igita riraja iria ikoomba kuriwa niuntu bwa gwika ruugo ruruthuku. Nitwathaga ikundi kuanda muti jungi juti mubau. Ni miti iriku iri imiega antu a mibau? miti iji iri aja ni imwe iria aritani ba TIST ndene ya Kenya bakuuga ni imiega: Grevillea Robusta, kinya nijwitagwa silky oak ( Na gikuyu jwitagwa mukima). Muti juju jukurangaga na mpwi nijwendaga muthetu juria jutigwika ruuji, itarenie na mita inya gwita ithano na itithuranagirwa mbele ya kuanda. Mbeu noikwe mwanka mieri ithatu kana nkuruki riria iki antu kurina mpio inyingi. Miti iji nimenyagira muthetu, nikunikagira majani na kauwa, na nikuraga bwega amwe na irio yamenyerwa bwega uria itikunikira mono na ni kiumo gikiega mono kia irio bia ndithia riria kunyari. Cypress kana Cupressus lusitanica, (Kikuyu: mutarakwa; Kimeru: muthithinda) Muti juju nijwonekaga rimwe juri naria kurina ruuji rimwe na rimwe kana naria kwithagirwa kurina ruuji rionthe kana uumo butigukuraka mieri iiri gwita ithatu . jutiumiria antu ruuji rwigaraga indi nijuthongomaga antu kuri na muthetu jumwingi, jurina ruuji, jutigwika muthetu, na jumunoru na jutina acid inyingi. 

Mbeu itiendaga uthuraniri kinya buriku na mbeu no iikwe mwanka mieri itantatu. Muthithinda kinya nijurigagiria gukamatwa kwa muthatu na nijubati kuandwa amwe na mithemba ingi ya miti. Kinya kethira ninyiagia ruugo, na gutua kirundu na rwego, jutibui jwa kuandaniria na irio. Niki miti irina bata Miti irina bata mono kiri naria gututhiurukite na kiri gutua into niuntu bwa: A) Kuthongomia naria gututhiurukite - - Miti nikunikagira muthetu, na kujurigiria jutakamatwe ni ruugo kana ruuji. - Mathangu na maang’i nijagujaga muthetune na kua muthetu irio. - Miti niingiagia ruuji muthetune na njira ya kujukunikira na kwou kunyiyia gukamatwa kwa ruuji niuntu bwa murutira. - Miri nitethagia kugwatia muthetu na kwou kunyiyia gukamatwa kwaju . - Miri ya miti kinya nitethagia ruuji gutonya muthetune na kuthongomia kuthiuruka kwa ruuji nthiguru. - Miti nithongomagia rera ya o ntuku gukurukira kwongera ruuji ruria ruri ruugone. - Miti nithongomagia ruugo gukurukira kujukia ruugo ruruthuku na kurika ruugo rurwega kiri nyomoo. . B) Into na irio- - Into bia guaka biria bitumagirwa kuthithia into bia nyomba, ikingi, nwego, mirigi na bingi. - Nkuu - Ndawa - Irio bia muntu na bia ndithia Kuurira iria miunda yaku ya miti nandi! Nandi niuntu ngai niambiritie nubati kwithirwa uthamitie miti yaku yeeta muundene. Kethira utamithamia, nubati kuthithia u nandi nikenda miti yaku ikagia inya igitene ria mbura na yumba gutuura kwooma. Gukurukira kumenyeera miti yetu nandi ikoona kanya gakega ga gutuura na kua miti irina inya. Untu buria burina bata buru mburene ni kurimira miti yaku. 

Iika antu au kutheri uria kuumbika na ukurire iria riria rikuuma akui na miti yaku iminini. Gukuurira iria kurina bata! - Miti yaku iminini nikwenda ruuji, irio na weru nikenda igia inya. Iria rigashindanira irio na ruuji ruria miti yaku ikwenda na gutuma iage inya na itiumba gutuura. - Kethira munda jwaku jutikuuriri iria, tunyomoo tututhuku tugakucua antu au na kuthukia kana kinya kuuraga miti yaku. - O uria kurina iria ririkai nou kanya ga kwona njoka na tunyomoo gakanyia. - Miti nineneaga ntuti niuntu iria ritiiya irio na ruuji kuuma kiri muthetu. - Miti ikagia inya na ire ndene ya igita ririkai. . - Miti nikinyagirwa ni riua riria ikwenda itikwithwa. . - Miti itikurugurirwa mirimo imingi. - Miti nimenyagirwa kuumani na gutamba kwa mwanki. - Miunda itina maria nionanagia ati ikundi bionthe nibikumimenyeera na ni ming’uanano imiega ndene ya TIST. Bubu bugakucia antu babaingi kwija na kwona ngugi yenu. - Miunda imitheru nitethagiria Atari miti gutara ntuti na gutara bwega.. Nitukubwikira moyo gukurira miunda yenu iria. Rikana kumenyeera miti yenu iminini nikenda ndithia, ja mburi, itikamirie kana iminyangia.Thuganiria gwaka rwego kuthiuruka muunda kana kwirigira miti na kithaka kia miigua na kethira urina ntuku imwe itina ruuji, rikana gwikira miti yaku iminini ruuji. Ngugi iu ya inya ikathithia mwanya na njira ya gutuma miti yaku igia inya na igia thiria nkuruki. Miti iria miega ndene ya TIST: Ya kuanda antu a mibau. Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 November 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kikuyu Version Turi a ma, utheri na nitwihokanite: Ikundi nicinyitaga itemi inene muno hari gukura gwaa Cluster. Page 2 Kujengana: Ndugatigirirwo ni irathimo cia gikundu na cluster yanyu. Page 4 Cluster ya Tandare: Uigi wa njuki kuhoteteka niundu wa uhandi wa miti. Page 4 Uria mungithondeka makinya na mibango ya ciiko. Page 5 Miti iria miega kuri TIST: Handu ha mibau. Page 6 Athi Cluster TIST members receive training during their monthly cluster meeting. Thiini: Mr. Godfrey Ngumo, his wife and TIST Cluster Servant,

 Josephine Mwangi inspecting their Small Group Nursery. Ngumo’s group, River Dep. D, TIST Number 2005KE504 has close to 1,500 Croton Megalocupus ( Mikinduri) seedlings.They belong to Ragati Cluster near Nanyuki Town.This group, besides planting more trees in their own private farms, will be selling some of their seedlings. If you are interested to buy, contact Godfrey on 0724 83 65 62 KIKUYU VERSION 2 Nanyuki Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Aguthi 27 28471 14 May 2013 191 Nyeri Burguret 36 39300 17 Jul 2013 257 Nyeri Buuri 28 9793 18 Jun 2013 181 Meru Chuma 28 25377 23 Apr 2013 194 Laikipia Gaturiri 28 33278 14 May 2012 184 Nyeri Gikati 41 34240 04 May 2013 295 Nyeri Ichuga 43 127800 29 Aug 2013 285 Nyeri Itangini 48 66268 30 Aug 2013 318 Nyeri Kahuho 19 17821 04 Apr 2013 129 Nyeri Kamangura 38 24162 25 Jan 2013 279 Nyeri Kamuthanga 15 9042 09 Jul 2013 96 Laikipia Kangaita 23 30896 14 Jun 2013 142 Meru Karaba 51 42956 07 Oct 2013 335 Laikipia Karoki 34 55135 20 Mar 2013 237 Nyeri Karundas 56 49588 15 Jan 2013 368 Nyeri Kiahuko 21 12245 01 Apr 2013 147 Laikipia Kiamariga 41 44763 16 Feb 2013 304 Nyeri Kiamathaga 36 40385 04 Jun 2013 240 Nyeri Kimahuri 36 62483 06 Jun 2013 240 Nyeri Kiriogo 45 12088 09 May 2013 291 Laikipia Kwajebi 55 32934 19 Sep 2013 377 Laikipia Mairo Nne 22 7033 19 Sep 2013 162 Nyandarua 

Male 51 35452 05 Apr 2013 326 Laikipia Manyatta 39 67977 11 Jul 2013 271 Nyeri Matanya 29 19766 03 May 2013 207 Laikipia Mathingira 28 1209 12 Oct 2013 178 Laikipia Mbiriri 33 19692 13 Jun 2013 240 Nyeri Mia Moja 36 29770 16 May 2013 262 Meru Mithuri 51 22869 04 Oct 2013 349 Laikipia Muhonia 29 13075 25 Jan 2013 198 Laikipia Muhotetu New 0 —- 0 Laikipia Munyu 39 33287 14 Oct 2013 241 Laikipia Muriru 43 43060 11 Sep 2013 315 Nyeri Muruku Pesi 50 25109 19 Sep 2013 317 Laikipia Cluster Groups Trees Last Election Members County Murungai 63 44881 11 May 2013 502 Laikipia Mutamaiyu New 0 24 Apr 2013 0 Laikipia Mweiga 27 21972 06 May 2013 175 Nyeri Njorua 44 29731 12 Sep 2013 318 Laikipia Ntrukuma 39 34628 18 Sep 2013 282 Laikipia Nyakinyua 22 0 —- 141 Laikipia Nyariginu 39 44661 06 Mar 2013 289 Laikipia Ontilili 43 40899 18 Jan 2013 300 Meru Pondo 58 79625 20 May 2013 516 Nyandarua Ragati 28 63857 31 Jul 2013 187

 Nyeri Raichiri Podo 48 40024 17 Sep 2013 350 Nyandarua Salama 47 26921 09 Sep 2013 303 Laikpia Sweet Water 22 21591 21 Jun 2013 136 Laikipia Tandare 54 45978 07 Oct 2013 360 Laikipia Thome 27 20606 10 May 2013 171 Laikipia Thung’ari 13 18327 18 Jun 2013 91 Nyeri Wamura 38 6702 07 Feb 2013 228 Laikipia Warazo Jet 29 29718 08 Feb 2013 200 Nyeri Weruini 21 19176 09 Jul 2012 179 Laikipia Wiumiririe 84 38993 18 Apr 2013 569 Laikipia Boiman New 0 —- —- Nyandarua Kite 4 New 0 24 Jun 2013 12 Laikipia Meru Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Anchenge New 0 —- 0 Meru Ankamia 40 39910 10 Jul 2013 248 Meru Antubochiu 29 21763 20 Sep 2013 176 Meru Athi 17 12544 02 Oct 2013 63 Meru Barangu 38 22312 05 Feb 2013 351 T- Nithi Burimaria 20 16634 01 Jul 2013 121 Meru Chung’ari 69 44148 14 May 2013 493 Meru Ciakanyinga 64 33495 09 Sep 2013 447 T-Nithi Gachua 77 65647 28 Feb 2013 561 Meru T ukiruta wira hamwe thiini wa TIST, nituhotete gwika maundu maingi. Umuthi, kuri namakiria ma Cluster 180 thiini wa Kenya na ciri na miti makiria ma 6.5m iria ihanditwo na igakorwo igikura na igatarwo. Turi na makiria ma arimi 54,000 aria mari thiini wa ikundi 7,500. nitwakunguiire gukorwo tuthuthuritio na tukahitukio ni ruhonge rwa Verifiedn Carbon Standards and Climate and community Staandards. Iria ihitukitie arimi kuoya ikinya thiini wa thoko ya carbon. Riria twanyitanira na twarumirira mawatho ma TIST nituhotaga gwika maundu manene. Ona kuri o uguo, niturabatara makiria. Nyingi cia cluster ciitu nicihandite miti miiganu kuhotithia biashara ya carbon gukorwo na faida na kwirugamirira. O cluster niikoragwo na mworoto wa kuhanda miti makiria ma 200,000 thiini wa miaka 5. na makiria, cluster nicirabatara gutigirira ati miti yao niyaikara iri muoyo gwa kahinda gatanyihiire miaka 30 niguo guteithika na na wendia wa carbon. Cluster iria ciitikiragia amemba gutema miti nicirathukia muoroto wao wa kwigira na maciaro kumana na wendia wa carbon thiini wa cluster yothe. TIST niihinyagiriria arimi mataganie miti yao na njira itakuminina. Njira ino niihotithagia o mundu gukorwo na ngu cia kuigana na wendia wa carbon ugakorwo uri o mwega. Kwa muhiano, ikundi niciitikiritio kugetha miti gicunji kia 5% riria yakinyia 

miaka 10 na makiria. Cluster yanyu nimwagiriirwo nikwaraniria uria mugukinyaniria kioneki gia kuhanda miti 200,000 na makiria. Mandiko mangi nimekumuthomithia uria muguthondeka mubango wa makinya maria mukuoya. Oya kahinda hingo ya mucemanio na muthondeke mubango uyu. Haha ni uhoro kuma TIST.org/mobile iria ikuhotithagia kwona cluster yaku na ingi nyingi iria urenda kumenya uhoro wacio. Thiini wa micemanio yanyu ya cluster, mutungti wa cluster yanyu niekuhota kumuhe uhoro mukinyaniru kuma rurenda-ini na moho acokie ciuria cianyu cia miti na maundu mangi. Turi a ma, utheri na nitwihokanite: Ikundi nicinyitaga itemi inene muno hari gukura gwaa Cluster. KIKUYU VERSION 3 Cluster Groups Trees Last Election Members County Gakurungu 12 8008 01 Jul 2013 87 T-Nithi Gatangine 41 74423 09 Jul 2013 332 Meru Giaki 64 66179 05 Mar 2013 489 Meru Gikumene 92 68814 07 Mar 2013 658 Meru Githongo 43 33754 05 Mar 2013 339 Meru Gitimene 69 90627 03 Sep 2013 539 Meru Igwanjau 70 35888 28 May 2012 494 T-Nithi Ikindu 13 9932 08 Apr 2013 77 T-Nithi ikumbo 18 5813 11 Apr 2012 168 T-Nithi Iriga 54 32312 02 May 2013 362 T- Nithi Irindiro 21 15126 07 Aug 2013 149 Meru Itugururu 13 6622 03 Jul 2013 28 T- Nithi Kaaga 32 39233 —- 239 Meru Kaanwa 29 15978 04 Jun 2013 190 T-Nithi Kagaene 104 94262 01 Oct 2013 685 Meru Kagumo 99 29857 15 Aug 2013 492 T-Nithi Kairuni 84 74095 08 Jan 2013 665 T-Nithi Kamachege 14 4572 18 Jul 2013 124 Meru Kamaroo 26 17715 16 Oct 2013 206 Meru Kambiti 37 33815 12 Jun 2013 276 Meru Kangeta 26 949 25 Apr 2013 98 Meru Kanjagi 39 42042 16 May 2013 285 Meru Kanyakine 27 45423 06 Jun 2013 206 Meru Karama 54 10381 09 Aug 2013 434 Meru Kariakomo 16 11980 15 Aug 2013 121 T- Nithi Karima Kambicha 25 24975 15 Aug 2013 200 Meru Karocho 19 0 19 Jan 2013 114 T- Nithi Karurune 36 31918 28 Feb 2013 262 Meru Katheri 79 63026 02 Jan 2013 629 Meru Kathwene 19 2779 —- 135 Meru Kawiru MCK 63 27727 07 Jun 2013 500 Meru Kiambogo 38 3874 14 Jan 2013 237 Meru Kiamiogo 60 82265 28 Mar 2013 455 Meru Kiangondu 14 926 06 Apr 2013 14 T-Nithi 

