TIST Kenya Newsletter - September 2012

Newsletter PDF (Large File!)
Newsletter Content

Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2012 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org English Version Mitheru Cluster: Proud of our achievements in TIST, and working together to achieve more. Page 2 Stop Deforestation, Plant Trees. Page 2 Protecting Our Rivers – Planting more Indigenous and water friendly trees. Page 3 Tandare Cluster: We grow strength by strength each season. Page 4 Mporoko – A New Cluster joining TIST. Page 4 We are Accurate, Honest, and Mutually Accountable: Small Groups play key role in correcting TIST data. Page 5 Cluster reporting: Share your successes to make your cluster and TIST strong. Page 6 Opportunity to sell Croton Nuts. Page 6 Group photo: Some of the TIST Leaders during Leader's Seminar held last month. Inside: ENGLISH VERSION 2 We, members of Mitheru Cluster, are glad to share with other TIST farmers worldwide, the achievements we have made since joining TIST. Our Cluster currently has 48 Small Groups. Last month, 20 Small Groups received their tree incentive payments and 21 more are eligible to be paid. We achieved this because the groups have planted at least 500 trees and had these trees successfully quantified. Besides tree payments, we have benefited a lot from training and from taking action based on that training. We have been taught about Conservation Farming/ Kilimo hai, and many members have practiced it and experienced higher yields. In our cluster we have trained on tree nursery establishment and management. Groups have started nurseries, and many groups earn more income from surplus seedlings after planting in our own shambas. Mitheru Cluster: Proud of our achievements in TIST, and working together to achieve more. By David Mawira Members of Mitheru Cluster during their monthly meeting on 13th August, 2012. We are now in a process of organizing ourselves to get more TIST energy saving jikos. We want to save our trees and cook in a clean environment free of smoke. 

We are proud of our accomplishments, and want to keep working together to achieve more. We all see the effects of deforestation, the removal of the woody vegetation cover and trees. In TIST, we work to stop deforestation and reverse some of its worst effects. Causes of deforestation 

• Deforestation occurs when trees are cleared for uses such as firewood, for brick making, fish smoking, and construction, or to open land for cultivation. 

• A lot of deforestation results from lack of awareness of the full value of trees. 

• In some cases, the value of trees may be known but poverty and perceived lack of alternatives forces people to clear the trees. Problems caused

 • Lack of tree cover and tree roots exposes soil and causes erosion 

• Lack of forest resources we all need: removing trees destroys habitats, reduces biodiversity, removes food and medicinal resources and increases competition for construction materials. People have to walk further for firewood, and prices for forest products being bought prices become high. 

• Lack of other environmental benefits of trees: Stop Deforestation, Plant Trees. By Joseph Gituma Trees act as a windbreak retain moisture, add oxygen to the air, and add nutrients to soil. Hence without trees the local climate will become drier with increased risk of flooding, wind erosion, decreasing soil fertility and diminished air quality. Solution to prevent deforestation 1. As TIST farmers we should have tree nurseries and produce seedlings to plant in our Small Group members’ land and sell seedlings to community members. We should encourage others to plant trees as well, and to join TIST! 2. 

Use TIST energy saving cooking stoves, which use less firewood and charcoal, and encourage other community members to do the same. 3. Use alternative sources of energy and fuel where possible (e.g. heating from the sun, sawdust, coffee husks, grass, weeds, crop wastes, animal waste). 4. Carry out tree planting activities in our communities, especially with schools, churches, and near rivers. This really increases TIST’s impact! 5. Practice and encourage agroforestry and use of wood lots TIST – Let’s make our world green! ENGLISH VERSION 3 T IST Small Groups are happy for a success in the riparian pilot program initiated by TIST to help conserve and protect our waterways. There are 28 rivers in TIST areas that have been selected for this pilot program initiative and where TIST members are working to plant indigenous trees, removing eucalyptus. Farmers are choosing to stop cultivating near the river’s edge to stop erosion and pollution of the river. Today, we are glad to report that some members who are involved in planting indigenous trees in their riparian areas and following best practices for riparian areas have received additional money for their hard work and commitment. 

We are proud of their accomplishments and celebrate their work to conserve the rivers that we all depend on. Five of the Small Groups that received an additional incentive for their work in Riparian Buffer conservation and restoration are in Kianjagi cluster. These are: 1) Karujani S.H.G # 2007KE1012 2) Kajoroge Group # 2008KE332 3) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE1210 4) Wega # 2006KE1097 5) Mutindwa T # 2007KE625 We spoke with them to learn from their experience and example. What are the benefits of indigenous trees in riparian areas (along the riverbanks)? (a) Indigenous trees reduce soil erosion and flooding. (b) Indigenous trees help to clean water in rivers, streams and wells. (c) Roots of indigenous trees catch and retain soil. (d) Indigenous trees help clean air. (e) Indigenous trees produce shade for preventing water evaporation. (f) Indigenous trees provide habitat and food for birds, animals, and insects. Preserving this biodiversity in this way can benefit our farms since, for example, some animals are important for pollinating crops and controlling pests. Protecting Our Rivers – Planting more Indigenous and water friendly trees. By Jeniffer Kithure Why is it important to conserve river buffers? (a) Plants and trees in a buffer along rivers keep the environment clean and secure as the soil fertility remains intact all year round. (b) Plants and trees in a buffer along rivers reduce waterborne diseases. (c) Increasing fish in rivers due to clean water without pollution. What are your successes? What advice do you have for your neighbors along the riverbanks? a) We have qualified to be riparian members. b) We have received an extra Payment for Environmental Services (PES) for our work. c) We have eliminated eucalyptus in the riparian areas. d) We have improved the quality and quantity of water in rivers and streams. e) We advise our neighbors to be kind to those others who are in lower parts of the river, and to protect the river so these others can also get clean water. Their own grove will also remain secure from soil erosion when they plant trees and follow these best practices. Small Groups members from Kianjagi Cluster receiving payment vouchers for indigenous trees. ENGLISH VERSION 4 W hen Tandare cluster was formed in 2008, many members didn’t understand how TIST works very well, and many were not very motivated. However, after consistent trainings, members became more and more interested in TIST. 