Kiangua 37 21758 04 Mar 2013 37 Meru Kianjagi 60 89583 05 Jul 2013 475 T-Nithi Kibirichia 61 63892 01 Aug 2013 509 Meru Kibui 50 27354 11 Apr 2012 393 Meru Kibuline 35 19762 08 Oct 2013 253 Meru Kiegoi 15 6703 22 Feb 2013 104 Meru Kiengu 16 11053 04 Jun 2013 126 Meru Kigucwa 72 107520 04 Oct 2013 568 Meru Kiirua 101 85055 30 Aug 2013 710 Meru Kinoro 53 23677 06 Jul 2013 461 Meru Kiraro 12 1889 16 May 2013 78 T-Nithi Kiria 63 37201 13 Nov 2013 504 Meru Kirimaitume 28 32246 13 Mar 2013 182 Meru Kirindini 43 47709 10 Jul 2013 283 Tharaka Kirubia 48 26026 09 Aug 2013 258 Tharaka Kisima 37 104190 17 May 2013 359 Meru Kitheo 57 41573 14 Aug 2013 398 Meru Kithithina 57 31624 30 Jun 2012 407 Meru Kithoka 66 57143 05 Mar 2012 491 Meru Kithurine 60 19654 03 Jun 2013 513 Meru Limauru 52 28532 02 Aug 2013 389 Meru Limoro 82 17101 07 Jun 2013 491 Meru L.Imenti Forest 12 205 —- 99 Meru Magutuni 25 14936 11 Jul 2013 184 T-Nithi Marimati 9 0 —- 61 Meru Maritati 25 55530 —- 262 Meru Matakiri 62 6774 01 Jan 2013 403 Meru Maua 38 9247 05 Jul 2013 22 Meru Mbajone 32 57144 12 Sep 2013 203 Meru Miathene 89 110977 07 Jun 2013 559 Meru Mikunduri 60 57229 05 Sep 2013 433 Meru Cluster Groups Trees Last Election Members County Miruriiri 24 15124 12 Jul 2013 185 Meru Mitheru 49 66924 13 Jun 2013 409 T-Nithi Mitoro 35 15091 25 Jul 2013 166 

Meru Mituntu 57 13530 09 Aug 2013 378 Meru Mpuri 55 28742 06 Feb 2013 402 Meru Mulathankari 21 16289 —- 149 Meru Mumbuni 24 10867 26 Apr 2013 159 T-Nithi Muragara 25 16864 04 Jul 2013 216 T-Nithi Murinya 53 67535 05 Aug 2013 378 Meru Mururune 61 46883 08 Jun 2013 420 Meru Muruta 54 19774 07 Feb 2013 367 Meru Muthambi 41 46534 04 Oct 2013 299 T-Nithi Mutuati 26 2243 18 Apr 2013 163 Meru Mwichiune 37 47104 13 Jun 2013 260 Meru Mworoga 77 103551 09 Aug 2013 573 Meru Naari 51 76871 01 Aug 2013 376 Meru Nchiru 75 42430 31 Aug 2013 546 Meru Ngare ndare 27 9500 16 Feb 2013 213 Meru Ngiine 45 20277 03 Apr 2012 362 Meru Nguruki 29 33964 06 May 2013 262 T-Nithi Njuthine 12 7765 —- 73 Meru Nkando 59 26343 08 Aug 2013 496 Meru Nkondi 60 11653 01 Jan 2013 413 T-Nithi Nkumbo 26 20400 02 Oct 2013 209 Th-Nithi Ntakani 11 5409 09 May 2013 55 Nthangathi 63 71518 22 Feb 2013 507 Meru Nthare 5 4787 08 May 2013 26 Meru Ntugi 75 100739 13 Jun 2013 596 Meru Ntumburi 37 46587 12 Jun 2013 343 Meru Nyweri 63 65302 14 Nov 2012 486 Meru Ruiga 20 49930 —- 168 Meru Ruiri 24 17711 02 Jan 2013 167 Meru Runyenye 40 28633 01 Aug 2013 311 Meru Rwanyange 38 19138 19 Mar 2013 282 Meru Sirimon 60 27718 28 Apr 2012 411 Meru Subuiga 37 60969 13 Jun 2013 346 Meru Tharu 45 6999 11 Feb 2013 311 Meru Thiira 37 20475 01 Aug 2013 343 Meru Thuura 50 66915 20 Aug 2013 363 Meru Tubui 19 12925 —- 159 T-Nithi Tunyai 36 26925 05 Feb 2013 289 T-Nithi Urru 21 15663 28 Dec 2012 163 Meru Mara / Mau Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Chemaner 40 7324 11 Mar 2013 245 Bomet Cheptuech 6 0 07 Nov 2012 32 Nakuru Chesoen 3 0 06 Nov 2012 13 Nakuru Irongo 5 0 09 Nov 2012 10 Nakuru Kapugunot 6 0 08 Nov 2012 26 Nakuru 

Kutete 27 9809 12 Mar 2013 184 Narok Mbeere/ Kirinyaga Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Kamwiyendei 29 8048 26 Aug 2013 188 Embu Kanjuu 33 7732 13 Jul 2013 282 Kirinyaga Karaba-Mbeere 18 2043 27 Sep 2013 97 Embu Karumande 56 5004 05 Sep 2013 535 Kirinyaga Kianyaga 33 20409 03 Jun 2013 281 Kirinyaga Kilia 18 4178 28 Aug 2013 137 Embu Mwea 34 10217 —- 325 Kirinyaga Ngariama 51 16545 07 Feb 2013 451 Kirinyaga Njukiini 40 17499 05 Aug 2013 317 Kirinyaga Nthingini 37 9415 27 Aug 2013 255 Embu Come and see Areas 1. Taita/Taveta County 2. Nyamira County 3. Transzoia County 4. Machakos County KIKUYU VERSION 4 K ujengana ni kindu kia bata muno hari gikundi thiini wa mucemanio wa o kiumia. Thiini wa Ephesians 4:15,16 yugite ati twakane turi thiini wa mwathani. O mundu thiini wa gikundi kianyu akoragwo na kiheo giake kiria angihee gikundi giothe. Umwe wa maundu maria ma magegania thiini wa ikundi ni gutamburana, guthomithania na kuhuthira iheo ciitu. Kujengana ni njira ya gutuma iheo ici cioneke na cihuthike. Kuri miena iiri ya kujengana: 

• Mbere ya mahoya ma muthia

, o mundu thiini wa gikundi akauga kaundu kamwe kari na mworoto na ga guteithi karia mutongoria eka thiini wa mucemanio. Kwa muhiano, niathekire, niaigire mathaa, auma na mibango miega, niekirire amemba hinya wa kwaria, niangeithirie na atuma njigue ndi mucii, agweta kaundu kamwe karia gatumire mucemanio wagire muno kana wira-ini wa gikundi. O mumemba agiriirwo nikuga kaundu gake ka mwanya. Kaundu gaka nika o muhaka. O mundu akaheana kujengana kuri mutongoria. Ikundi ingi niciheanaga kujengana kuri munini wa mutongoria • Iguru ria uguo, mundu angiona kiheo kionanio ni mutongoria, memba wa gikundi no auge uguo. Niundu wa utongoria wa guthiururukana, o kiumia o mutongoria niariheagwo kujengana. Kuhitukira kujengana, nitwikiranaga hinya maunduini maria twahota kiumia kiuu thiini wa micemanio na iheo iria mutongoria ucio onania. Kujengana ningi ni njira ya guthoma maundu maguteithia maria megii andu na ukamauga. Ithuothe nitwagiriirwo ni guthomithia nimi ciitu kwaria maundu mega. 

Na makiria, gikundi giothe gigathoma kiria gikundi kireciria nikia bata hari mutongoria. Mutongoria ucio ungi nieguteithika na maundu maria aigua mucemanio-ini na amenye maundu maria gikundu kironamari ma bata hari mutongoria. Niundu wa kujengana, kiumia kiu mutongoria akauga “Ni ngatho” thutha wa mumemba kwaria wega wake. Gutiagiriirwo nikwariririo uria gukwagiriirwo ni guthii kana uria gukwagiriirwo nigwikwo ngurani. Maita maingi, mutongoria niakenaga riria erwo maundu mega thiini wa mucemanio. Maita mangi nituthomaga maundu maitu tutaroi! Kujengana niguteithagia mutongoria muthenya ucio guthambura iheo ciake na agathii na mbere na gucihuthira. Kujengana niguteithagia ikundi tondu amemba othe nimathomaga. Kujengana ni kirathimo maita 2! A memba a cluster ya Tandare nimambiriirie kuiga njuki. Nimathondekete apiary ime iria iri na miatu 14 ya kii-riu na ingi 12 ya gitene. Cluster ya Tandare niikugetha uki na githimi kinene kahinda gatari hanene. Nituracokeria mutongoria witu Joseph Mukungo ngatho. Niturakura na hinya.TIST irotura. Kujengana: Ndugatigirirwo ni irathimo cia gikundu na cluster yanyu. Cluster ya Tandare: Uigi wa njuki kuhoteteka niundu wa uhandi wa miti. KIKUYU VERSION 5 I kundi cia TIST na cluster niciikaga maundu maingi maroneka: Uhandi wa miti na kugacirithia njira cia urimi. Riria kuri na wira muingi wakurutwo, niwega guthondeka makinya ma kuruta wira ucio. O mumemba wa gikundi niagiriirwo nikwira gikundi kiria erigiriire gwika kiumia kiu. Nitukumuthomithia, thuthomithie ikundi na cluster uria mugukorwo na mubango uyu. Thomithania-i thiini wa cluster na muno thiini wa micemanio. Mubango wa kuruta wira uhana ta uu;

 • menya uria ureka.

 • Kindu kingioneka

 • kindu kingithimika 

• kindu kiri na kiambiriria na muico 

• kindu kingihoteteka. 

Kwa muhiano, riria wauga “ninguhanda miti” ucio ti mubango muega tondu urahutia maundu maingi. “Ninguhuthira ruciini ithatu kiumia giki kuhanda miti75” ni mubango mwega tondu niuramenyeka uria ugwika(kuhanda miti 75) niurioneka (andu nomone uria ureka) niurathimika (miti 75 ruciini 3) na uri na kiambiriria na muico (matuku matatu magithira) Cluster yanyu yacemania ringi, itikiria ndagika 10 hakuhi na muthia wa mucemanio niguo o mundu auge makinya make nimariku, o mundu naihenya: 1. Ira ikundi mubango wao wa kiumia githiru wari uriku. 2. Uga uria mekire. 3. Uga makinya maira mekwoya hari kiumia giukite. Angikorwo mundu niahota gwika uria augite niegwika, gikundu gigakenera uhoti ucio. Angikorwo, tauria kuhanikaga muno andu makiambiriria, mumemba wa gikundi ahotete gwika maundu o mamwe ma maria augite egwika, mutikamutuire. Riria andu marahota kuga uria mahotete gika matakuringiririo nimahotaga na magekirwo hinya gwika maundu mangi manene o kiumia. Ikira gikundi kianyu hinya ohamwe na amemba niguo mecirie wega makinya maya.Tigirira o ikinya riri na kioneki, norithimike na norihoteteke! Heana na ukunguire maundu mariagikundi kana cluster ihotete gwika. Makinya na mibango ya ciiko. Njira ta iyo noihuthirwo riria murabanga. Kionereria haha nikiheane. Riria gikundi kianyu kirabanga uria gigwika, tigirira mibango yanyu ni; Iri na kioneki (Cluster iitu ikuhanda miti 50,000 thiini wa migunda iitu tugikinyiria December) Noithimike (Miti iigana? - 50,000 niyo ikuhandwo) Noihoteteke (o gikundi gia TIST thiini wa clusternokihande miti 1000 thiini wa ciumia 5 – miti 100 hari Tuesday na thursday, miti 10 hari o mundu o muthenya) Niironeka SMARTO! Giki nikio kionereria na kigerio kia makinya n maibango yanyu iria ikumuteithia. 1. Kii – (kuhanda miti 50,000) 2. Uu? - (amemba a ikundi cia TIST na maritwa maao) 3. O ri? - (November15 – december 20) 4. o ku? - (Migunda-ini iitu) 5. Atia? - (tucemanagia o tuesday na thursday miaraho na tukenja marima na tugacoka tukahanda miti) 6. Niki? - (kwagirithia migunda iitu, kugia na ngu nyingi, gutheria riera na kugia na mbeca kumana na carbon. 

Riu thii ugerie mubango ucio thiini wa mucemanio wa ikundi na cluster. Uria mungithondeka makinya na mibango ya ciiko. KIKUYU VERSION 6 A taalamu aingi a maria maturigiciirie nimararora muno mathina maria mararehwo ni miti ya mibau. Ndereti iria ikoretwo kuo igii miti ya mibau ni ati kuri mithemba miingi ya miti ya mibau. Athomi matiri marekira uhoro ucio mukonde. No ona kuri o uguo, maya ni maundu mamwe ma maria athomi aya metikitie hari uhandi wa miti ya mibau.

 • Miti ino niibataraga unoru wa tiiri muingi muno kwa uguo ukahinjia mugunda. 

• Mahuti maguo matibuthaga na-ihenya kwa uguo matingiteithia tiiri.

 • Mithemba miingi ya miti ndikuranagira na mibau. 

Ona angikorwonmundu o wothe ndaretikania na maundu maya, kuri na kimako kiiganu uria TIST irarora uhoro uyu na kinyi. Ikundi imwe thiini wa Uganda nimaugite ati githimi kiao kia maai nigicokete thi thutha wa kuhanda miti ya mibau.TIST niirahinyiriria arimi matikahande miti ya mibau maai-ini kana mugundaini munoru. Ningi, migunda ingi noikorwo iri miega kuhandwo mibau na forester wa kwanyu no amutaare. Kuri na gitumi kiiganu gia TIST kuhinyiriria arimi matikahande miti ya mibau.Arimi angi nimegwatura mbau gwa kahinda kanyihiire miaka 20 na TISIT ndikohota kwendia carbon credits angikorwo miti iyo ndigukura gwa kahinda gatanyihiire miaka 30. TIST ingiriha njoherera kuri miti iria igutemwo itakinyitie miaka 30, nigugukorwo na mbeca itari njiganu kuri ikundi aria mahotete kuiga miti yao iri muoyo. Arimi nomende guthii na-mbere na gukorwo na miti ya mibau niundu wa ngu na mbau no ihandwo kuria kwagiriire, miti ino noithii na-mbere na guteithia utemi wa miti ya ki-nduire. No ona nkuri o uguo, miti ino ndingitaranirio na miti ya TIST. 

Niguo kwongerera biodiversity, gitira mugunda waku na uhande miti ya guikara kahinda kanene. Niturahinyiriria arimi kuhanda miti ingi tiga ya mibau. Miti ingi miega tiga mibau ni iriku? Miti ino ni imwe ya iria miega icaguritwo ni TIST. Grevillea Robusta, (Mukima) Muti uyu uria ukuraga na-ihenya ubataraga kundu gutari maai maingi na utaganu wa 4-5cm na ndurabatara mbegu guthondekwo mbere ya kuhandwo. Mbegu ciaguo nocigwo gwa kahinda ka mieri 3 kana makiria cingikorwo thiini wa fridge. Miti ino niigitagira tiiri, ciiruru cia kahuwa na macani na niikuranagira wega na irio cia mugunda. Cypress kana Cupressus lusitanica, (Kikuyu: Mutarakwa; Kmeru: muthithinda) Muti uyu wonekaga kundu kugunyu kana kumu gutaraikara gutari mbura gwa kahinda ka 2-3 months. Ndukuraga wega maai-ini maingi no niwagiraga kundu kuri na tiiri munoru. Mbegu citibataraga guthondekwo na nocigwo gwa kahinda ka mieri 6. cypress niugitagira tiiri no wagiriirwo kuhandwo muthemba uria muega. Niukoragwo na rugiri , kiiruru na niukuranagira na irio cia mugunda. Bata wa miti. Miti nimiega niundu wa maria maturigiciirie na maundu mangi ta; A) Kwagirithia maria maturigiciirie.

 • miti niihumbagira tiiri, iria imiteithagiriria kumana na ruhuho na maai. 

• Mahuti ma miti nimekagira tiiri unoru.

 • Miti niyongagirira ugunyu wa tiiri na igatuma tiiri uikare na maai.

 • Miri ya miti niinyitaga tiiri na igatuma ndugakuuo ni maai. 

• Miri ya miti ningi niiteithagia maai kuingira tiiriini wega. 

• Miti niithondekaga riera 

• miti niiteithagia kugucia carbon dioxide kuma rieraini na kurekereria oxygen. B) Indo cia gwaka na ciakuria. 

• Indo cia gwaka iria cihuthikaga hari indo cia nyumba, ikingi, rugiri na ingi nyingi

. • Ngu. 

• Dawa. 

• Irio cia mahiu. 

Kurimira miti yaku riu! Riu tondu mbura niyurite, niwagiriirwo nigukorwo uhandite mimera yaku mugunda-ini. Angikorwo nduhandite, niwagiriirwo nigwika uguo tondu mimera niyagiriirwo nikuhandwo kahinda gaka ka mbura niguo ikure iri na hinya. Riria twamenyerera mimera iitu riu, niigukorwo namweke wa gukura ituike miti iri na hinya. Kaundu karia ka bata muno kahinda-ini gaka ka mbura ni kurimira miti na gutigirira niithereirwo wega. Kurimira ni kwa bata! - Mimera yaku niirabatara maai, unoru wa tiiri na utheri wa riua niguo ikure iri na hinya. Riia nirigucindana na mimera yaku kuona indo ici na ritume ikure itari na hinya. - Angikorwo mugunda waku timurimire wega, tutambi tuingi nitukugumira mugunda waku na tuthukie mimera. - O uria kuri na riia inini, noguo gutangikorwo na nyoka na tutambi tuingi. - Miti ikuraga na-ihenya tondu riia ritiramitunya unoru na maai kuma tiiri-ini. - Miti niikugia hinya na iraihe na-iguru gwa kahinda kanini. - Miti niikinyagirwo ni utheri wa riua muiganu. - Miti ndinyitagwo ni mirimu muno. - Miti niigitagirwo kumana na gutherema kwa mwaki. - Mugunda mutheru wa miti wonanagia gikundi nikiramenyerera miti yoa wega na gigakorwo kiri kionereria kiega gia TIST. Njira ino niikuguciriria andu anigi kuingira TIST. - Migunda mitheru niiteithagia atari a miti gutara miti na uhuthu na naihenya. Niturakuhinyiriria utherie mugunda waku. Ririkana kugitira mimera kumana na mahiu. Na kungikorwo niguikarite gutari na mbura, ririkana kumiitiriria maai. Wira mwega niukwonania ngurani na kuhotithia miti gukura iri na hinya na miega. Miti iria miega kuri TIST: Handu ha mibau. Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 November 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. 

Not for sale www .tist.org Kiswahili Version Sisi ni wenye usahihi , Uaminifu , na wawajibikaji kati ya sisi wenyewe :Vikundi vidogo huchukua jukumu muhimu sana katika mafanikio ya Cluster yako. Uku. 2 Kujengana: Usikose baraka kwa ajili ya Kikundi na cluster yako. Uku. 4 Cluster ya Tandare : Kufuga nyuki kunawezekana kupitia upandaji miti. Uku. 4 Jinsi ya kuendeleza Hatua na Mipango ya utekelezaji. Uku. 5 Miti Bora zaidi kwa TIST : Miti badala ya Mikaratusi. Uku. 6 Athi Cluster TIST members receive training during their monthly cluster meeting. Ndani: Athi Cluster TIST members receive training during their monthly cluster meeting. Bwana Gedfrey Ngumo, bibi yake and wafanyikazi wa Cluster ya TIST Josephine Mwangi wakikagua miche ya kikundi chao Ngomo Group, River Dep D, Tist numbari 2005KE504 wakiwa na miche zaidi ya 1,500 ya Croton Magalocupus (Mikinduri). Wao wametoka katika cluster ya Ragati karibu Nanyuki. Wao pamoja na kupanda miti katika mashamba yao wanauza miche ya miti. Ukiwa unataka piga simu kwa Gedfrey kwa numbari ya simu 0724 83 65 62. KISWAHILI VERSION 2 Nanyuki Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Aguthi 27 28471 14 May 2013 191 Nyeri Burguret 36 39300 17 Jul 2013 257 Nyeri Buuri 28 9793 18 Jun 2013 181 Meru Chuma 28 25377 23 Apr 2013 194 Laikipia Gaturiri 28 33278 14 May 2012 184 Nyeri Gikati 41 34240 04 May 2013 295 Nyeri Ichuga 43 127800 29 Aug 2013 285 Nyeri Itangini 48 66268 30 Aug 2013 318 Nyeri Kahuho 19 17821 04 Apr 2013 129 Nyeri Kamangura 38 24162 25 Jan 2013 279 Nyeri Kamuthanga 15 9042 09 Jul 2013 96 Laikipia Kangaita 23 30896 14 Jun 2013 142 Meru Karaba 51 42956 07 Oct 2013 335 Laikipia Karoki 34 55135 20 Mar 2013 237 

Nyeri Karundas 56 49588 15 Jan 2013 368 Nyeri Kiahuko 21 12245 01 Apr 2013 147 Laikipia Kiamariga 41 44763 16 Feb 2013 304 Nyeri Kiamathaga 36 40385 04 Jun 2013 240 Nyeri Kimahuri 36 62483 06 Jun 2013 240 Nyeri Kiriogo 45 12088 09 May 2013 291 Laikipia Kwajebi 55 32934 19 Sep 2013 377 Laikipia Mairo Nne 22 7033 19 Sep 2013 162 Nyandarua Male 51 35452 05 Apr 2013 326 Laikipia Manyatta 39 67977 11 Jul 2013 271 Nyeri Matanya 29 19766 03 May 2013 207 Laikipia Mathingira 28 1209 12 Oct 2013 178 Laikipia Mbiriri 33 19692 13 Jun 2013 240 Nyeri Mia Moja 36 29770 16 May 2013 262 Meru Mithuri 51 22869 04 Oct 2013 349 Laikipia Muhonia 29 13075 25 Jan 2013 198 Laikipia Muhotetu New 0 —- 0 Laikipia Munyu 39 33287 14 Oct 2013 241 Laikipia Muriru 43 43060 11 Sep 2013 315 Nyeri Muruku Pesi 50 25109 19 Sep 2013 317 Laikipia Cluster Groups Trees Last Election Members County Murungai 63 44881 11 May 2013 502 Laikipia Mutamaiyu New 0 24 Apr 2013 0 Laikipia Mweiga 27 21972 06 May 2013 175 Nyeri Njorua 44 29731 12 Sep 2013 318 Laikipia Ntrukuma 39 34628 18 Sep 2013 282 Laikipia Nyakinyua 22 0 —- 141 Laikipia Nyariginu 39 44661 06 Mar 2013 289 Laikipia Ontilili 43 40899 18 Jan 2013 300 Meru Pondo 58 79625 20 May 2013 516 Nyandarua Ragati 28 63857 31 Jul 2013 187 Nyeri Raichiri Podo 48 40024 17 Sep 2013 350 Nyandarua Salama 47 26921 09 Sep 2013 303 Laikpia Sweet Water 22 21591 21 Jun 2013 136 Laikipia Tandare 54 45978 07 Oct 2013 360 Laikipia Thome 27 20606 10 May 2013 171 Laikipia Thung’ari 13 18327 18 Jun 2013 91 Nyeri Wamura 38 6702 07 Feb 2013 228 Laikipia Warazo Jet 29 29718 08 Feb 2013 200 Nyeri Weruini 21 19176 09 Jul 2012 179 Laikipia Wiumiririe 84 38993

 18 Apr 2013 569 Laikipia Boiman New 0 —- —- Nyandarua Kite 4 New 0 24 Jun 2013 12 Laikipia Meru Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Anchenge New 0 —- 0 Meru Ankamia 40 39910 10 Jul 2013 248 Meru Antubochiu 29 21763 20 Sep 2013 176 Meru Athi 17 12544 02 Oct 2013 63 Meru Barangu 38 22312 05 Feb 2013 351 T- Nithi Burimaria 20 16634 01 Jul 2013 121 Meru Chung’ari 69 44148 14 May 2013 493 Meru Ciakanyinga 64 33495 09 Sep 2013 447 T-Nithi Gachua 77 65647 28 Feb 2013 561 Meru T ukifanya kazi pamoja katika TIST, sisi tumetimiza mambo makubwa. Leo , kuna zaidi ya cluster mia moja themanini katika Kenya na zaidi ya miti milioni sita na nusu iliyopandwa , iliyo hai na iliyoweza kukaguliwa. Tuna zaidi ya wakulima elfu hamsini na nne , waliopangwa katika Vikundi vidogo karibu elfu saba mia tano vinavyoshiriki. Tulifanikiwa na kusherehekea udhibiti na Ukaguzi wa kwanza duniani chini ya VCS (Verified Carbon Standards )na CCS (Climate and Community Standards), jambo ambalo liliwafanya wakulima wengi wa TIST kufuzu kushiriki katika soko la kimataifa la kaboni. Wakati tunafanya kazi pamoja na kufuata Maadili ya TIST , tuna mafanikio makubwa. Hata hivyo, tunahitaji kufanya zaidi. Cluster zetu nyingi hazijapanda miti yakutosha kufanya biashara ya kaboni yenye faida na endelevu. Kila cluster ina lengo la kupanda miti angalau elfu mia mbili katika miaka mitano . Aidha, cluster zinafaa kuhakikisha kuwa miti yao ipo hai kwa angalau miaka thelathini ili kufaidika kikamilifu na kushiriki katika biashara ya kaboni. Cluster zinazomruhusu mwanachama kukata miti yake yote zinadhuru juhudi za cluster Sisi ni wenye usahihi , Uaminifu , na wawajibikaji kati ya sisi wenyewe : Vikundi vidogo 

huchukua jukumu muhimu sana katika mafanikio ya Cluster yako. yote katika kupata faida kutokana na mauzo ya kaboni. TIST inawatia moyo wakulima kupunguza miti yao kwa namna endelevu. Hii itawezesha kila mtu kukidhi mahitaji yao ya kuni au makaa huku ikihakikisha kwamba ushiriki wao katika biashara ya kaboni utabaki dhabiti. Kwa mfano, Kikundi kidogo kinaruhusiwa kuvuna hadi asilimia tano ya miti yao wakati miti ile imefikia umri wa miaka kumi au zaidi. Cluster yako inahitaji kujadili mipango ambayo itasaidia kufikia malengo yenu ya kupanda miti elfu mia mbili na zaidi. Makala yanayofuata yatawafunza jinsi ya kuendeleza mipango ya hatua za Utekelezaji. Chukueni muda wakati wa mkutano unaofuata wa Cluster wa kuendeleza mpango wa hatua ambao utasaidia kufikia lengo lenu. Hapa ni taarifa za hivi karibuni kutoka TIST.org / tovuti ya simu inayokuruhusu kuangalia kuhusu Cluster yako mwenyewe na zile za wengine unazohitaji. Katika mikutano yenu ya cluster, Mtumishi wa cluster yenu atakuwa na uwezo wa kutoa habari za hadi sasa kutoka kwenye tovuti , na pia kujibu maswali mengine unaweza kuwa nayo kuhusu miti yako , makundi yako , malipo yako , na kadhalika. KISWAHILI VERSION 3 Cluster Groups Trees Last Election Members County Gakurungu 12 8008 01 Jul 2013 87 T-Nithi Gatangine 41 74423 09 Jul 2013 332 Meru Giaki 64 66179 05 Mar 2013 489 Meru Gikumene 92 68814 07 Mar 2013 658 Meru Githongo 43 33754 05 Mar 2013 339 Meru Gitimene 69 90627 03 Sep 2013 539 Meru Igwanjau 70 35888 28 May 2012 494 T-Nithi Ikindu 13 9932 08 Apr 2013 77 T-Nithi ikumbo 18 5813 11 Apr 2012 168 T-Nithi Iriga 54 32312 02 May 2013 362 T- Nithi Irindiro 21 15126 07 Aug 2013 149 Meru Itugururu 13 

6622 03 Jul 2013 28 T- Nithi Kaaga 32 39233 —- 239 Meru Kaanwa 29 15978 04 Jun 2013 190 T-Nithi Kagaene 104 94262 01 Oct 2013 685 Meru Kagumo 99 29857 15 Aug 2013 492 T-Nithi Kairuni 84 74095 08 Jan 2013 665 T-Nithi Kamachege 14 4572 18 Jul 2013 124 Meru Kamaroo 26 17715 16 Oct 2013 206 Meru Kambiti 37 33815 12 Jun 2013 276 Meru Kangeta 26 949 25 Apr 2013 98 Meru Kanjagi 39 42042 16 May 2013 285 Meru Kanyakine 27 45423 06 Jun 2013 206 Meru Karama 54 10381 09 Aug 2013 434 Meru Kariakomo 16 11980 15 Aug 2013 121 T- Nithi Karima Kambicha 25 24975 15 Aug 2013 200 Meru Karocho 19 0 19 Jan 2013 114 T- Nithi Karurune 36 31918 28 Feb 2013 262 Meru Katheri 79 63026 02 Jan 2013 629 Meru Kathwene 19 2779 —- 135 Meru Kawiru MCK 63 27727 07 Jun 2013 500 Meru Kiambogo 38 3874 14 Jan 2013 237 Meru Kiamiogo 60 82265 28 Mar 2013 455 Meru Kiangondu 14 926 06 Apr 2013 14 T-Nithi Kiangua 37 21758 04 Mar 2013 37 Meru Kianjagi 60 89583 05 Jul 2013 475 T-Nithi Kibirichia 61 63892 01 Aug 2013 509 Meru Kibui 50 27354 11 Apr 2012 393 Meru Kibuline 35 19762 08 Oct 2013 253 Meru Kiegoi 15 6703 22 Feb 2013 104 Meru Kiengu 16 11053 04 Jun 2013 126 Meru Kigucwa 72 107520 04 Oct 2013 568 Meru Kiirua 101 85055 30 Aug 2013 