Training on Conservation Farming, stoves, and nursery created excitement and really motivated farmers. Today, in Tandare, we have 36 Small Groups. Many groups qualify for payments. We are happy to report that Tandare Cluster has been consistently practicing rotational leadership and that this best practice is working well. Each time a new leader is elected, new ideas are brought forth. For instance, our current Cluster leaders have helped the Cluster develop and implement a Cluster nursery with a goal of raising 500,000 seedlings by December 2013. Tandare cluster has 36 active Small Groups, and 6 Small Groups have nurseries The new cluster reps elected this year in May came with the idea of developing a cluster nursery in a public land. We worked to make this idea a reality, and meet every week on Tuesday to work on it. Today, Tandare’s cluster nursery has about 40,000 seedlings. We will work to have 500,000 seedlings and to have at least 200,000 trees quantified in the cluster by the end of December 2013. Tandare Cluster: We grow strength by strength each season. By David Thuku Members of Tandare Cluster tendering their Cluster nursery at Warero dam site on 7 August, 2012 We are inspired by the ideas of the members we choose to represent us as rotational leaders and proud of what we are accomplishing by working together. What are some great ideas from your cluster that you can share? Members of Tandare Cluster during establishment of their Cluster nursery at Warero dam site on April ,2012 A new Cluster is being born – Mporoko Cluster in Igembe district. Many farmers have been requesting TIST to expand in their areas, and when the farmers organize and start taking action,TIST can work with them to help them achieve membership. TIST has held several training meetings in the area. Through the application process, farmers have been taught the following: 1. TIST Basic information and History 2. TIST Small Group Eligibility Requirements Mporoko – A New Cluster joining TIST. By Joseph Gituma 3. TIST Values 4. Conservation Farming We, members of Mporoko Cluster are excited to join TIST. We are ready to be part of the community that believes in Honesty, Transparency, Accuracy, Mutual Accountability, Servant hood, Volunteerism and being role models. We are ready to use our hands and heads, create big results with low costs. With TIST, We Grow! ENGLISH VERSION 5 Working together in TIST, we have accomplished great things. Today, there are more than 6.4 million trees growing because of our work. We achieved and celebrated World’s First Validation and Verification under the Verified Carbon Market and Climate and Community Standards, qualifying many TIST farmers to take part in the global carbon market. 

When we work together and follow TIST Values, we have great success. However, the most recent Validation and Verification audit showed that we have not been carefully following these values that are so important for success. We saw inaccurate tree counts and other problems that can really hurt TIST. We saw that some groups have been paid for trees they have not planted. When we have problems like this, it hurts all TIST farmers since if data is not accurate, we cannot take part in the carbon market. Buyers want to buy from people they trust and who they know are honest. We held a TIST Leaders’ seminar, with representatives from clusters through all of TIST, to discuss the results of the Validation and Verification and decide how we can work to correct problems that were found and to move forward with strength. The seminar had several important outcomes: We had to suspend tree payments until we can be sure that data from Quantifications are correct and accurate. We are mutually accountable, and Small Groups are playing a very important role in making sure that the data we have are correct. Clusters represented at the seminar are trying a new best practice: cluster representatives and Small Group are all reviewing the trees counted in each grove and sending information about whether the data are correct or need to be corrected. They plan to complete this work by the end of September. When we learn the results from these pilot clusters, we can create a plan to move forward, and perhaps expand this approach in other clusters. TIST Quantifiers also took responsibility for these data and are working to correct data that they know are not true to TIST Values. TIST farmers at the seminar said they We are Accurate, Honest, and Mutually Accountable: Small Groups play key role in correcting TIST data. understood better than before the role each person has in making TIST a success. They committed themselves to do their best to help make sure that results are accurate. 

They committed themselves to help TIST achieve big results that everyone can see so that we will have more trees growing, accurately quantified, and more groups qualified for the carbon market. TIST members left the seminar remotivated and recommitted to TIST. We hope that each TIST member also accepts this challenge and responsibility. Together, we can achieve amazing things. What can I do to help TIST succeed? - Attend and actively take part in TIST Small Group and Cluster meetings. - Know the data on groves Quantified in your Small Group and let your cluster leaders know if the counts or other information know if it is not accurate. - Plant more trees, and keep the trees you planted growing and healthy. - Make sure someone from your Cluster is working with the Quantifier during Quantifications. - Tell your neighbors and friends about TIST, and encourage people who live by TIST values to join our work. - Commit to following the TIST Values yourself, in your Small Group and in your cluster. TIST Values; 1. We Are Honest 2. We Are Accurate 3. We Are Transparent 4. We Are Role Models 5. We Are Servants To Each Other 6. We Are Volunteers 7. We Are Mutually Accountable To Each Other 8. We Are Low Cost, High Results ENGLISH VERSION 6 I n TIST, we find strength in taking action together and sharing our successes with others in our Small Groups, in our clusters, and beyond. Monthly cluster reports on cluster meetings and accounting are an important part of this success. Each cluster is responsible for submitting a cluster meeting and cluster accounting report every month. How to report Cluster Budget and Cluster Meetings using SMS Transparency and mutual accountability are key values of TIST. Each TIST cluster must report how it spends its 900/= cluster budget to achieve big results. TIST has been using a new, easier way for Clusters to report their monthly budget use their Cluster Meeting Records using SMS.This approach allows a TIST member to send an SMS from their phone to a central phone number. SMS messages are collected and analyzed by TIST staff. If a cluster has access to a working Palm, they should use the Cluster Meeting and Accounting Forms on the Palms. However, with this new method, every cluster should report accurately and honestly every month. This approach simplifies reporting for Cluster Representatives and helps TIST staff support Cluster activities. Reminder: for success, every month your cluster should: 1) Attend your cluster meeting and remind other groups to attend. 2) Review together the results your cluster has achieved: 

new trees planted, groups quantified, and how budget was spent together as a cluster. Make this part of the cluster meeting and of your Small Group meetings! 3) Send reports by Palm or SMS for Cluster Meeting and Cluster Accounting. 4) Organize quantification with Quantifiers. Make sure someone from your cluster assists in each quantification! 5) Invite your friends and neighbors to join TIST at a cluster meeting. Share this Mazingira Bora and help them with the application process. 6) Make bigger results! Plant trees, build or buy an energy saving stove, practice CF. Remember: a strong cluster should have at least 200,000 Quantified trees, 30-50 active Small Groups who meet each month, elected servant leaders, and be carrying out and reporting on good training and quantification. Together, we can achieve anything! Cluster reporting: Share your successes to make your cluster and TIST strong. A new market for croton nuts has emerged. A company in Naro Moru is buying croton seeds to manufacture biodiesel which can been used to run motor vehicles and other machines. Eco Fuels Kenya, Ltd is buying crotons seeds at Ksh 6.50 per Kg. Farmers are collecting these seeds from their own private farms or from the nearby forests. Many TIST farmers find that Croton megalocarpus, an indigenous tree, makes a good Opportunity to sell Croton Nuts. windbreak on their farm. This new market for Croton seeds is one more benefit to consider when you are choosing which trees to grow. Eco Fuels arranges for transport once the collection has been made. For more information, contact: Cosmas Ochieng: 0725398675. Email: Cosmas@ecofuelskenya.com. www.ecofuelskenya.com Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2012 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kimeru Version Cluster ya Mitheru: Nitugwikumiria jaria tuumbite kuthithia ndene ya TIST, na nitugwita ngugi amwe kuthithia jangi. Page 2 Tutigeni kugiita miti,Anda miti. Page 2 Kumenyeera nduuji cietu- kuanda miti ingi ya gintwire na iria ibujanagira na ruuji. Page 3 Cluster ya Tandare: Nitukuraga kiinya igita rionthe. Page 4 Mporoko – Cluster injeru igutonya kiri TIST.