710 Meru Kinoro 53 23677 06 Jul 2013 461 Meru Kiraro 12 1889 16 May 2013 78 T-Nithi Kiria 63 37201 13 Nov 2013 504 Meru Kirimaitume 28 32246 13 Mar 2013 182 Meru Kirindini 43 47709 10 Jul 2013 283 Tharaka Kirubia 48 26026 09 Aug 2013 258 Tharaka Kisima 37 104190 17 May 2013 359 Meru Kitheo 57 41573 14 Aug 2013 398 Meru Kithithina 57 31624 30 Jun 2012 407 Meru Kithoka 66 57143 05 Mar 2012 491 Meru Kithurine 60 19654 03 Jun 2013 513 Meru Limauru 52 28532 02 Aug 2013 389 Meru Limoro 82 17101 07 Jun 2013 491 Meru L.Imenti Forest 12 205 —- 99 Meru Magutuni 25 14936 11 Jul 2013 184 T-Nithi Marimati 9 0 —- 61 Meru Maritati 25 55530 —- 262 Meru Matakiri 62 6774 01 Jan 2013 403 Meru Maua 38 9247 05 Jul 2013 22 Meru Mbajone 32 57144 12 Sep 2013 203 Meru Miathene 89 110977 07 Jun 2013 559 Meru Mikunduri 60 57229 05 Sep 2013 433 Meru Cluster Groups Trees Last Election Members County Miruriiri 24 15124 12 Jul 2013 185 Meru Mitheru 49 66924 13 Jun 2013 409 T-Nithi Mitoro 35 15091 25 Jul 2013 166 Meru Mituntu 57 13530 09 Aug 2013 378 Meru Mpuri 55 28742 06 Feb 2013 402 Meru Mulathankari 21 16289 —- 149 Meru Mumbuni 24 10867 26 Apr 2013 159 T-Nithi Muragara 25 16864 04 Jul 2013 216 T-Nithi Murinya 53 67535 05 Aug 2013 378 Meru Mururune 61 46883 08 Jun 2013 420 Meru Muruta 54 19774 07 Feb 2013 367 Meru Muthambi 41 46534 04 Oct 2013 299 T-Nithi Mutuati 26 2243 18 Apr 2013 163 Meru Mwichiune 37 47104 13 Jun 2013 260 Meru Mworoga 77 103551 09 Aug 2013 573 Meru Naari 51 76871 01 Aug 2013 376 Meru Nchiru 75 42430 31 Aug 2013 546 Meru Ngare ndare 27 9500 16 Feb 2013 213 Meru Ngiine 45 20277 03 Apr 2012 362 Meru Nguruki 29 33964 06 May 2013 262 T-Nithi Njuthine 12 7765 —- 73 Meru Nkando 59 26343 08 Aug 2013 496 Meru Nkondi 60 11653 01 Jan 2013 413 T-Nithi Nkumbo 26 20400 02 Oct 2013 209 Th-Nithi Ntakani 11 5409 09 May 2013 55 Nthangathi 63 71518 22 Feb 2013 507 Meru Nthare 5 4787 08 May 2013 26 Meru Ntugi 75 100739 13 Jun 2013 596 Meru Ntumburi 37 46587 12 Jun 2013 343 Meru Nyweri 63 65302 14 Nov 2012 486 Meru Ruiga 20 49930 —- 168 Meru Ruiri 24 17711 02 Jan 2013 167 Meru Runyenye 40 28633 01 Aug 2013 311 Meru Rwanyange 38 19138 19 Mar 2013 282 Meru Sirimon 60 27718 28 Apr 2012 411 Meru Subuiga 37 60969 13 Jun 2013 346 Meru Tharu 45 6999 11 Feb 2013 311 Meru Thiira 37 20475 01 Aug 2013 343 Meru Thuura 50 66915 20 Aug 2013 363 Meru Tubui 19 12925 —- 159 T-Nithi Tunyai 36 26925 05 Feb 2013 289 T-Nithi Urru 21 15663 28 Dec 2012 163 Meru Mara / Mau Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Chemaner 40 7324 11 Mar 2013 245 Bomet Cheptuech 6 0 07 Nov 2012 32 Nakuru Chesoen 3 0 06 Nov 2012 13 Nakuru Irongo 5 0 09 Nov 2012 10 Nakuru Kapugunot 6 0 08 Nov 2012 26 Nakuru Kutete 27 9809 12 Mar 2013 184 Narok Mbeere/ Kirinyaga Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Kamwiyendei 29 8048 26 Aug 2013 188 Embu Kanjuu 33 7732 13 

Jul 2013 282 Kirinyaga Karaba-Mbeere 18 2043 27 Sep 2013 97 Embu Karumande 56 5004 05 Sep 2013 535 Kirinyaga Kianyaga 33 20409 03 Jun 2013 281 Kirinyaga Kilia 18 4178 28 Aug 2013 137 Embu Mwea 34 10217 —- 325 Kirinyaga Ngariama 51 16545 07 Feb 2013 451 Kirinyaga Njukiini 40 17499 05 Aug 2013 317 Kirinyaga Nthingini 37 9415 27 Aug 2013 255 Embu Come and see Areas 1. Taita/Taveta County 2. Nyamira County 3. Transzoia County 4. Machakos County KISWAHILI VERSION 4 K ujengana ni sehemu muhimu sana ya mikutano yenu ya vikundi vidogo ya kila wiki. Katika Waefeso 4:15,16 inasema kwamba tunafaa Kujengana hadi ukamilifu wa Kristo . Kila mtu katika kikundi kidogo chako cha TIST huleta vipaji na vipawa vyake mwenyewe katika kundi zima. Jambo moja la kuajabisha ambalo hutokea katika kikundi ni kule kutambua , kuchangia na kutumia vipaji hivyo mlivyopewa na Mungu . Kujengana ni njia ya kufanya vipaji na vipawa hivyo vionekane na vitumike. Kuna sehemu mbili katika kujengana: 

• Kabla ya sala ya kufunga kikao, 

kila mtu katika kikundi hutaja kitu kimoja maalum cha kujenga ambacho mwezeshaji alikifanya wakati wa mkutano huo. Kwa mfano, alitabasamu, aliutunza muda, alitengeneza mipango mizuri, aliwahamasisha wanakikundi kutoa mawazo, alinisalimu na kunifanya nijisikie vizuri, alitaja kitu kilichokuwa kikiendelea vizuri sana katika kikao, au katika kazi kikundi kilichokuwa kikifanya , na kadhalika. Kila mwanachama anahitaji kusema kitu tofauti. Hii si hiari. Kila mmoja anamjenga mwezeshaji. Baadhi ya makundi pia hutoa Kujengana kwa kiongozi mwenza . 

• Aidha ,

 kama mtu ameona kipawa katika mwezeshaji, mwanakikundi pia anaweza kukitaja. Katika uwezeshaji au uongozi wa mzunguko , kila juma mwezeshaji mpya atapata kujengwa. Kupitia Kujengana , sisi hutia moyo kila mmoja katika mambo mazuri ambayo kiongozi wa wiki alifanya katika kikao na vipaji alivyoonyesha. Kujengana pia ni njia tunayotumia kujifunza kuona mambo mazuri kuhusu watu na kisha kuyasema. Sisi wote tuna haja kufunza ndimi zetu kusema mambo mazuri. Aidha, kikundi kizima hujifunza nini kikundi hicho kinachukuwa ikiwa muhimu katika mwezeshaji . Viongozi wajao watafaidika kutokana na walichokisikia katika Kujengana kuhusu wawezeshaji waliopita na kujua nini kikundi ufikiri ni muhimu katika kiongozi mtumishi. Baada ya taarifa ya kila mwanachama wa kundi iliyo maalum na nzuri, Kiongozi husema,“Asante”. Hakuna mjadala kuhusu jinsi gani kungekuwa bora, au tofauti. Mara nyingi, mtu hufurahia anapoambiwa mambo mema kuhusu alivyofanya wakati wa mkutano. Wakati mwingine sisi hujifunza mambo kuhusu sisi wenyewe ambayo hatukujua ! Kujengana humsaidia mwezeshaji siku hiyo kutambua vipaji vyake na kuendelea kuvitumia . Kujengana pia husaidia kikundi kidogo kwa sababu wanakikundi wote huboresha uongozi wao jinsi wanavyojifunza . Kujengana ni baraka mara mbili! Kujengana: Usikose baraka kwa ajili ya Kikundi na cluster yako. W anachama wa cluster ya Tandare sasa wameanza mradi wa ufugaji wa nyuki. Wamejenga moja mahali pa kuwafuga palipo na mizinga kumi na nini ya kiasili na kumi na mbili ya kisasa. Cluster ya Tandare itaweza kuzalisha idadi kubwa ya asali hivi karibuni. Tunamshukuru kiongozi wetu Joseph Mukungo . Tunazidi kuongeza nguvu.TIST naiishi kwa muda mrefu. Cluster ya Tandare : Kufuga nyuki kunawezekana kupitia upandaji miti. KISWAHILI VERSION 5 V ikundi na cluster za TIST hutenda vitendo vingi: Upandaji miti na kuboresha njia za kilimo. Kunapokuwa na kazi nyingi ya kufanyika , 

ni vizuri kuunda hatua za utekelezaji . Kila mwanakikundi lazima aseme kwenye kikundi nini atafanya wiki hiyo. Tutawafunza, Kikundi chako kidogo na cluster yako jinsi ya kufanya upangaji wa utekelezaji wa kitendo. Tafadhali jifunze pamoja wanachama wengine wa cluster yako wakati wa mkutano wako. Hatua ya utekelezaji ni kitu ambacho ni : • Mahsusi • Kinaonekana • Kinachoweza kupimika • Kina mwanzo na mwisho • Hakikisha hatua yako ya utekelezaji ni ya kweli unaweza unayoweza kufikia! Kwa mfano, kusema ‘ Nitapanda miti “sio hatua ya utekelezaji kwa sababu iko jumla sana.“Nitafanya kazi siku tatu asubuhi wiki hii kupandikiza miche sabini na tano katika shamba letu jipya” ni hatua ya utekelezaji kwa sababu ni maalum (kupandikiza miche sabini na tano), inaoonekana (watu wanaweza kuona ukifanya ) inapimika ( miche sabini na tano , asubuhi tatu) na ina mwanzo na mwisho (mwisho wa siku tatu unaweza kuona matokeo). Wakati cluster yako itakutana tena, mruhusu dakika kumi karibu na mwisho wa mkutano wa kikundi kidogo ili kila mtu aweze kutoa taarifa kuhusu hatua yake ya utekelezaji. Kila mtu kwa haraka : (1) Aeleza kikundi hatua yake ya utekelezaji ya wiki iliyopita. (2) Aseme alichofanya kwa ukweli. (3) Aeleze hatua ya utekelezaji ya wiki inayofuata. Kama mtu alifanikiwa katika hatua yake ya utekelezaji, kundi lisherehekee mafanikio. Kama, kama mara nyingi inavyotokea, mwanakikundi alikuweza kufanya sehemu tu ya lengo lake , kundi linamhimiza na halimkosoi au kumpa lawama. Wakati watu wana uwezo wa kuongea kwa uhuru kuhusu mafanikio yao na kushindwa kwao watakuwa na moyo wa kufanya vizuri zaidi kila wiki. Hamasisha wanakikundi / wanachama wa cluster yako kufikiria hatua wanazoweza kuchukua. Hakikisha kila mojawapo ni maalumu , inapimika na yaweza kufanyika! Ongeeni na msherehekee hatua za utekelezaji ambazo kikundi au cluster yenu imeweza kukamilisha . Hatua za Utekelezaji katika Mipango ya utekelezaji. Mbinu sawa inaweza kutumika wakati wa kupanga.Hapa, mfano umetolewa katika mabano . Wakati kundi lako linapanga cha kufanya , hakikisha mipango yenu ni: Maalum ( cluster yetu itapanda miti elfu hamsini katika mashamba yetu kabla ya Desemba tarehe ishirini) Inayopimika ( mingapi -? Miti elfu hamsini itapandwa ) 

Inayoweza kufikiwa / Ya Kweli (Kila Kikundi kidogo cha TIST katika cluster yetu kinaweza kupanda miti elfu moja katika wiki tano - miti mia moja kila Jumanne na Alhamisi , miti kumi kwa kila mtu / kwa siku) Imefungwa kiwakati (ina mwanzo na mwisho - sisi kupanda miti kati ya Novemba kumi na tano - Desemba ishirini ) Inaonekana SMARTO ! Huu ni mwongozo na mtihani wa hatua zako zampango wako wa utekelezaji na inakusaidia kuwa maalum : 1) Nini - ( Upandaji wa miti elfu hamsini ) 2 ) Nani - (Wanavikundi vya TIST kwa majina) 3) Wakati - ( Novemba 15 - Desemba 20 ) 4 ) Pale - ( katika mashamba yetu ) 5) Jinsi - ( Sisi kukutana kila alasiri ya Jumanne na Alhamisi baada ya joto ya siku na kuchimba mashimo, kisha kupanda miti) 6) Kwa nini - (Ili kuboresha mashamba yetu , kupata kuni zaidi, kusafisha mazingira yetu na kupata fedha zaidi kutokana na biashara ya kaboni) Sasa, jaribu kufanya mazoezi ya hatua za mipango katika mkutano wako kikundi kidogo na mkutano cluster ujao. Jinsi ya kuendeleza Hatua na Mipango ya utekelezaji. KISWAHILI VERSION 6 Wanamazingira wengi wana wasiwasi juu ya athari za mikaratusi kwa mazingira. Hoja dhidi ya mikaratusi ni ngumu kwa sababu kuna aina mbalimbali za mikaratusi . Wanasayansi haawna uuhakika kuhusu baadhi ya ushahidi. Hata hivyo, hapa ni baadhi ya hoja dhidi ya kupanda mikaratusi ambazo mwanamazingira wengi wanaamini : - Miti hii inaweza kukausha ardhi na kuchukua maji mengi kutoka ardhini. - Miti hii inaweza kutumia madini mengi yaliyo katika udongo na kuifanya ardhi kutofaa kwa kilimo. - Majani hayaozi kwa urahisi na hata hupunguza vidudu vidogo vyenye manufaa katika udongo. - Baadhi ya aina za mimea na wanyama haziwezi kuishi katika shamba la mikaratusi

. Hata kama si kila mtu anakubaliana na mengi wa masuala haya, kuna ushahidi wa kutosha na wasiwasi juu ya suala hili na TIST inahitajika kusikiliza kwa makini. Baadhi ya vikundi vidogo nchini Uganda wamepeana maoni kwamba walkuwa na kiwango cha maji kilishuka tangu upandaji wa mikaratusi.TIST ingewashauri wakulima wote wasipande mikaratusi katika maeneo oevu , pamoja na kando ya mito au juu ya ardhi yenye uzalishaji wa kilimo. Hata hivyo, kuna ardhi inayofaa mikaratusi na mchunga msitu wako anaweza kukushauri . Kuna sababu ya pili ya TIST kutotia nguvu upandaji wa mikaratusi. Wakulima wengi watavuna mbao zao katika chini ya miaka ishirini na TIST haitaweza kuuza kaboni isipokuwa miti iwe hai angalau miaka thelathini kwani ni miti iliyo hai huhitimu. Kama TIST inalipa motisha kwa ajili ya miti ambayo itakatwa katika chini ya miaka thelathini , kutakuwa na fedha kidogo kwa ajili ya vikundi vya watu ambao wamepanda na uaminifu iimarishwe miti ya muda mrefu. Wakulima bado wanaweza taka kuwa na mashamba ya mikaratusi yanayolimwa hasa kwa ajili ya kuni na mbao. Mashamba haya yakiwa katika maeneo yanayofaa , wanaweza kusaidia kupunguza shinikizo juu ya misitu ya kiasili. Hata hivyo , mashamba yaliyolimwa miti kwa ajili ya mavuno ya mapema hayapaswi kuhesabiwa kwa ajili ya mpango wa TIST. Kuongeza viumbe hai, kulinda nchi yako na kuhimiza miti ya muda mrefu ambayo itafuzu kupata malipo ya kaboni. Sisi tunahimiza vikundi kulima miti mingine badala ya mikaratusi. Je, ni miti ipi iliyo bora kupanda badala ya mikaratusi? Miti zifuatazo ni baadhi ya mapendekezo kutoka wakufunzi wa TIST katika Kenya: Grevillea robusta , pia unajulikana kama Silky oak (katika Kikuyu huitwa mukima ). Mti huu hukua kwa haraka na uhitaji udongo unaopoteza maji kwa haraka, nafasi kati ya miti iwe mita nne au tano, 

na hakuna matibabu kabla yanahitajika. Mbegu zaweza kuhifadhiwa kwa hadi miezi mitatu au zaidi inapowekwa kwenye friji. Miti hii huhifadhi wa udongo , kivuli kwa ajili ya chai na kahawa, na mimea hukua vizuri ikipandwa pamoja na vyakula inaposimamiwa vizuri hupunguza kivuli na ni chanzo muhimu cha lishe wakati wa kiangazi. Cypress au Cupressus lusitanica , ( Kikuyu : mutarakwa ; Kimeru : muthithinda ) Mti huu hupatikana katika maeneo yenye misimu yenye unyevu na hali ya kudumu ya unyevu na msimu wa kiangazi unaodumu miezi isiyozidi miwili au mitatu. Haiwezi kuhimili mafuriko lakini hukua katika udongo wenye kina kirefu , unyevu, pamoja na udongo wenye rutuba wenye asidi kidogo au usiokuwa nayo . Matibabu ya kabla ya mbegu sio lazima na mbegu zaweza kuhifadhiwa hadi miezi sita. Mti huu inatoa ulinzi mdogo dhidi ya mmomonyoko wa udongo na unapaswa kupandwa pamoja na aina nyingine za miti. Ingawa inazuia upepo , na kutupa kivuli na uzio hai , siyo mzuri kwa ajili ya mseto . Umuhimu wa Miti Miti ni muhimu sana kwa sababu za kimazingira na nyenzo kama vile: A) Uboreshaji wa Mazingira - - Miti hufunika udongo , jambo ambalo huulinda kutokana na mmomonyoko wa udongo kupitia upepo na maji. - Majani na matawi huanguka chini na kuongeza virutubisho kwenye udongo . - Miti huongeza unyevu katika udongo kwa kufunika udongo na hivyo kupunguza kupotea kwa maji. - Mizizi ya miti inasaidia kushikanisha udongo na hivyo kupunguza mmomonyoko wa udongo. - Mizizi ya miti pia inasaidia maji kuingia udongoni na kuboresha mzunguko wa maji ardhini . - Miti kuboresha hali ya hewa ya kila siku na kuongeza kiasi cha mvuke wa maji katika hewa (kuongeza unyevu). - Miti huboresha hewa kwa kufyonza kaboni na kutoa oksijeni. B) Nyenzo na thamani ya lishe - - Vifaa vya ujenzi vinavyotumika kwa ajili ya kufanya samani, ua , kamba , na kadhalika - Kuni - Dawa - Chakula na lishe Palilia miti yako sasa! Sasa kwa kuwa mvua imeanza unapaswa kuwa ushapandikiza miche yako shambani mwako . Kama bado kuyafanya haya , unahitaji kufanya hivyo sasa kwa sababu micheinahitaji kupandikizwa ili iweze kukua kinguvu katika msimu wa mvua ili kuweza kuishi wakati wa miezi kame. Kwa kuichunga miche yetu sasa, ina nafasi bora zaidi ya

 kuishi na kuwa na nguvu. Shughuli muhimu zaidi wakati wa msimu wa mvua ni kupalilia miche yako katika mashamba yako. Weka mazingira ya miche yako safi kama iwezekanavyo na hutoe magugu yoyote yanayomea karibu miche yako. Kupalilia ni muhimu ! - Miche yako inahitaji maji, virutubisho na mwangaza ili kukua. Magugu yatashindana ili kupata virutubisho vilivyo katika udongo na maji ambayo miche yako inahitaji , na kuifanya kuwa dhaifu na kushindwa kuishi. - Kama eneo lako halijapaliliwa , wadudu zaidi wavutwa eneo hilo na kuharibu au kuua miche yako. - Jinsi magugu yalivyo machache ndivyo kuna nafasi ndogo ya nyoka na wadudu. - Miti hukua haraka kwa sababu magugu hayaibi virutubisho na maji kutoka kwenye udongo. - Miti itakuwa imara na itarefuka kwa kipindi kifupi . - Miti itapata mwanga inayohitaji bila kuzuiwa. - Miti haipo wazi kwa magonjwa mengi. - Miti inakuwa imelindwa kutokana nakuenea kwa moto. - Mashamba safi yanaonyesha kwamba makundi yote yanayalinda na ni mifano mizuri katika mpango wa TIST. Hili litawavutia watu wengi kuja na kuona kazi yenu. - Mashamba safi yanasaidia wahesabu miti kuhesabu miti kwa haraka na kwa usahihi. Tunawahimiza kupalilia mashamba yenu. Kumbuka kulinda miche ili wanyama , kama mbuzi , wasije wakaila au kuikanyaga . Fikiria kujenga uzio au uzungushe miti ya miiba , na kama mna siku sizizo na mvua , kumbuka kuwekea miche maji. Kazi ya bidii italeta tofauti kwa kuifanya miti yako kuwa na nguvu na afya njema . Miti Bora zaidi kwa TIST : Miti badala ya Mikaratusi. Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 November 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kikamba Version Twina uw’o, Ukiiku na Nitutonya kumya utalo: tukundi tunini kuthauka kilioni kinene undu wa useo wa ngwatanio yaku (cluster). Page 2 Kwakana: Ndukakose uathimo wa kakundi kaku kanini na ngwatanio yaku. Page 4 Ngwatanio ya Tandare: Kuithya nzuki kutonyeka kwisila kwa uvandi wa miti. Page 4 Undu wa useuvya matambya ma kwika na mawalany’o. Page 5 Miti miseo kwa TIST: Vandu va musanduku (Eucalyptus). Page 6 Athi Cluster TIST members receive training during 

their monthly cluster meeting. Inside: Athi Cluster TIST members receive training during their monthly cluster meeting. Mr. Godfrey Ngumo, his wife and TIST Cluster Servant, Josephine Mwangi inspecting their Small Group Nursery. Ngumo’s group, River Dep D, TIST Number 2005KE504 has close to 1,500 Croton Megalocupus ( Mikinduri) seedlings.They belong to Ragati Cluster near Nanyuki Town.This group, besides planting more trees in their own private farms, will be selling some of their seedlings. If you are interested to buy, contact Godfrey on 0724 83 65 62 KIKAMBA VERSION 2 Nanyuki Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Aguthi 27 28471 14 May 2013 191 Nyeri Burguret 36 39300 17 Jul 2013 257 Nyeri Buuri 28 9793 18 Jun 2013 181 Meru Chuma 28 25377 23 Apr 2013 194 Laikipia Gaturiri 28 33278 14 May 2012 184 Nyeri Gikati 41 34240 04 May 2013 295 Nyeri Ichuga 43 127800 29 Aug 2013 285 Nyeri Itangini 48 66268 30 Aug 2013 318 Nyeri Kahuho 19 17821 04 Apr 2013 129 Nyeri Kamangura 38 24162 25 Jan 2013 279 Nyeri Kamuthanga 15 9042 09 Jul 2013 96 Laikipia Kangaita 23 30896 14 Jun 2013 142 Meru Karaba 51 42956 07 Oct 2013 335 Laikipia Karoki 34 55135 20 Mar 2013 237 Nyeri Karundas 56 49588 15 Jan 2013 368 Nyeri Kiahuko 21 12245 01 Apr 2013 147 Laikipia Kiamariga 41 44763 16 Feb 2013 304 Nyeri Kiamathaga 36 40385 04 Jun 2013 240 Nyeri Kimahuri 36 62483 06 Jun 2013 240 Nyeri Kiriogo 45 12088 09 May 2013 291 Laikipia Kwajebi 55 32934 19 Sep 2013 377 Laikipia Mairo Nne 22 7033 19 Sep 2013 162 Nyandarua Male 51 35452 05 Apr 2013 326 Laikipia Manyatta 39 67977 11 Jul 2013 271 Nyeri Matanya 29 19766 03 May 2013 207 Laikipia Mathingira 28 1209 12 Oct 2013 178 Laikipia Mbiriri 33 19692 13 Jun 2013 240 Nyeri Mia Moja 36 29770 16 May 2013 262 Meru Mithuri 51 22869 04 Oct 2013 349 Laikipia Muhonia 29 13075 25 Jan 2013 198 Laikipia Muhotetu New 0 —- 0 Laikipia Munyu 39 33287 14 Oct 2013 241 Laikipia Muriru 43 43060 11 Sep 2013 315 Nyeri Muruku Pesi 50 25109 19 Sep 2013 317 Laikipia Cluster Groups Trees Last Election Members County Murungai 63 44881 11 May 2013 502 Laikipia Mutamaiyu New 0 24 Apr 2013 0 Laikipia Mweiga 27 21972 06 May 2013 175 Nyeri Njorua 44 29731 12 Sep 2013 318

 Laikipia Ntrukuma 39 34628 18 Sep 2013 282 Laikipia Nyakinyua 22 0 —- 141 Laikipia Nyariginu 39 44661 06 Mar 2013 289 Laikipia Ontilili 43 40899 18 Jan 2013 300 Meru Pondo 58 79625 20 May 2013 516 Nyandarua Ragati 28 63857 31 Jul 2013 187 Nyeri Raichiri Podo 48 40024 17 Sep 2013 350 Nyandarua Salama 47 26921 09 Sep 2013 303 Laikpia Sweet Water 22 21591 21 Jun 2013 136 Laikipia Tandare 54 45978 07 Oct 2013 360 Laikipia Thome 27 20606 10 May 2013 171 Laikipia Thung’ari 13 18327 18 Jun 2013 91 Nyeri Wamura 38 6702 07 Feb 2013 228 Laikipia Warazo Jet 29 29718 08 Feb 2013 200 Nyeri Weruini 21 19176 09 Jul 2012 179 Laikipia Wiumiririe 84 38993 18 Apr 2013 569 Laikipia Boiman New 0 —- —- Nyandarua Kite 4 New 0 24 Jun 2013 12 Laikipia Meru Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Anchenge New 0 —- 0 Meru Ankamia 40 39910 10 Jul 2013 248 Meru Antubochiu 29 21763 20 Sep 2013 176 Meru Athi 17 12544 02 Oct 2013 63 Meru Barangu 38 22312 05 Feb 2013 351 T- Nithi Burimaria 20 16634 01 Jul 2013 121 Meru Chung’ari 69 44148 14 May 2013 493 Meru Ciakanyinga 64 33495 09 Sep 2013 447 T-Nithi Gachua 77 65647 28 Feb 2013 561 Meru K uthukuma vamwe nthini wa Tist nikutumite tuvikia maundu manene. Umuithi twina ngwatanion mbee wa 180 (clusters) nthini wa Kenya syina miti mbee wa 6.5m ila ivandite, yivo na nimivitukithye. Twina aimi mbee wa 54,000 ala me nthini wa tukundi tunini vakuvi 7,500 tula twivo na tuuthukuma. Nitwavikiie na twatania kuvitukithw’a kwa mbee ikonyo inya sya nthi (World’s First Validation and Verificateion) ungu wa Verified Carbon Standards and Climate and Community Standards na mavitukithya aimi aingi ma Tist kulika sokoni wa nzeve itavisaa (carbon market) Yila twathukuma vamwe na twaatiia mawalany’o ma Tist nituvikiia maunene. Onakau nitukwenda uthukuma munango mbee. Mbingi sya ngwatanio situ iivandite miti mianu kutuma makwata vaita museo na utonya utuma meyiungamia kumanana na kuta nzeve itavisaa. Kila ngwatanio iyiviwa niyaile ithiwa ivandite miti mbee wa 200,000 nthini wa myaka itano. Ingi kila ngwatanio niyaile uikiithya miti ino niyekala vandu va myaka 

30 inyiva nikana itonye kukukunika viasala nesa nthini wa soko wa nzeve itavisaa. Ngwatanio ila iekaa aimi amwe moo menge miti nimakwataa wasyo nthini wa vaita woo wa kuta nzeve itavisaa nundu kila muti niwithiawa uitalika kwa ngwatanio isu.Tist nithuthasya aimi kukita kutaanisya miti na kusea indi ti kwenga. Kii kitumaa kila umwe eanisya mavata make ma ngu na kuikiithya kana eo wiani wa kuta nzeve itavisaa. Kwa ngelekany’o kakundi kanini nikanengetwe mwanya wa kutumia kilungu kya itano iulu wa yiana (5%) kya miti ila menayo yamina kuvikya myaka ikumi kana mbee. Ngwatanio yenyu niyaile kuneenanisya undu matonya uvikia wendi woo wa miti mbee wa 200,000 na mbee. Ithangu yila yingi yukute niyikamuvundisya undu wa kwia walany’o wa undu muvangite kwika. Osai ivinda yila mumbanite ngwatanioni yenyu kuseuvya ngolu ila mukwenda uvikia na muiseuvya matambya ma undu mutonya uvikia ngolu isu kwa ivinda ithime. Vaa vena uvoo kuma TIST.org/mobile website, ila itumaa usisya undu ngwatanio yenyu na ala mena wendi iulu wa ngwatanio sya Tist mamanya mbeange undu wa mbumbano, undu uthukumi wenyu. Ila mukwithiwa na wumbano ungi wa ngwatanio yenyu kulyai muthukumi wenyu amunenge uvoo wa mituki kuma nthini wa website ino na ingi kusungia makul,yo menyu iulu wa miti yenyu, ikundi na ndivi. Twina uw’o, Ukiiku na Nitutonya kumya utalo: tukundi tunini kuthauka kilioni kinene undu wa useo wa ngwatanio yaku (cluster). KIKAMBA VERSION 3 Cluster Groups Trees Last Election Members County Gakurungu 12 8008 01 Jul 2013 87 T-Nithi Gatangine 41 74423 09 Jul 2013 332 Meru Giaki 64 66179 05 Mar 2013 489 Meru Gikumene 92 68814 07 Mar 2013 658 Meru Githongo 43 33754 05 Mar 2013 339 Meru Gitimene 69 90627 03 Sep 2013 539 Meru Igwanjau 70 35888 28 May 2012 494 T-Nithi Ikindu 13 9932 08 Apr 2013 77 T-Nithi ikumbo 18 5813 11 Apr 2012 168 T-Nithi Iriga 54 32312 02 May 2013 362 T- Nithi Irindiro 21 15126 07 Aug 2013 149 Meru Itugururu 13 6622 03 Jul 2013 28 T- Nithi Kaaga 32 39233 —- 239 Meru Kaanwa 29 15978 04 Jun 2013 190 T-Nithi Kagaene 104 94262 01 Oct 2013 685 Meru Kagumo 99 29857 15 Aug 2013 492 T-Nithi Kairuni 84 74095 08 Jan 2013 665 T-Nithi Kamachege 14 4572 18 Jul 2013 124 Meru Kamaroo