 Page 4 Turi ba buria burio bungwa, bamma na turi bakumenyanira: Ikundi bibinini nibikujukia antu anene kiri gutuma rekondi cia TIST cia kulingana na ngugi iria irio yongwa. Page 5 Gutuma ripoti cia cluster: Gaana kuumbana kwenu nikenda wikira cluster yaku na TIST inya. Page 6 Kanya ga kwendia mpindi cia Croton. Page 6 Inside: Group photo: Some of the TIST Leaders during Leader's Seminar held last month. KIMERU VERSION 2 Amemba ba cluster ya Mitheru mucemanione jwao jwa o mweri tariki ikumi na ithatu, mweri jwa inana, 2012. B atwi, amemba ba cluster ya Mitheru, turina wiru kugaana na arimi bangi ba TIST nthigurune yonthe, mantu jaria tuumbite kuthithia kuuma tugutonya kiri TIST. Cluster yetu thaa iji irina ikundi bibinini mirongo inna na banana. Mweri muthiru, ikundi bibinini mirongo iiri nibiombire gukinyirwa ni mbeca cia miti yao na ikundi bingi mirongo iiri na kimwe bikomba kuriwa riu ringi. Nitwombire bubu niuntu ikundi biu nibiandite miti nkuruki ya Magana jatano na miti iji niyatarirwe. Amwe na mbeca cia miti, nitwonete baita mono kuumania na uritani na kuumania na kujukia matagaria kulingana na uritani. Nituritani kwegie Urimi Bubwega/kilimo hai, na amemba babaingi nibageretie na nibonete maciara jamanene nkuruki. Ndene ya cluster yetu nituritani kwegie kwambiria na kumenyeera minanda ya miti. Ikundi nibiambiritie minanda, na ikundi bibingi nibionaga mbeca ingi kuumania na miti iria itigaraga barikia kuanda miundene yao bongwa. Cluster ya Mitheru: Nitugwikumiria jaria tuumbite kuthithia ndene ya TIST, na nitugwita ngugi amwe kuthithia jangi. Ni David Mawira Ukuuga Nandi turi njirene ya kwibangania nikenda twithirwa turina mariko jangi ja TIST ja nkuu inkai. Nitukwenda kwonokia miti yetu na kuruga ndene ya guntu gututhiurukite gutina toi. Nitugwikumiria jaria tuthithitie, na nitukwenda gwita na mbele kuritaniria ngugi amwe nikenda tukinyira jangi. T winthe nitwonaga kugita miti uria kuthithagia, gwitwa kwa imera bia mpao na miti. 

Ndene ya TIST, nituritaga ngugi gutigithia kugitwa kwa miti na kugarura mantu jamwe jaria mathuku buru jaria jaumanagia na bubu. Kiria gitumaga miti igiitwa 

• Kugitwa kwa miti kuthithikaga riria miti yagitwa nikenda itumika iri nkuu, kuthithia maiga, kunyaria makuyu na gwaka, kana kurugura muunda nikenda jurimwa.

 • Kugitwa kwa miti kuria kwingi kuumanagia na kwaga umenyo bwa goro yongwa ya miti. 

• Magitene jamwe, goro ya miti no imenywe indi ukia na njira ya kuthugania imbii ati guti kingi kiumba gutumirwa niitumaga antu bakagiita miti. Thiina iria ciumanagia na kugita miti • Kwaga gia gukunikira muthetu na miri nigutumaga muthetu jukarekua na jugakamatwa.

 • Kwaga into bia miitu biria twitagia: kurita miti nikuthukagio ikaro, gukanyiyia nyomoo, imera na tunyomoo, gukarita irio na ndawa na kwingiyia gushindanira into bia gwaka. Antu nibambairia gwita kuraja niuntu bwa nkuu, na uguri bwa into bia mwitu bukanenea.

 • Kwaga baita cia naria gututhiurukite iria ciumanagia na miti: miti ninyiagia ruugo, nitethagia gwika ruuji igita riraja nkuruki, niongagira ruugo rurwega ruugone na ikongera bia kunoria muthetu. Kwou gutina miti, rera ya antu au ikooma na kugie kuigara kwa ruuji, gukamatwa kwa muthetu ni ruugo, kunyiyia kwa unoru bwa muthetu na utheru bwa ruugo bunyie Njira ya gutigithia ugiti miti 1. Ja arimi ba TIST nitubati kwithirwa turina minanda na tuumithie miti ya kuanda ndene ya miunda ya amemba ba gikundi gikinini na tukendia miti kiri aturi. Nitubati gwikira bangi moyo kuanda miti kinyabo, na gutonya kiri TIST! 2. Gutuumira mariko ja nkuu na makara jamakai, na gwikira moyo amemba bangi ba ntuura kuthithia ou. 3. Gutumira njira ingi cia mwanki riria kuumbika (mung’uanano, mwanki kuumania na riua, mati ja miti, mati ja kauwa, nyaki, maria, matigari ja imera, ntaka ya ndithia) 4. Anda miti ntuurene, mono cukuru, makanisene na akui na nduuji. Bubu nibumenyithanagia TIST na njira inene! 5. Rima na wikire bangi moyo jwa kurima miti na imera amwe na kuanda tumiunda twa miti TIST –Tuthithieni nthiguru yetu ie ya rangi ya imera! Tutigeni kugiita miti, Anda miti. 