 26 17715 16 Oct 2013 206 Meru Kambiti 37 33815 12 Jun 2013 276 Meru Kangeta 26 949 25 Apr 2013 98 Meru Kanjagi 39 42042 16 May 2013 285 Meru Kanyakine 27 45423 06 Jun 2013 206 Meru Karama 54 10381 09 Aug 2013 434 Meru Kariakomo 16 11980 15 Aug 2013 121 T- Nithi Karima Kambicha 25 24975 15 Aug 2013 200 Meru Karocho 19 0 19 Jan 2013 114 T- Nithi Karurune 36 31918 28 Feb 2013 262 Meru Katheri 79 63026 02 Jan 2013 629 Meru Kathwene 19 2779 —- 135 Meru Kawiru MCK 63 27727 07 Jun 2013 500 Meru Kiambogo 38 3874 14 Jan 2013 237 Meru Kiamiogo 60 82265 28 Mar 2013 455 Meru Kiangondu 14 926 06 Apr 2013 14 T-Nithi Kiangua 37 21758 04 Mar 2013 37 Meru Kianjagi 60 89583 05 Jul 2013 475 T-Nithi Kibirichia 61 63892 01 Aug 2013 509 Meru Kibui 50 27354 11 Apr 2012 393 Meru Kibuline 35 19762 08 Oct 2013 253 Meru Kiegoi 15 6703 22 Feb 2013 104 Meru Kiengu 16 11053 04 Jun 2013 126 Meru Kigucwa 72 107520 04 Oct 2013 568 Meru Kiirua 101 85055 30 Aug 2013 710 Meru Kinoro 53 23677 06 Jul 2013 461 Meru Kiraro 12 1889 16 May 2013 78 T-Nithi Kiria 63 37201 13 Nov 2013 504 Meru Kirimaitume 28 32246 13 Mar 2013 182 Meru Kirindini 43 47709 10 Jul 2013 283 Tharaka Kirubia 48 26026 09 Aug 2013 258 Tharaka Kisima 37 104190 17 May 2013 359 Meru Kitheo 57 41573 14 Aug 2013 398 Meru Kithithina 57 31624 30 Jun 2012 407 Meru Kithoka 66 57143 05 Mar 2012 491 Meru Kithurine 60 19654 03 Jun 2013 513 Meru Limauru 52 28532 02 Aug 2013 389 Meru Limoro 82 17101 07 Jun 2013 491 Meru L.Imenti Forest 12 205 —- 99 Meru Magutuni 25 14936 11 Jul 2013 184 T-Nithi Marimati 9 0 —- 61 Meru Maritati 25 55530 —- 262 Meru Matakiri 62 6774 01 Jan 2013 403 Meru Maua 38 9247 05 Jul 2013 22 Meru Mbajone 32 57144 12 Sep 2013 203 Meru Miathene 89 110977 07 Jun 2013 559 Meru Mikunduri 60 57229 05 Sep 2013 433 Meru Cluster Groups Trees Last Election Members County Miruriiri 24 15124 12 Jul 2013 185 Meru Mitheru 49 66924 13 Jun 2013 409 T-Nithi Mitoro 35 15091 25 Jul 2013 166 Meru Mituntu 57 13530 09 Aug 2013 378 Meru Mpuri 55 28742 06 Feb 2013 402 Meru Mulathankari 21 16289 —- 149 Meru Mumbun

i 24 10867 26 Apr 2013 159 T-Nithi Muragara 25 16864 04 Jul 2013 216 T-Nithi Murinya 53 67535 05 Aug 2013 378 Meru Mururune 61 46883 08 Jun 2013 420 Meru Muruta 54 19774 07 Feb 2013 367 Meru Muthambi 41 46534 04 Oct 2013 299 T-Nithi Mutuati 26 2243 18 Apr 2013 163 Meru Mwichiune 37 47104 13 Jun 2013 260 Meru Mworoga 77 103551 09 Aug 2013 573 Meru Naari 51 76871 01 Aug 2013 376 Meru Nchiru 75 42430 31 Aug 2013 546 Meru Ngare ndare 27 9500 16 Feb 2013 213 Meru Ngiine 45 20277 03 Apr 2012 362 Meru Nguruki 29 33964 06 May 2013 262 T-Nithi Njuthine 12 7765 —- 73 Meru Nkando 59 26343 08 Aug 2013 496 Meru Nkondi 60 11653 01 Jan 2013 413 T-Nithi Nkumbo 26 20400 02 Oct 2013 209 Th-Nithi Ntakani 11 5409 09 May 2013 55 Nthangathi 63 71518 22 Feb 2013 507 Meru Nthare 5 4787 08 May 2013 26 Meru Ntugi 75 100739 13 Jun 2013 596 Meru Ntumburi 37 46587 12 Jun 2013 343 Meru Nyweri 63 65302 14 Nov 2012 486 Meru Ruiga 20 49930 —- 168 Meru Ruiri 24 17711 02 Jan 2013 167 Meru Runyenye 40 28633 01 Aug 2013 311 Meru Rwanyange 38 19138 19 Mar 2013 282 Meru Sirimon 60 27718 28 Apr 2012 411 Meru Subuiga 37 60969 13 Jun 2013 346 Meru Tharu 45 6999 11 Feb 2013 311 Meru Thiira 37 20475 01 Aug 2013 343 Meru Thuura 50 66915 20 Aug 2013 363 Meru Tubui 19 12925 —- 159 T-Nithi Tunyai 36 26925 05 Feb 2013 289 T-Nithi Urru 21 15663 28 Dec 2012 163 Meru Mara / Mau Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Chemaner 40 7324 11 Mar 2013 245 Bomet Cheptuech 6 0 07 Nov 2012 32 Nakuru Chesoen 3 0 06 Nov 2012 13 Nakuru Irongo 5 0 09 Nov 2012 10 Nakuru Kapugunot 6 0 08 Nov 2012 26 Nakuru Kutete 27 9809 12 Mar 2013 184 Narok Mbeere/ Kirinyaga Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Kamwiyendei 29 8048 26 Aug 2013 188 Embu Kanjuu 33 7732 13 Jul 2013 282 Kirinyaga Karaba-Mbeere 18 2043 27 Sep 2013 97 Embu Karumande 56 5004 05 Sep 2013 535 Kirinyaga Kianyaga 33 20409 03 Jun 2013 281 Kirinyaga Kilia 18 4178 28 Aug 2013 137 Embu Mwea 34 10217 —- 325 Kirinyaga Ngariama 51 16545 07 Feb 2013 451 Kirinyaga Njukiini 40 17499 05 

Aug 2013 317 Kirinyaga Nthingini 37 9415 27 Aug 2013 255 Embu Come and see Areas 1. Taita/Taveta County 2. Nyamira County 3. Transzoia County 4. Machakos County KIKAMBA VERSION 4 K wakana nikwavata muno yila mwakomana wumbanoni wa kakundi kenyu kila kyumwa. Mbivilia yaasyaa uu nthini wa Aeveso 4:15,16: Nitwaile kwanana ithyi kwa uima wa mwii wa Kristo. kila umwe nthini wa kakundi kenyu katist niwaile ute kinengo kyake na muthinzio wake . kindu kimwe kithiawa nthini wa tukundi tunini nikana nimwakanaa yila mundu ukutavya vala ulumu kana muthinzio wake ui nundu yila mwivamwe kila umwe niwonanasya kita utonya muno. Kwakana ninzia imwe ya kutuma amwe matesi inengo syoo na mithinzio yoo mamimanya nundu niyonekaa na kutumika. kwi nzia ili sya kwakana:-

 • Mbee wa mboya sya kuvinga wumbano, 

kila umwe niwaile uneena undu wa kwaka ula eitongoesye wumbano muthenya usu. Ngelekany’o Kukeny’a, kwia masaa, kwia walany’o museo, kuthuthany’a uthuthanisye, kuukethya, kuuthokya, aka mutongosya wenyu kwa undu museo wikie muendee na wumbano na lilkana kila umwe niwaile uneena undu. Tukundi tumwe nitunengae ula ei munini wa mutongosya uthuthio/wako kwa undu wikie museo. • Kwa kwongeleela ethiwa mundu niwoona muthinzio wina mundu niwaile uweta vandu va kuvindisya. Nundu wa utongoi wa kumanisya/kithyululu kila kyumwa kwithiwa na mutongoi mweu nikutumaa kila umwe akwa nundu nituthuthanasya vala kila ula eitongoetye muthenya usu wolootelawa useo wake na kuthuthw’a iulu wa mithinziop yake na kinengo kila woonany’a. Kwakana ni nzia

 imwe itumaa twikala tumanyite useo wa mundu umwe kuthi ula ungi na kwimanyisya kuiweta mevo. ithyoothe nitwaile kumanyisya makanyw’a na nimi situ kuneena useo wa mundu. kwongeleela ni kana kila umwe kakundini kau numanyaa kila kyaile nthini wa mutongoi na kila kiseo kwa utongoi. Itina wa ndeto sya kwakana iulu wa mutongoi usu niwaile kusungia kwa kwasya nimuvea kwa kila umwe amina kuneena undu wa kwaka. Vayaile ithiwa na uneenany’a wa undu mundu eaile ika nikana withwe useo mbee nundu mundu niwonzaw’a kwa konw’a mavityo itina wa kukathiiwa. Niuseo kwakana kwa kuneena useo w’oka na ndukaneenaniw’e. kaingi nitumanyaa maundu meu iulu witu kwa kutavwa. Kwakana nikutumaa mutongoi wa muthenya usu amanya kinengo kyake na kukitumia. Ingi kwakana nikutumaa kakundi kenyi keana na kwongeleka nundu kila umwe nuetae kinengo na muthinzio wake kyenini yila watongosya muthenya usu. Ingi nitumanyianasya kwa nzia ino ya kwakana. Kwakana ni uathimo keli. E ne ma ngwatanio ya Tandare yu nimambiiite wia wa kuithya Nzuki. Kwayu mena myatu isioni kundu 14 kila kimwe kina myatu ikumi na ili (12) ya kimuthi. Ngwatanio ya tandare nikutonya kitwa uki wa nzuki mwingi itina wa ivinda yiteyiasa. Twina utanu na muvea kwa mutongoi witu Joseph Mukungo. Nituendee na kwiana na vinya.Tist Yikale tene na tene. Kwakana: Ndukakose uathimo wa kakundi kaku kanini na ngwatanio yaku. Ngwatanio ya Tandare: Kuithya nzuki kutonyeka kwisila kwa uvandi wa miti. KIKAMBA VERSION 5 I kundi na ngwatanio mbingi sya Tist nisyikaa maundu vamwe ta uvandi wa miti na kwimayisya nzia nzau sya ndilikasa.Yila vena wia mwingi wa kwika nuseo kuseuvya matambya makuatiia yila mukwika. Kila umwe wa kikundi niwaile utavya kikundi kila meuvikia kyumwa kiiu. Nituukumanyisya we, kakundi kaku na ngwatanio yaku undu wa kwika kuvanga matambya wa kwika. Kwandaia manyiany’ai vamwe yila mwiwumbanoni. Matambya ma kuatiia ni:- • Methiawa na kieleelo • Nimatonya kwoneka • Nomathimwe • Nimethiawa na mwambiio na muthya 

• Ikiithya itambya yesu niyikueleeka na nanoyivikiwe Kwa ngelekeny’o, kwasya “ninguvanda miti” yii ti itambya ya kwika nundu ndwikiite walany’o. “Ninguthukuma makwakya atatu kyumwa kii kuvanda miti 75 kuma kivuioni” uu ni wiko wina walany’o nundu ninenganite itambya, yina kieleelo, nitonya kwoneka, noithimike (miti 75 mithenya 3) na yina mwambiio na mwiso (itina wa mithenya itatu ya kyumwa nukumina wia usu). Yila ngwatanio yenyu ikwithiwa na wumbano ingi ikiithya nimwoosa ndatika nini sya muthya kila memba kwonany’a wiko wa matambya make. 1. Kutavya kikundi kila kyai walanyo wa kiko kyake kya kyumwa kivitu. 2. Kuweta undu kwaw’o wikite. 3. Weta undu uvangite kwika kyumwa kiu kiatiie. Ethiwa mundu niwavikiie kieleelo kyake, kikundi kikamutania. Ethiwa ve umwe wikite nusu ya kieleelo kyake kikundi kikamuthuthia indi ti kumutula muti na kumutulya. Ethiwa andu nimatonya kwithiwa matonya kwiyielesya vate wiaiulu wa kuendeea kwoo kwana kuvaluka kwoo ni useo kumathuthya kwika nesa kila kyumwa.Thuthya kila umwe wenyu nthini wa kikundi kyenyu kwithiwa atonya kwithiwa na itambya ya kwika na kumanya nivatonyeka. lilikana kana kila wiko waile ithiwa utonya kuthimwa na ueleeka tananiai yila umwe wavikia kieleelo kya wiko wake. Itambya ya wiko na walany’o /kieleelo kya kiko. Nzia ino ni utumika kwikia walany’o. ngelekany’o, yila kikundi kyenyu kikwia mawalany’o ikiithya kana Ithiwai na kilamukwenda ( ta nituuvanda miti 50,000 kuvikia matuku 20 Dec. 2013) Kithimo 

( Ni yiana 50,000) Niivikiika/ Ni undu utonyeka (Kila kakundi no kuvande miti 1,000 kwa sumwa 5 - miti 100 kila wakana na wakeli miti ikumi kila memba kwa muthenya) Ivinda yiana ata (mukambiia indi na mukamina indii (Nov. 15 - 20 Dec) Kwoneka SMARTO! Uuniwo mutonya kwika kusisya kana itambya yenyu, kielelo na mivango yenyu niyiendete nesa 1) Kyau? (Kuvanda miti 50,000) 2) Uu? (Tukundi twa tists na amemba kwa masyitwa) 3) Indii? ( Nov. 15 - Dec 20) 4) Va? (Miundani yitu) 5) Ata? (Kukomana kila wakana na wakeli iyawiyoo kwisa maima na kuvanda miti) 6) Niki? (twailangye miunda yiotu, tukwate ngu mbingi, tuthesye mawithyululuko na tuikwata mbesa mbingi kuma kwa viasala wa nzeve itavisaa) (carbon business). Kwayu tatai kwikia muvangoni walany’o uu wa itambya yina kieleelo yila muukomana tukundini twenyu na nthini wa ngwatanio syenyu. 