Ni Joseph Gituma KIMERU VERSION 3 Amemba ba ikundi bibinini kuuma kiri cluster ya Kianjagi bakiejawa vocha cia mbeca cia miti ya gintwire. K undi bibinini bia TIST birina kugwirua niuntu bwa kuumbana kiri mubango jwa kwambiria kumenyeera naria gwankanite na ruuji juria jwambirirue gutetheria kumenyeera nduuji cietu. Kurina nduuji mirongo iiri na inana ndene ya ntuura cia TIST iria citari kuambiria mubango juju na naria amemba ba TIST bagwita ngugi kuanda miti ya gintwire, kurita mibao. Arimi nibagutaara gutiga kurimaakui na nteere cia ruuji kuthiria gukamatwa kwa muthetu na gwakwa ruuko kwa nduuji. Narua, turina wiru kuuga ati amemba bamwe baria bakuanda miti ya gintwire ntuurene iji cirri rutere rwa nduuji ciao nab aria bakuthingatira miitire imiega ya kuthithia mantu ndene ya TIST nibaei mbeca cia mpongeri niuntu bwa ngugi yao na guciitira. Nitugwikumiria jaria bathithitie na nitukugwirirua ngugi yao ya kumenyeera nduuji iria ituturagia. Bitano bia ikundi bibinini biria biaerwe mpongeri niuntu bwa ngugi yao ndene ya kumenyeera na gucokaniria naria kuthiurukite nduuji biri ndene ya cluster ya Kianjagi. Bibi ni: 1) Karujani S.H.G # 2007KE1012 2) Kajoroge Group # 2008KE332 3) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE1210 4) Wega # 2006KE1097 5) Mutindwa T # 2007KE625 Nitwaririe nabo kuthoma kuumania na witi ngugi bwao na mung’uanano jwao. Baita cia kuanda miti ya gintwire nibi (nterene cia nduuji)? (a) Miti ya gintwire ninyiagia ukamati bwa muthetu na kwigara kwa ruuji. (b) Miti ya gintwire nitethagia kuthambia ruuji ndene ya miuro iminene, iminini na ithimene. (c) Miiri ya Miti ya gintwire nigwatagia na gwika muthetu. (d) Miti ya gintwire nitethagia kuthambia ruugo. (e) Miti ya gintwire niejanaga kirundu gia kunyiyia gukamatwa kwa ruuji ni riua. (f) Miti ya gintwire niejaga nyoni, nyomoo na tunyomoo agukara na irio. 

Kumenyeera bibi na njira iji nokue baita kiri miunda yetu niuntu, mung’uanano, nyomoo imwe iri bata kiri guciara kwa imera bietu na kunyiyia tunyomoo tutui. Niki kurina bata kumenyeera biria biithite nduuji? (a) Imera na miti biri kithiiki nterene cia nduuji nibitethagia gwika naria gututhiurukite gutina ruuko na gukari bwega niuntu unoru bwa muthetu nijukaraga o uria juri mwaka junthe. (b) Imera na miti iandi ja kithiiki ruterene rwa nduuji niinyiagia mirimo iria igwatagwa gukurukira ruuji rurina ruuko. (C) Kwingiyia makuyu nduujini niuntu bwa ruuji rurutheru rutina ruuko. Ni mantu jariku buumbene kirijo? Buumba kwira atia aturi benu baria bari nterene cia nduuji? a) Nituumbene kua amemba ba mubango jwa kumenyeera nteere cia nduuji. b) Nituei mpongeri ya mbeca niuntu bwa kuthithia naria gututhiurukite (PES) niuntu bwa ngugi yetu. c) Nituthiritie mibao ntuurene iria cirri rutere rwa nduuji. d) Nituthongometie na twongera ruuji ndene ya miuro iminene na iminini. e) Nitukwatha aturi betu kua babega kiri baria bari gaiti akui na nduuji, na kumenyeera nduuji nikenda baba bangi kinyabo bakinyirwa ni ruuji rurutheru. Miunda yao bongwa kinyayo itigitarua ni gukamatwa kwa mithetu riria bakaanda miti na bathingatire miitire iji miega buru yakuthithia mantu. Kumenyeera nduuji cietu- kuanda miti ingi ya gintwire na iria ibujanagira na ruuji. Ni Jeniffer Kithure KIMERU VERSION 4 Amemba ba cluster ya Tandare bakiritagira munanda jwao ngugi aria Warero dam tariki mugwanja mweri jwa inana, 2012 Amemba ba Cluster ya Tandare bakiambia munanda jwa cluster naria dam ya Warero mweri jwa inna, 2012 R iria cluster ya Tandare yathithirue mwaka jwa 2008, amemba babaingi bateererwe bwega uria TIST iritaga ngugi na babaingi batagiire na motisha. Indi-ri, nyuma ya uritani nyuma ya uritani, amemba nibagiire wiru bungi na bungi kiri TIST. 

Uritani kwegie Urimi bubwega, mariko, na minanda nigwekire arimi wendo na motisha kiri TIST. Narua, ndene ya Tandare, turina ikundi mirongo ithatu na bitantatu. Ikundi bibingi nibiumbite kuthithie mantu jaria bibati kenda biriwa. Turina kugwirua kuuga ati cluster ya Tandare nithiritwe irina utongeria bwa kithiuruko igita nyuma ya igita na mwitire juju jumwega buru nijugwita ngugi bwega. O igita riria tuthuuraga mutongeria umweru, mathuganio jameru nijaretagwa. Ta mung’uanano, atongeria betu ba cluster ba thaa iji nibatethetie cluster yetu gwita na mbele na kuambia munanda jwa cluster turina kioneki gia kuumithia miti ngiri Magana jatano igikinya Decemba 2013. Tandare cluster has 36 active Small Groups, and 6 Small Groups have nurseries Cluster ya Tandare irina ikundi mirongo itantati na bitantatu biria biritaga ngugi cia TIST, na ikundi bitantatu birina minanda. Arungamiri baberu ba cluster baria bathurirwe mwaka juju mweri jwa itano nibejire na ithuganio ria kwambia munanda jwa cluster muundene jwa thirikari. Nitwaritire ngugi kuthithia ithuganio riri turiona, na nitucemanagia o jumanne kuriritira ngugi. Narua, cluster ya Tandare irina munanda jurina miti ngiri mirongo inna. Tukarita ngugi nikenda twithirwa turina miti ngiri Magana jatano Decemba 2013 ikithira. Nitwikiri inya ni mathuganio ja amemba betu baria tuthuuraga guturungamira bari atongeria ba kithiuruko na nitugwikumiria jaria tuumbite kuthithia gukurukira gwitaniria ngugi. Ni mathuganio jariku jamanene kuuma cluster yaku uumba kugaana natwi? C luster injeru niguciarwa- Cluster ya Mporoko ndene ya mukoa jwa Igembe. Arimi babaingi nibethiritwe bakiuragia TIST gutamba ntuurene ciao, na riria arimi babangaga na kujukia matagaria, 

TIST yomba gwita ngugi nabo kubatetheria gutonya. TIST nithithitie micemanio imingi ya kuritana ndene ya ntuura iji. Gukurukira igita riu ria kuuria gutonya kiri TIST, arimi nibaritani jaja: 1. Mantu jegie TIST na kiumo kiayo 2. Jaria ikundi bibinini bia bibati kuujuria nikenda bitonyithua kiri TIST 3. Jaria TIST iikirite 4. Urimi bubwega. Batwi, ameba ba cluster ya Mporoko nitugwiritue mono gutonya kiri TIST. Turi tayari kua gicunci kia ntuura iria itikania ndene ya umma, weru, jaria jario jongwa, kumenyenira, uthumba, kuiritira na kua mung’uanano jumwega. Turi tayari gutumira njara na mitwe yetu, kuthithia mantu jamanene tugitumagira mbeca inkai.Amwe na TIST, tugakura! Cluster ya Tandare: Nitukuraga kiinya igita rionthe. Ni David Thuku Mporoko – Cluster injeru igutonya kiri TIST. Ni Joseph Gituma KIMERU VERSION 5 K uritanira ngugi amwe ndene ya TIST, nituthithitiemantu jamanene. Narua, kurina nkuruki ya miti milioni ithanthatu na ngiri Magana janna igukura niuntu bwa ngugi yetu. Nitakinyiire na kugwirirua kua bambele gukurukithua thiguru ya Verified Carbon Market and Climate and Community Standards, gintu giatetherie gukurukia arimi babaingi ba TIST gutonya thokone ya ruugo. Riria turitaga ngugi amwe na tukathingata jaria TIST iikirite, nituumbanaga bubunene. Indi-ri, utegi ngugi nib au bakurukithanagia bwa muthia nibwonaninirie ati tutithirite ukithingatangira jaja twikirite na jaria jarina bata mono kiri uumbani bwetu. Nitwonere ati ikundi bimwe nibiriiritwe miti batiandite. Riria twithagirwa turina thina taiji, niigitaragia arimi ba TIST bonthe niuntu rekondi iji iti iria yongwa ikwooneka muundene, tutiumba kwendia ruugo rwetu. 

Aguri beendaga kugura kuumania na antu bagwitikia nab aria bakumenya nib a mma. Nitwathithirie semina ya atongeria ba TIST kugaana jaria jaumanirie na utegi ngugi bubu na twetikaniri uria tuumbe gwitaniria ngugi kuthiria thiina iria twonere na gwita na mbele na inya. Semina iji niyari na mantu jamaingi jarina bata kuumania nayo : Tutari na bungi tiga gutigithia kuriwa mbeca mwaka tumenye ati rekondi cia utari miti ni cia mma na iria irio ciongwa. Turi amenyeniri, na ikundi bibinini nibijukagia kanya gakanene kuthithia gintu kirina bata mono kiri kumenyeera ati rekondi iria turina cio nica mma. Cluster iria ciarungamiri kiri semina nicikugeria mwitire jumweru jumwega nkuruki; arungamiri ba cluster na ikundi bibinini bonthe nibagukurukira miti iria yatarirwe kiri o munda na bagatuma ripoti kuuga kethira rekondi ni cia mma kana nicigwitia kurekebishwa. Nibabangite kuhtiria ngugi iji Mweri jwa kenda jukithira. Twamenya jaria jakaumania na ngugi iji ya cluster cia mbele, tukathithia mubango jwa gwita mbele, na mbuga tutambie njira iji kiri cluster ingi. Atari miti bat IST kinyabo nibajukirie ngugi iji ta yao na nibakurita ngugi kuthongomia rekondi iria baiji itithingatite jaria TIST iikirite. TIST farmers at the seminar said they understood better than before the role each person Turi ba buria burio bungwa, bamma na turi bakumenyanira: Ikundi bibinini nibikujukia antu anene kiri gutuma rekondi cia TIST cia kulingana na ngugi iria irio yongwa. has in making TIST a success. 

They committed themselves to do their best to help make sure that results are accurate. They committed themselves to help Arimi ba TIST baria bari kiri semina nibaugira ati nibereerwe nkuruki yakabele ngugi ya o muntu kiri kumenyeera ati TIST ikoombana. Nibaciritiire kuthithia uria bunthe bakoomba nikenda bamenya ati rekondi ni cia mma. Nibaciritire gutetheria TIST gukinyira mantu jamanene jaria muntu wonthe akoona nikenda tukethirwa turinamiti ingi igukura, itari bwega, na ikundi bingi biumbe gutonya thokjone ya ruugo. Amemba ba TIST ninaumire kiri semina barina motisha injeru na guciejana kiri TIST. Nitukuromba ati o mumemba wa TIST akajukia ngugi iji na rwendo. Amwe tugakinyira mantu jakurigarania. Niatia mpumba kuthithia gutetheriia TIST kuumbana? - Ita na ucitonyithanie na micemanio ya gikundi gikinini na cluster ya TIST - Menya rekondi ya miunda iria itari ndene ya gikundi giaku na wire atongeria ba cluster kethira rekondi iji kana mantu jangi ni jaria jario jongwa. - Aanda miti ingi na wike miti iria uandite igikuraga nna irina thiria ya mwiri. - Menyeera ati muntu umwe kuuma kiri cluster yaku nagwita ngugi na mutari miti igita ria utari. - Iira aturi na acore baku kwegie TIST na wikire antu baria bathingatagira mantu ja TIST mwoyo jwa gutonya ngugine yetu - Ciritire kuthingatira jaria TIST iikirite gwengwa, gikundine giaku na ndene ya cluster yaku. Jaria TIST iikirite ni; 1. Turi bamma 2. Turi bakuuga jaria jario jongwa 3. Turi antu bari ba weru 4. Turi antu ba gutumika turi mung’uanano 5. 