Undu wa useuvya matambya ma kwika na mawalany’o. KIKAMBA VERSION 6 A ndu aingi ala masiasya mawithyululuko mena thina wa undu muti uyu wa musanduku uetae wanangiko kwa mawithyululuko. Nthina woo iulu wa miti ya misanduku nimusaanu nundu mithemba ya misanduku ni mingi.Akunikili ma nzeve (Scientist) mena nzika iulu wa uw’o wa miti ino. Onakau vaa ve amwe kati wa mathina ala meawa maetawe ni kuvanda muti uyu kwianana na ala masiasya mawithyululuko makiie kana:- - Miti ino nitumaa vandu vatwika ing’alata nundu inyusaa kiw’u kingi kuma muthangani - Miti ino nitumiaa unou mwingi wa muthanga kwoou ukethia ndivandaniw’a na kindu kingi. - Matu maw’o mayoaa na mituki na kwoou kuaa tusamu tula twikalaa muthangani na kuune nzeve - Mithemba imwe ya miti ila ya kikwitu nditonya kwikalany’a kisioni kimwe nayo nundu ikitaa kuma. Onakau ti kila mundu witikilanaa na maundu aa vena undu nundu TIST yeethukiisya nonginya yithiwe metho/ngunuu iulu wa undu uu. Kingi muti uyu wavandwa ni muimi wa Tist ndwiithiwa na vaita 

munonundu muti uu utonya ukethwa utavikitye myaka miongo itatu (30) nundu kaingi andu nimaukethaa wina myaka miongo ili (20) kana myaka minini kwi isu. Nikana kukwata ndivi undu vaile nthini wa soko wa nzeve itavisaa miti niyaile ikala iiyiva myaka miongo itatu na ingi Tist nditonya kwitikila kuiva ndivi ya uthuthio kwa miti yisi ndiikala ivinda yila yaile nundu ikeka uu vayithiwa mbesa mbianu kuiva ala maatiie mwiao wa Tist wa kuvanda miti ya kwikala myaka 30. Aimi nomethiwe mayenda kwithiwa na miti ino ya misanduku/minyoonyoo kwondu wa kukwata ngu na miti ya kwaka. Miti ino ivanditwe vala yaile ndiundu muno nundu noiole utumiku wa miti ya kwimesya, onakau miti ila ivanditwe kwondu wa kukethwa ivinda ikuvi ndikatalwa ta ya ndivi nthini wa walany’o wa Tist. Kwongeleela unyaiiku wa miti ya kiene na kusuvia itheka na kuthuthia aimi kuvanda miti ya kwikala ivinda iasa nikana ivitukithw’e sokoni wa nzeve itavisaa. Nituuthuthya ikundi ivande miti ingi vandu va misanduku/ minyoonyoo. Ni miti ingi yiva miseo vandu va misanduku? Miti ino ni imwe tunengetwe ni amanyisya matist ta miseo:- Mukuvulya: Silky Oak (Grevillea Robusta) (Kikuyu - Mukima) Muti uyu ni umeaa na kwiana na mituki. Niwendaa muthanga uteiliva vala kiw’u kitopnya uthi na mituki, uvandawa utaaniu wa matambya 4-5 na ngii/mbindi syaw’o iyendaa kuiitwa. Ngii ithi no syikale vandu va ivinda ya 

myai itatu kana ivinda iasa syi mbalavuni. Miti ino ni usuviaa muthanga, ikekia muuyi kwa maiani ka kaawa na niyikaa nesa ona ivandaniw’e na liu yasewa nesa kuola muunyi na ni unenganae uithyo wa indo ivindani ya sua. Cypress or Cupressus Lusitanica (kikuyu: Mutarakwa; Kimeru: Muthithinda) Muti uyu withiawa kaingi kundu kwiu na kula kute kumu muno kana kutayaa vandu va ivinda iasa kwi mya 2-3. Muti uyu ndumiiasya ilimba/ilivi niwendaa muthanga wa kituni kana nthangathi ila itena ngaati mbingi. Mbindi/ngii syaw’o iyendaa kuiitwa mbee wa kuvandwa indi nosiwe vandu va ivinda ya myai thathatu (6). Muti uyu nusiiaa muthanga kukuwa na nouvandwe na mivai ingi ya miti indi ti museo kwa kuvandaniw’a na liu. nusiiaa kiseve, ukanengane muunyi na ni museo kwa w’iio. Vaita wa Miti Miti niyithiawa ya vata kwa mawithy’ululuko na utumiku ungi kwa itumi ithi:- A) Useo kwa Mawithyululuko:- - Miti nivwikaa na kusuvia muthanga kumana na kukuwa ni kiseve kana kiw’u - Matu na tuukava twavaluka nitwoaa na kunenge muthanga unou - Miti niyongelaa kimeu muthangani nundu niyikiaa muuyi na kuola kiw’u kuny’aa na mituki - Mii ya miti niyovaa muthanga na kusiia 

kukuwa kwa w’o ni kiw’u - Mii ya miti nitetheeasya kiw’u kulika muthangani - Ni niseuvasya Nzeve ya vandu kwa kwongela kiw’u kila kikiseveni. (humidity) - Miti ni seuvasya nzeve kwa kwosa nzeve ila itavisaa (Carbon Dioxide) na kumya nzeve ila ivisaa (Oxygen). B) Vata wa miti ta liu na syindu sya utumnia- - Miti ya kwaka, mbwau sya kwaka na kuseuvya miio ya nyumba vamwe na makanda. - Ngu na makaa - Ndawa - Liu na uithyo Kuimia miti yaku yu! Nundu yu mbua niyambiie niuseo wambiie uthamya mbeu ila syi kivuioni ethiwa ndwaa ambiia na kutwaa kithekani nikana ikwate na iimea nesa yu kwi mbua nikana itonye kumiisya myaini ya sua. Kingi kya vata nikana niwaile uimia miti yaku yu nikana yike nesa nundu kwi mbua. ikiithya vala uvandite miti nivekala ve vatheu undu vatonyeka. Kuimia ni kwa vata! - Miti yaku nikwenda kiw’u, unou wa muthanga, na kyeni nikana yiane yina vinya. Ethiwa ve yiia nisikwambiia kuania kiw’u kyeni na iituma miti yaku yiana yimyonzu. - Ethiwa kisio kyaku nduimite, tusamu tula twanangaa nitukuka na kwananga/kuaa miti yaku. - Oundu vena yiia inini now’o tusamu na nzoka itethiwa vo. - Vate yiia miti niyianaa na mituki nundu vai kindu mekuaniia liu na kiw’u. - Vate yiia miti niyianaa na kuasava na mituki kwa ivinda inini - Miti nikwataa kyeni kila ikwenda vate kusiiwa. - Miti ndivikiwa ni mowau maingi - Miti nisiiwe kuma mwaki kuyaiika kwa mituki. - Miti mitheu yionany’a kana ngwatanio yenyu niyithiitwe iyika undu vaile kwianana na walany’o wa Tist na ii ni ikwendeesya andu aingi na mayendeewa nikuka kuthukuna nenyu. - Miti mitheu nitetheeasya muthuimi na muvitukithya kumitala namituki 

na kwa w’o. Nituu kuthuthya uimie miti yaku. Lilkana kusuvia indo kwananga miti yaku. nowikiie wiio vala vena miti minini kumisuvia na ethiwa kunamba kua ngithya na uyikia muuyi ungu. Kuthukuma na kithito nikuu ete kivathukanyo kwa kutuma miti yaku yithiwa yina vinya na yiminou. Miti miseo kwa TIST: Vandu va musanduku (Eucalyptus). Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 November 2013 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kipsigis Version Kibo imanit, kiyonotin ak keitinigei; kurubisiek chemengechen kotinye boisietab kogiletabgei en kilaster nenyuan. Page 2 Tegetabgei: mat ibagach koberuratab krubit ak nebo kilasta. Page 4 Tandare cluster: Kogochin kobai segemik amun kogomin ketik. Page 4 Ole kimuchi ketetita koguwoutik ak yaet. Page 5 Ketik chegorororon en TIST; chegata chebkokutgei. Page 6 Athi Cluster TIST members receive training during their monthly cluster meeting. Inside: Athi Cluster TIST members receive training during their monthly cluster meeting. Mr. Godfrey Ngumo, his wife and TIST Cluster Servant, Josephine Mwangi inspecting their Small Group Nursery. Ngumo’s group, River Dep D, TIST Number 2005KE504 has close to 1,500 Croton Megalocupus ( Mikinduri) seedlings.They belong to Ragati Cluster near Nanyuki Town.This group, besides planting more trees in their own private farms, will be selling some of their seedlings. If you are interested to buy, contact Godfrey on 0724 83 65 62 KIPSIGIS VERSION 2 Nanyuki Region Cluster

 Groups Trees Last Election Members County Aguthi 27 28471 14 May 2013 191 Nyeri Burguret 36 39300 17 Jul 2013 257 Nyeri Buuri 28 9793 18 Jun 2013 181 Meru Chuma 28 25377 23 Apr 2013 194 Laikipia Gaturiri 28 33278 14 May 2012 184 Nyeri Gikati 41 34240 04 May 2013 295 Nyeri Ichuga 43 127800 29 Aug 2013 285 Nyeri Itangini 48 66268 30 Aug 2013 318 Nyeri Kahuho 19 17821 04 Apr 2013 129 Nyeri Kamangura 38 24162 25 Jan 2013 279 Nyeri Kamuthanga 15 9042 09 Jul 2013 96 Laikipia Kangaita 23 30896 14 Jun 2013 142 Meru Karaba 51 42956 07 Oct 2013 335 Laikipia Karoki 34 55135 20 Mar 2013 237 Nyeri Karundas 56 49588 15 Jan 2013 368 Nyeri Kiahuko 21 12245 01 Apr 2013 147 Laikipia Kiamariga 41 44763 16 Feb 2013 304 Nyeri Kiamathaga 36 40385 04 Jun 2013 240 Nyeri Kimahuri 36 62483 06 Jun 2013 240 Nyeri Kiriogo 45 12088 09 May 2013 291 Laikipia Kwajebi 55 32934 19 Sep 2013 377 Laikipia Mairo Nne 22 7033 19 Sep 2013 162 Nyandarua Male 51 35452 05 Apr 2013 326 Laikipia Manyatta 39 67977 11 Jul 2013 271 Nyeri Matanya 29 19766 03 May 2013 207 Laikipia Mathingira 28 1209 12 Oct 2013 178 Laikipia Mbiriri 33 19692 13 Jun 2013 240 Nyeri Mia Moja 36 29770 16 May 2013 262 Meru Mithuri 51 22869 04 Oct 2013 349 Laikipia Muhonia 29 13075 25 Jan 2013 198 Laikipia Muhotetu New 0 —- 0 Laikipia Munyu 39 33287 14 Oct 2013 241 Laikipia Muriru 43 43060 11 Sep 2013 315 Nyeri Muruku Pesi 50 25109 19 Sep 2013 317 Laikipia Cluster Groups Trees Last Election Members County Murungai 63 44881 11 May 2013 502 Laikipia Mutamaiyu New 0 24 Apr 2013 0 Laikipia Mweiga 27 21972 06 May 2013 175 Nyeri Njorua 44 29731 12 Sep 2013 318 Laikipia Ntrukuma 39 34628 18 Sep 2013 282 Laikipia Nyakinyua 22 0 —- 141 Laikipia Nyariginu 39 44661 06 Mar 2013 289 Laikipia Ontilili 43 40899 18 Jan 2013 300 Meru Pondo 58 

79625 20 May 2013 516 Nyandarua Ragati 28 63857 31 Jul 2013 187 Nyeri Raichiri Podo 48 40024 17 Sep 2013 350 Nyandarua Salama 47 26921 09 Sep 2013 303 Laikpia Sweet Water 22 21591 21 Jun 2013 136 Laikipia Tandare 54 45978 07 Oct 2013 360 Laikipia Thome 27 20606 10 May 2013 171 Laikipia Thung’ari 13 18327 18 Jun 2013 91 Nyeri Wamura 38 6702 07 Feb 2013 228 Laikipia Warazo Jet 29 29718 08 Feb 2013 200 Nyeri Weruini 21 19176 09 Jul 2012 179 Laikipia Wiumiririe 84 38993 18 Apr 2013 569 Laikipia Boiman New 0 —- —- Nyandarua Kite 4 New 0 24 Jun 2013 12 Laikipia Meru Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Anchenge New 0 —- 0 Meru Ankamia 40 39910 10 Jul 2013 248 Meru Antubochiu 29 21763 20 Sep 2013 176 Meru Athi 17 12544 02 Oct 2013 63 Meru Barangu 38 22312 05 Feb 2013 351 T- Nithi Burimaria 20 16634 01 Jul 2013 121 Meru Chung’ari 69 44148 14 May 2013 493 Meru Ciakanyinga 64 33495 09 Sep 2013 447 T-Nithi Gachua 77 65647 28 Feb 2013 561 Meru K iboisiechinigei en tist kogigeyai tuguk cheechen. En betusiechu ketinye kilastaiek chesire 180 en kenya ak ketik chesire 6.5 m cheminotin ak sobtos ago iitotin. Kitinye temik chesire 54,000 cheirurugotin choton ko kubisiek chemengechen 7,500 chemiten. Kigenyoru ak ketach keret ak koitetab ketik netai nebo ngwony komugul en baragut tab chemugarainik che olegoristo, kinyor temik chechang boroindo kochut indonyo (carbon market) yegiboisie kibangenge ak kisib tolochikab tist kenyoru borotet neo Eniton kemoche keyai chechang. Chang kilastaisiek chetomo komin ketik cheyome asi koitin kochut mungaretab (carbon) as konyor melekwek ak tonochinet nyuan. En kilata age tugul kotinye boroindo komin ketik 200,000 en kasartab kenysiek mut. En anun kilastaisiek koger kole tinye ketik chesobtos en kenyisiek sosom asi konyor

 kelchin ak kochut mungaretab (carbon) Kilastaisiek cheiyochin mebaek kotil ketik kogochin asenet neo kilasta en kimnotetab kelunoik en altaetab. Tist kogochin temik kimnotet komin ketik en tononet ne kararan Niton kogochin chitugul konyor kwenik ak konyor kimnotet neo en altaetab koristo, en koborunet kurubit ne mingin kotinye chomchinet koges 5% en ketikwak chetinye kenyisiek taman kongeten igemin. Yomegei kongalalen kilasta ingung akobo konyor ketik 200,000 anan kosir, en ngalalet ne isubu konetech agobo olekimuchi ketet agobo boisiet Ogeib kasarta en tuyosiekab kilasta ketesetai tetetab boisionik asi kenyorun toginenyonbogei en minetab ketik En gonekit ko koginyoru ng’olion en tist.org mobile website kele miten chochinet inger youtik chebo kilasta ak gitage tugul ne imoche, kou ketik agobo kurubit ak libanetab ketik Kibo imanit, kiyonotin ak keitinigei; kurubisiek chemengechen kotinye boisietab kogiletabgei en kilaster nenyuan. KIPSIGIS VERSION 3 Cluster Groups Trees Last Election Members County Gakurungu 12 8008 01 Jul 2013 87 T-Nithi Gatangine 41 74423 09 Jul 2013 332 Meru Giaki 64 66179 05 Mar 2013 489 Meru Gikumene 92 68814 07 Mar 2013 658 Meru Githongo 43 33754 05 Mar 2013 339 Meru Gitimene 69 90627 03 Sep 2013 539 Meru Igwanjau 70 35888 28 May 2012 494 T-Nithi Ikindu 13 9932 08 Apr 2013 77 T-Nithi ikumbo 18 5813 11 Apr 2012 168 T-Nithi Iriga 54 32312 02 May 2013 362 T- Nithi Irindiro 21 15126 07 Aug 2013 149 Meru Itugururu 13 6622 03 Jul 2013 28 T- Nithi Kaaga 32 39233 —- 239 Meru Kaanwa 29 15978 04 Jun 2013 190 T-Nithi Kagaene 104 94262 01 Oct 2013 685 Meru Kagumo 99 29857 15 Aug 2013 492 T-Nithi Kairuni 84 74095 08 Jan 2013 665 T-Nithi Kamachege 14 4572 18 Jul 2013 124 Meru Kamaroo 26 17715 16 Oct 2013 206 Meru Kambiti 37 33815 12 Jun 2013 276 Meru Kangeta 26 949 25 Apr 2013 98 Meru Kanjagi 39 42042 16 May 2013 285 Meru Kanyakine 27 45423 06 Jun 2013 206 Meru Karama 54 10381 09 Aug 2013 434 Meru Kariakomo 16 11980 15 Aug 2013 121 T- Nithi Karima 