Turi nthumba gati gati getu twingwa 6. Turi airitiri 7. Turi antu bakumenyanira 8. Turiba gutumira mbeca inkai, kuthithia mantu jamanene KIMERU VERSION 6 N dene ya TIST nitugiaga inya na njira ya kuthithia mantu turi amwe na kugaana mombani jetu na bangi ndene ya ikundi bietu, cluster cietu na nkuruki. Ripoti cia cluster cia o mweri kwegie micemanio ya cluster na utumiri mbeca cia cluster ni gintu kirina bata mono kiri kuumbana guku. O cluster niibati gutuma ripoti ya mucemanio jwa cluster na ya utumiri mbeca cia cluster o mweri. Uria uumba gutuma ripoti cia bajeti na micemanio ya cluster gukurukira ntumwa cia thimu Weru na kumenyanira ni mantu jarina bata kiri TIST. Cluster ya TIST yonthe niibati gutuma ripoti kwegie uria itumagira bajeti ya magana kenda gukinyira mantu jamanene TIST niithiritwe igitumagira njira injeru na imbuthu gutuma ripoti cia bajeti ya o mweri na cia micemanio ya cluster igitumagira ntumwa cia thimu. Njira iji niitikagiria mumemba wa TIST gutuma ntumwa ya rhimu kuuma thimune yawe gwita thimu ithuri. Cluster yethirwa irina Palm igwita ngugi, niibati gutuumira fomu cia micemanio ya cluster na cia utumiri mbeca kiri Palm iu. Indi-ri, na njira iji injeru, o cluster nibati gutuma ripoti iria irio na ya mma o mweri. Njira iji ikoothia gutuma ripoti kiri arungamiri ba Cluster na itethie atongeria ba TIST gutetheria mantune ja cluster. Rikana:Nikenda yuumbana, o mweri cluster yaku ibati: 1) Ita mucemanione jwa cluster yaku na urikanie ikundi bingi gwita. 2) Kurukireni bwinthe mantu jaria cluster yaku yuumbite kuthithia: miti imieru iria iandi, ikundi biria bitariri miti, na bajeti uria itumiiri ni cluster ta gintu kimwe. Thithia bubu bue gicunci gia mucemanio jwa cluster na jwa gikundi gikinini! 3) Tuma ripoti na Palm kana na ntumwa ya thimu cia mucemanio jwa cluster na utumiri bwa mbeca. 4) Banganieni utari miti na Atari miti. 

Menyeera ati mtu umwe kuuma cluster yku nagutetheria kiri utari miti rionthe! 5) Iita acore na aturi baku batonye kiri TIST kiri micemanio ya cluster. Gaana gatheti iji ya Mazingira Bora na ubatethie kuuria gutonya kiri TIST. 6) Thithia mantu jamanene nkuruki! Aanda miti, aaka kana uguure kiriko gia nkuu inkai na urime urimi bubwega. Rikana: cluster irina inya niibati kwitirwa irina nkuruki ya miti itari ngiri Magana jairi, ikundi mirongoi thatu gwita itano biria bitirimanaga o mweri, atongeria ba uthumba babathure, na ithirwe ikithithagia na gutuma ripoti kwegie uritani na utari miti bubwega. Amwe, gutikio tutithithia! Gutuma ripoti cia cluster: gaana kuumbana kwenu nikenda wikira cluster yaku na TIST inya. T hoko injeru ya Croton niambitie. Kambuni imwe Naro Moru nikugura mpindi cia Croton nikenda ithithia maguta jaria jomba gutumika ngarini kana kiri mashini ingi. Eco Fuels Ltd nikugura mpindi cia Croton na shilingi ithanthatu na cumuni o kilo. Arimi nibakwojania mpindi iji kuuma miunda yao bongwa kana kuuma miitu iria iri akui.Arimi babaingiba TIST niboonete ati Croton megalocarpus, muti jwa gintwire, ni jutethagia kunyiyia ruugo aanene miundene yao. Kanya ga kwendia mpindi cia Croton. Thoko injeru ya mpindi cia Croton ni baita ingi imwe ya kuthuganiria riria ugutaara ni miti iriku ukwenda kuanda. Eco Fuels niibangaira gukamata mpindi iji ciarikia kuuthuranua. Wenda kumenya nkuruki, ringira Cosmas Ochieng: 0725398675. Email: Cosmas@ecofuelskenya.com. www.ecofuelskenya.com Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2012 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. 

Not for sale www .tist.org Kikuyu Version Cluster ya mutheru: nituretiira maria tuhotete thiini wa TIST ohamwe na kwirutaniria kuhota mangi maingi. Page 2 Tiga gutema miti, Handa miti. Page 2 Kugitira njuui ciitu – kuhanda miti miingi ya ki-nduire na miti ya maai. Page 3 Cluster ya Tandare: nituthiite tukigiaga hinya omuthenya omuthenya. Page 4 Mporoko – Cluster njeru iraingira TIST. Page 4 Nitukinyaniire, ehokeku na aigiririki: Ikundi nini nicinyitaga itemi inene hari kungania uhoro. Page 5 Ripoti cia cluster: gayana maria mutoranitie gwikira cluster yanyu hinya. Page 6 Mweke wa kwendia Nginduri. Page 6 Thiini: Group photo: Some of the TIST Leaders during Leader's Seminar held last month. KIKUYU VERSION 2 A member a Mitheru Cluster hingo ya mucemanio wa o mweri, mweri 13/08/ 2012. I thui, amemba a cluster ya Mitheru, nitarakena tukiuga maria tuhotete kuri arimei othe a TIST thi yothe kuma riria twaingirire. Cluster iitu gwa kahinda gaka iri na ikundi nini 48. mweri muhituku, ikundi 20 niciamukirire njoherera na ingi 21 niciitikirikite kwamukira marihi. Twahotire uu tondu ikundi nicihandite miti itanyihiire 500 na miti ino igatarwo yothe. Thengia ya marihi ma miti, nituteithikite muno kumana na githomo na tukoya makinya mega kuringana na githomo kiu. Nituthomithitio Kilimo Hai, na amemba aingi nimahuthirite urimi uyu na makagia na mgetha maingi. Thiini wa cluster iitu nituthomete gutondeka tuta na gucitungata. Ikundi nicithondekete tuta na nyingi cikagia mbeca kumana na kwendia mimera iria yatigara thutha wa kuhanda migunda-ini yao. Turi mutaratara-ini wa wa kwihariria uria tungigia na mariioko ma TIST. 

Turenda kugitira miti iitu na turuge na njira itaguthukia riera na ndogo. Nituretiira maundu maya na tukerutaniria gukinyithia mangi maingi. Cluster ya mutheru: nituretiira maria tuhotete thiini wa TIST ohamwe na kwirutaniria kuhota mangi maingi. Mwandiki: David Mawira I thhuothe nitwonete maciaro ma gutema miti, kweheria miti iria minene na iri na mahuti maingi. Thiini wa TIST nitutigagirira miti ndinatemwo kwa uingi na tukageria kuhurana na mathina maria marehagwo ni utemi wa miti. Itumi cia gutema miti.

 • Gutema miti kwonekaga riria turenda ngu, gwaka na mangi maingi. 

• Miti kaingi niitemagwo niandu kwaga umenyo. 

• Mahinda mangi bata wamiti niukoragwo ukimenyeka no ukia ugakorwo uri muingi na andu magacaria njira ciagwetha mbeca. Mathina maria monekaga riria twatema miti. 

• Kwaga miti miingi na kwauguo tiiri ukaga giakuhumbira.

 • Kwaga indo iria ciumaga mititu: kunina micii ya nyamu ohamwe na guthukia riera, kunina dawa iria ciumaga miti-ini ohamwe na kunyihia indo ciagwaka nacio.

 • Miti niihuthikaga kunyihia ruhuho, kuiga ugunyu na kwongerera oxgen riera-ini ohamwe na kwongerera unoru tiiri-ini. Riria twaga miti, maundu maya tutingimona. Kihonia kia utemi wa miti 1. Turi arimi a TIST twagiriirwo gukorwo na miti ohamwe na mimera thiini wa ikundi ciitu na twendie mimerea ino kuri aria angi. Nitwagiriirwo nikuhinyiriria aria angi mahande miti na maingire TIST. 2. Huthira mariiko ma TIST maria matahuthagira ngu nyingi na makara, na uhinyiririe andu gwika uguo. 3. Huthira njira ingi cia kuruga riria wahota(ta kuhiuhia na maai na riua kuhuthira muura, makoni ma kahua, nyeki na ingi nyingi.) 4. handithia miti kwanyu na makiria macukuru, kanitha na njuui-ini. 5. Handa miti kuria urarima. TIST – reke tugemie kuria turaikara na miti. Tiga gutema miti, Handa miti. 

Mwandiki Joseph Gituma KIKUYU VERSION 3 Ikundi nini cia Kianjagi Cluster makiamukira vouchers niundu wa kuhanda miti ya kinduire. I kundi cia TIST ciri na gikeno niundu wa maria cihotete mutaratara-ini wa kugerio wa kuria kwaraga uria wambiriririo ni TIST guteithia kugitira na gucokereria njira cia maai. Kuri na njuui 28 thiini wa kuria TIST ikoragwo iria icaguritwo mutaratara-ini uyu na kuria arimi a TIST marahanda miti ya ki-nduire na kunina mibau.Arimi nimaratiga kurima hakuhi na ruui niguo kugiririria tiiri gukuuo ni maai ohamwe na guthukia maai. Umuthi, nitukenete tukiuga ati amemba amwe aria makoretwo makihanda miti ya ki-nduire icigo ici ciaraga na kurumirira mutsratara uyu nimakoretwo makiamukira njoherera cia mbeca niundu wa wira wao na kwirutira. Nituretiira aundu maya na tugakenera wira wao wa kumenyerera njuui iria tukoragwo twihokete ithuothe. Ikundi 5 cia iria ciamukirie njoherera ici niundu wa wira wacio wa mutaratara uyu iri thiini wa cluster ya Kianjagi. Na nicio: 1) Karujani S.H.G # 2007KE1012 2) Kajoroge Group # 2008KE332 3) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE1210 4) Wega # 2006KE1097 5) Mutindwa T # 2007KE625 nitwaraniirie nao niguo tumenye uria mekaga. Mawega ma miti ya ki-nduire nimariku? a) Niinyihagia tiiri gukuo ni tiiri. b) Niitheragia maai. c) Miri yayo niinyitagirira tiiri na kuuturia. d) Niitheragia riera. e) Niikoragwo na kiruru kiega f) niikoragwo na ciihitho na micii miega ya nyoni na nyamu ingi nyingi. Gitumi na mabata ma gutigia gicigo utarimite ruui-ini. a) Miti na mimera iria ihanditwo hakuhi na njuui niiteithagia kwagirithia maria maturigiciirie ohamwe na kunoria tiiri na kuunyitia. b) Kuhanda miti hakuhi na njuui nikunyihagia mirimu iria itambagio ni maai. c) Nigutumaga thamaki cingihe. 

Niatia muhotete? Nimataaro mariku mungihee aria muriganitie mari hakuhi na ruui? a) Nitwitikirikite gutuika amemba a kuria kwaraga. b) Nitwamukirite marihi maingi kuma Enviromenta Services (PES) niundu wa wira witu. c) Nituninite miti ya mibau kuria kwaraga. d) Nitwambatiirie ikiro cia maai na muigana thiini wa njuui ciitu. e) Nitutarite aria turigaiinie makorwo na ngoro jega kuri aria mari ruui na kianda na magitire njuui nigua angi magie na maai matheru Tthaka ciao nicikugitirwo kumana na tiiri gukuo ni maai riria mahanda miti na marumirira mitaratara ino. Kugitira njuui ciitu – kuhanda miti miingi ya ki-nduire na miti ya maai. Mwandiki Jeniffer Kithure. KIKUYU VERSION 4 A member a Tandare Cluster mari nursery-ini yao Warero dam mweri 7 /08/ 2012 A member a Tandare Cluster hingo ya kwambiriria gikundi kiao o hamwe na nursery ya miti kuria Warero dam mweri-ini wa kana ,2012 R iria cluster ya Tandare yathondekirwo mwaka wa 2008, amemba aingi matiataukitwo uria TIST irutaga wira wega, na angi matiari na roho. Ona kuri o uguo, thutha wa ithomo nyingi, amemba nimagiire na wendi munene thiini wa TIST. Githomo kia Kilimo Hai, mariiko o hamwe na guthondeka tuta nikwamekirire hinya munene. Umuthi thiini wa Tandare turi na ikundi 36. nyingi ciacio niciitikirikite kuamukira marihi. Nitukenete kuuga ati thiini wa cluster ya Tandare nitukoretwo tukihuthira utongoria wa guthiururukana na niurathii wega muno. Riria mutongoria mweru athirwo, meciria meru nimahuthikaga, kwa muhiano, cluster iitu niiteithitioo ni mutongoria guthondeka n akuhuthira tuta niguo tugie na mimera 500,000 gugikinya December 2013. Cluster ya Tandare iri na ikundi 36 na 6 thiini wacio iri na tuta.Arugamiriri eru aria mathurirwo mweri wa May nimokire na meciria meru ma guthondeka tuta mugunda-ini wa muingi. 