Kambicha 25 24975 15 Aug 2013 200 Meru Karocho 19 0 19 Jan 2013 114 T- Nithi Karurune 36 31918 28 Feb 2013 262 Meru Katheri 79 63026 02 Jan 2013 629 Meru Kathwene 19 2779 —- 135 Meru Kawiru MCK 63 27727 07 Jun 2013 500 Meru Kiambogo 38 3874 14 Jan 2013 237 Meru Kiamiogo 60 82265 28 Mar 2013 455 Meru Kiangondu 14 926 06 Apr 2013 14 T-Nithi Kiangua 37 21758 04 Mar 2013 37 Meru Kianjagi 60 89583 05 Jul 2013 475 T-Nithi Kibirichia 61 63892 01 Aug 2013 509 Meru Kibui 50 27354 11 Apr 2012 393 Meru Kibuline 35 19762 08 Oct 2013 253 Meru Kiegoi 15 6703 22 Feb 2013 104 Meru Kiengu 16 11053 04 Jun 2013 126 Meru Kigucwa 72 107520 04 Oct 2013 568 Meru Kiirua 101 85055 30 Aug 2013 710 Meru Kinoro 53 23677 06 Jul 2013 461 Meru Kiraro 12 1889 16 May 2013 78 T-Nithi Kiria 63 37201 13 Nov 2013 504 Meru Kirimaitume 28 32246 13 Mar 2013 182 Meru Kirindini 43 47709 10 Jul 2013 283 Tharaka Kirubia 48 26026 09 Aug 2013 258 Tharaka Kisima 37 104190 17 May 2013 359 Meru Kitheo 57 41573 14 Aug 2013 398 Meru Kithithina 57 31624 30 Jun 2012 407 Meru Kithoka 66 57143 05 Mar 2012 491 Meru Kithurine 60 19654 03 Jun 2013 513 Meru Limauru 52 28532 02 Aug 2013 389 Meru Limoro 82 17101 07 Jun 2013 491 Meru L.Imenti Forest 12 205 —- 99 Meru Magutuni 25 14936 11 Jul 2013 184 T-Nithi Marimati 9 0 —- 61 Meru Maritati 25 55530 —- 262 Meru Matakiri 62 6774 01 Jan 2013 403 Meru Maua 38 9247 05 Jul 2013 22 Meru Mbajone 32 57144 12 Sep 2013 203 Meru Miathene 89 110977 07 Jun 2013 559 Meru Mikunduri 60 57229 05 Sep 2013 433 Meru Cluster Groups Trees Last Election Members County Miruriiri 24 15124 12 Jul 2013 185 Meru Mitheru 49 66924 13 Jun 2013 409 T-Nithi Mitoro 35 15091 25 Jul 2013 166 Meru Mituntu 57 13530 09 Aug 2013 378 Meru Mpuri 55 28742 06 Feb 2013 402 Meru 

Mulathankari 21 16289 —- 149 Meru Mumbuni 24 10867 26 Apr 2013 159 T-Nithi Muragara 25 16864 04 Jul 2013 216 T-Nithi Murinya 53 67535 05 Aug 2013 378 Meru Mururune 61 46883 08 Jun 2013 420 Meru Muruta 54 19774 07 Feb 2013 367 Meru Muthambi 41 46534 04 Oct 2013 299 T-Nithi Mutuati 26 2243 18 Apr 2013 163 Meru Mwichiune 37 47104 13 Jun 2013 260 Meru Mworoga 77 103551 09 Aug 2013 573 Meru Naari 51 76871 01 Aug 2013 376 Meru Nchiru 75 42430 31 Aug 2013 546 Meru Ngare ndare 27 9500 16 Feb 2013 213 Meru Ngiine 45 20277 03 Apr 2012 362 Meru Nguruki 29 33964 06 May 2013 262 T-Nithi Njuthine 12 7765 —- 73 Meru Nkando 59 26343 08 Aug 2013 496 Meru Nkondi 60 11653 01 Jan 2013 413 T-Nithi Nkumbo 26 20400 02 Oct 2013 209 Th-Nithi Ntakani 11 5409 09 May 2013 55 Nthangathi 63 71518 22 Feb 2013 507 Meru Nthare 5 4787 08 May 2013 26 Meru Ntugi 75 100739 13 Jun 2013 596 Meru Ntumburi 37 46587 12 Jun 2013 343 Meru Nyweri 63 65302 14 Nov 2012 486 Meru Ruiga 20 49930 —- 168 Meru Ruiri 24 17711 02 Jan 2013 167 Meru Runyenye 40 28633 01 Aug 2013 311 Meru Rwanyange 38 19138 19 Mar 2013 282 Meru Sirimon 60 27718 28 Apr 2012 411 Meru Subuiga 37 60969 13 Jun 2013 346 Meru Tharu 45 6999 11 Feb 2013 311 Meru Thiira

 37 20475 01 Aug 2013 343 Meru Thuura 50 66915 20 Aug 2013 363 Meru Tubui 19 12925 —- 159 T-Nithi Tunyai 36 26925 05 Feb 2013 289 T-Nithi Urru 21 15663 28 Dec 2012 163 Meru Mara / Mau Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Chemaner 40 7324 11 Mar 2013 245 Bomet Cheptuech 6 0 07 Nov 2012 32 Nakuru Chesoen 3 0 06 Nov 2012 13 Nakuru Irongo 5 0 09 Nov 2012 10 Nakuru Kapugunot 6 0 08 Nov 2012 26 Nakuru Kutete 27 9809 12 Mar 2013 184 Narok Mbeere/ Kirinyaga Region Cluster Groups Trees Last Election Members County Kamwiyendei 29 8048 26 Aug 2013 188 Embu Kanjuu 33 7732 13 Jul 2013 282 Kirinyaga Karaba-Mbeere 18 2043 27 Sep 2013 97 Embu Karumande 56 5004 05 Sep 2013 535 Kirinyaga Kianyaga 33 20409 03 Jun 2013 281 Kirinyaga Kilia 18 4178 28 Aug 2013 137 Embu Mwea 34 10217 —- 325 Kirinyaga Ngariama 51 16545 07 Feb 2013 451 Kirinyaga Njukiini 40 17499 05 Aug 2013 317 Kirinyaga Nthingini 37 9415 27 Aug 2013 255 Embu Come and see Areas 1. Taita/Taveta County 2. Nyamira County 3. Transzoia County 4. Machakos County KIPSIGIS VERSION 4 M embaekab tandare kotinye tetet kobai segemik en inguni, tinye moingonik 14 chebo kipkaa ak 12 chebo kasari konegit konyoru komiik en chogindo kiwegini kogoi kondoindet nyon joseph mukungo, kinyorunen kimnotet en TIST. Tandare cluster: Kogochin kobai segemik amun kogomin ketik. T egetabgei kobo komonut en tuiyetab kurubit en kila wigi, muwoe en eposoek 4:15,16 chitugul en kurubit nebo tist koiib kabwate nenyin nekararan ko niton ko konunotiot koyob kurubit kiit ne kararan akobo kwongutik en kurubit konoiyet, bcheet ak keboisien konunotoik kiyok chekitinye. Tegetabgei ko oret negimuchi kegeren ak

 keboisien, miten ortinuek o’eng chebo tegetabgei;

 • Kotomo kesa nebo

 let en tuiyet kotinye chitugul muwaet ne tononot nebo imanit ne kayai kondointet ne kotonochin tuiyet kou, korib sait, kogon tetutik chegororon ak alak, tinye chitugul boroindo komwa kitage netomo komwa chito age en kila wigi konyoru kondointet age tugul ne kotonochin tuiyet tekset

 • En tegetabgei 

kenyorunen tuguk chegororonen amun ngolole biik agobo tuguk che imani onginetgei kemwa tuguk chegororonen en kutuswe kiyok amun kinyorunen konetisiet ingonetgei krubit kotugul kole bo komonut komiten kondointet, kondointet neisibu konoe kole borotet yon kagiteigei en tuiyet, en betun noton koyomegei komwa kogoi kondointet ne kotonochin tuiyet yon kogimwochi kiit nebo imanit en niton komotinye ngalalet anan ororunet, kinyorunen konetisiet niton echek, en tuiyet neisibu konyorunen kondointet nebo betunoton kongiletabgei ak konyorunen kimnotet, tegetabgei ko koberuret Tegetabgei: mat ibagach koberuratab krubit ak nebo kilasta. KIPSIGIS VERSION 5 K urubisiekab tist ak kilastaisiek koyoe boisionik chechang ago chetogu. Minetab ketik ak temisietab kasari yon miten boisionik chechang ko kararan ketet koguwoutik. En kurubit kotinye chitugul boroindo komwa agobo kabuwatenyin ak kelut nenyor kurubit en wegit, neisubu kogonetisietab ole omuche otetite yaet, ogeyaniton en tuiyet nyon. Tetab koguwoutik komi kouni;

 • Tinye tononet 

• Tinye keret 

• Tinye koitet 

• Tinye kanamet ak kogesunet 

• Keri ile tinye koguwotik keret yeibata 

betusiek, wolutik. Korogutiek, yon kemuwa ile omine ketik, ko ngoliot neiumi tugul chechang yon kemwa ile en betusiek somok en wigini omine ketik 75 en imbarenyun ko kaituosi kokwoutietab yae amun koinde tononegun ile amine ketik (75) tinye keret biik amun kerin iyoe, tinye koitet amun koimin ketik (75) en betusiek somok ak tinye kanamet ak kogesunet en yeibata betuseik somoku kotogu wolutik, yon kotuye en tuiyet kotinye boroindo chitugul kogon akobo yaetab kokwoutik en kasarta nemingin; 1. Komwochi biik agobo olekou yaetab koguotik 2. Komwochi biik kiit ne koyai 3. Komwochi biik agobo koguwotiet nebo wigit ne nyone Igot koisulta yaetab koguotik koboiboiyechin kurubit kogilenchin bo gei, amat kosas anan kowech membaek amun niton kokiletab gei, kemwochin kogilgei en betut nenyone ogebchei ak ketach yaetab wolutik en kurubisiek ak en kilasta amun kogeyai niton Yaetab koguwoutik ak yaet Kimuche keboisien ore negergei yon kitete, yon moche kurubit kotet kit neyoe, koger kole katet kouni;+ Tinye tononet (kemin ketik 50,000 en imbarenik kiyok en arewetab taman ak o’eng) Tinye koitet (ketik ata? 50,000 chegokemin) Tinye keret (imuche komin kurubit agetugul ketik 1000 en wigisiek 5, chitigul komin ketik 10 en betut) Kasaeta – negikonu( kotinye kanamet ak kogesunet – kimine kongeten nov 15- dec 20 Keret niton koboru oret ak yaetab koguwoutik en tetetab boisiet ago koni tononet ne kararan. 1. Nee- (kemin ketik 50,000) 2. Ngo-(membaekab tist chebo kurubit ) 3. Ou- (nov 15- dec 20) 4. En ono – (en imbarenik kiyok) 5. Kokalian – (kituitosi en kila kasitab o’eng ak angwan kasi asi kebal keringonik ak kemin ketik ) Amune – (kerib imbarenik kiyok, kenyoru kwenik, kotililit kaa ak kenyoru rabinik koyob mungaretab koristo) Ole kimuchi ketetita koguwoutik ak yaet. KIPSIGIS VERSION 

6 M iten kweretabgei en niguni ngomutik che tononchin itonwekab emet en agobo (chepkogutgei) miten kesuek alagei chechang mising chebo chepkogutgei, miten kochenge komutik agobo chuton kora komiten kerutik chegonu yon kagimin ketichuton chemuche koyan ngomutik - Ketichu koyomse emet amun eebeek chechang - Keti kwome oguwoindo nebo emet ne mogimuche kegol tuguk alagei - Moginyorunen sogegik aguwoindo - Ole miten keti komokinyorunen kiinedobei Biik chechang komotinye koyan agobo niton amun chome akobo mungaret en tist kotinye kasetab iit agobo nitin, kurubusiek chebo uganda komwoe kole kibosok beek yengigemin chepkogutgei, tist kenya komwochin temik tugul go mamin chepkogutgei en nyanchosiek en oinosiek anan ko ole miten oguwoindo nebo emet, miten imbarenik chegimunche kegolen ketiton imuchi inyoru ngomotiok tab timwek asi kongololul. Amunee nebo o’eng komoiyono tist kegol ketichuton, temik chechang komuchi koges ketichuton en kasartab kenyisiek (20) komoimuchi tist koyanda koristo ago kimoche ketil kokatar kenyisiek (30) komonyoru kelut biik chegamin iyonotin katikap kaa mising. Temik chechang kotinye mget kogol chebo kwenik ak bogoinik, ye kiyai kouni ko kogibos kimnotetab timwek, agot konyor tist imbarenik chetinye ketichuton komoiyoni, ogetes minetab ketik ak gerib imbarenik kiyok ak kemin ketigab kaa nito koyanat en 

mungaretab koristo, omin ketik alagei chemo chepkogutgei Nee ketit alagei chegororon Cheisubu ko ketik chegigolewen temikab kenyatist Gravillea robuster, ketitab usisiek (kikuyu – mukima, kipsigis sepesepe). Keti konyone komie en ole kararan kwoutik go (4 – 5m) motinye konyoset kesuwek kegonori en kasarta negoi keti kogonu teretab ngungunyek, kimine ak minutik alak olemi kogochi minutik komoyomio. Cypress or cupressus- kikuyu mutarakwa, kimeru muthithinda, kipsigis- cheborus. keti kenyorchi ole kaitit emetab robta, ak ole yamat, keti komomoche ole chang beek mising kesuwekik kimuche kegonor orowek 6 tere kora ngungunyek ago mosing, kimuche kemin ak keti alak, tere koristo, uruwet mogimine ak rurutik. Miyeitab ketik Miyeitab ketik kogochin emet itondo ne kararan ak tuguk cheginyorunen kou; A. Itondab emet - Ketik kotere ngungunyek, komoib koristo anan ko beek. - Sogek kotoreti ngungunyek kogochin oguwoindo. - Igochin ngungunyek konyor beek ak koter beek. - Igochin tigitik konam ngungunyek asi moib beek. - Igochin tigitik beek kochut ngungunyek. - Igochin ketik itondo konyor beek. - Igochin ketik kounetab koristo. B. Tuguk che kiboisien ak omitwokik - Kinyorunen ketik tuguk chegitegsen. - Kwenik. - Kerichek. - Omitwokik ak che tuga. Sember ketiguk en iguni Kotomo konyo robta iger ile kemin ketik en imbarenguk kotom iya inguni iyai amun asi konyor robta kominotin sigochon ak kogime kitun amun kosich beek kit nebo komonut ko isember ketik en imbarenguk, chob imbaret kotililit. Semberet kobo komonut. Ketik komoche beek, moche omitwokik, moche loboiyetasi konyo koet, akot komesember kotorer beek ketik ago monyoru itondo ketik. - Agot komagisember imbaret koibu susurik che imuchi kwam ketik. - Yon tilili imbar komobwone tiyongik cheu ndorok ak susurik. - Bwone ketik kochogu. 

- En kasarta ne nuach koegitu ketik. - Nyoru asista ketik. - Monyoru ketik miyouwek. - Itabitu mat komololtose ketik amun momiten timndo. - Imberet netilil koboru koribotin tuguk tugul chemiten yoton ago iboru koborunet ne kararan agobo TIST. - Imbaret ne karan kogochin koitindet koit ketik en choginet ak en imanit. - Ngot imbarenguk asi mochut tuga, nego asi komowech ketikk. Kogiletabgei en boisionik kogonu besiet en igochin ketik kogimegitun ak konyor itondo ne kararan Ketik chegorororon en TIST; chegata chebkokutgei.