Nitwerutaniirie gukinyaniria meciria maya na tugacemania o wiki muthenya wa keeri. Umuthi, cluster ya Tandare iri na tuta iri na mimera 40,000. nitugutigirira nitwakinyia 500,000 na miti itanyihiire 200,000 itaritwo tugikinyiria December 2013. Cluster ya Tandare: nituthiite tukigiaga hinya omuthenya omuthenya. Mwandiki David Thuku. Niturekirwo hinya ni meciria ma atongoria aya aria tuthurite na njira ino ya guthiururukana na tugakena ni kuruta wira turi hamwe. Ni meciria mariku ungigayana na arimi angi? C luster njeru niiguciarwo – cluster ya Mporoko thiini wa Igembe district.Arimi aigi nimakoretwo makiuria TIST yaramie matura mayo, an arimi magithondeka na makioya ikinya.TIST niikurutithania wira nao niguo mahote gutuika amemba.TIST niikoretwo na ithomo nyingi guku. Ithomo-ini arimi nimathomithitio maundu maya. 1. Uhoro wa TIST na kuria yaumire. 2. Ikiro cia kuingira TISTkuri ikundi nini. 3. Mitaratara ya TIST. 4. Kilimo Hai Ithui, amemba a Mporoko clauster nitukenete nikuingira TIST. Nitwihariirie gukorwo turi ho thiini wa andu aria metikitie thiini wa wihokeku, uma na uigiririki, utungata ohamwe na kwirutira na gutuika kionereria kiega. Mporoko – Cluster njeru iraingira TIST. Mwandiki Joseph Gituma. KIKUYU VERSION 5 K uruta wira hamwe thiini wa TIST, nithotete maundu manene. Umuthi, uri na miti makiria ma 6.4 million iraura niundu wa wira witu. Nitwagiire na tugikenera kuhitukio ni Verified Carbon Market hamwe na Climate and Community Standards, kuhitukia arimi aingi a TIST niguo mahote kuingira thoko ya carbon. Riria twaruta wira hamwe na twarumirira mitaratara miega ni tugutorania. Ona kuri o uguo. Validation and verification iria irari kuo niyonanitie ati tutikoretwo tukirumirira wega mitaratara ino iria niya bata muno hari utorania. Nitwonire miti itataritwo wega na mathina mangi maingi maria mangithinia TIST. 

Nitwonire ati ikundi imwe nicirihite miti itahanditwo. Na niigutuma twage gukorwo thoko-ini ya carbon.Aguri mendaga kugura kuma kuri andu aria marehoka. Nitwakorirwo na semina ya atongoria a TIST, hamwe na arugamiriri kuma cluster niguo twariririe maumirira ma Validation and Verification na tutue uria tukuhota guthondeka mahitia maya na tuthii na-mbere turi na hinya muingi. Semina ino niyagiire na maumirira: Nitwarugamirie marihi ma miti nginya tugie na uma ati ithabu ria miti iria yatarirwo nirikinyaniru na niria ma. Turi na uigiririki na ikundi nini nicinyitite itemi inene hari gutigirira ati ithabu niikinyaniru. Cluster iria ciarugamiriirwo thiini wa semina ino nicirageria njira njeru: arugamiriri a cluster ohamwe na ikundi nimararora ringi miti iria yatarirwo na magatuma uhoro kana nimikinyaniru na kana niyagiriirwo ni guthondekwo. Nimerigiriire kurikia wira uyu tugikinyia muico wa September. Twagia na maumirira kuma kuri cluster ici, nituguthondeka mubango waguthii na-mbere na kwaramia njira ino thiini wa cluster icio ingi.Atari a miti a TIST onao mari na uigiririki hari mathabu maya na nimarerutaniria guthondeka kuria marona gutari gukinyaniru. Arimi a TIST thiini wa semina nimaugire nimataukitwo makiria wira wa omundu niguo TIST ikure. Nimaugire na makiheana gutigirira mathabu maya nimakinyaniru. Nimeheanire gutigirira TIST niyagia namaciaro mega na gukorwo na miti miingi iria irakura na iria itaritwo na ikundi ciitikirike kuingira thoko ya carbon. Amemba a TIST nimaumire thiini wa semina ino mekiritwo hinya na mwihoko. Niturehoka ati mumemba o wothe wa TIST nietikirite wira uyu na uigiririki. Ingika atia niguo ndeithie TIST gukura? 

• Thii micemanio na urumirire micemanio ya ikundi nini cia TIST ohamwe na cluster. 

• Korwo ukimenya miti iria itaritwo thiini wa gikundi kianyu na utigirire mutongoria niamenya ati mathabu nimakinyaniru. 

• Handa miti miingi na ureke ikure iri na hinya. 

• Tigirira kuri mundu umwe wa cluster yanyu urarutithania wira na atari a miti. 

• Ariria aria muigainie umere mawega ma TIST na ymahinyiririe maingire TIST. 

• Wiheane hari maundu maya, thiini wa gikundi kianyu na cluster. 

Values cia TIST 1. Turi ehokeku 2. nitukinyaniire 3. turi a ma na utheri 4. turi cionereria njega 5. Nitutungatanagira. 6. Nitwirutagira 7. Nitukoragwo na uigiririki kuri o umwe witu 8. Nitukoragwo na maciaro manene na mauthiro manini. Nitukinyaniire, ehokeku na aigiririki: Ikundi nini nicinyitaga itemi inene hari kungania uhoro. KIKUYU VERSION 6 T hiini wa TIST, tugiaga na hinya riria twoya makinya turi hamwe thiini wa ikundi, thiini wa cluster iitu, na makiria. Ripoti cia micemanio na mahuthiro ni cia bata muno hari gutorania. O cluster iri na uigiririki wa gutuma ripoti ici cia micemanio na mahuthiro o mweri. Uria ugutuma mathabu ma cluster ohamwe na micemanio ukihuthira SMS. Utheri na kwihokeka nicio itugi cia TIST. O cluster ya TIST niyagiriirwo nikwonania uria itumirite 900/= hari mahuthiro mayo. TIST niikoretwo ikihuthira njira njeru na cia na ihenya gutuma report ici cia o mweri kuhitukira SMS. Njira ino niihotithagia amemba a TIST gutuma SMS kuma thimu-ini ciao kuri thimu ingi. SMS niciunganagio ni aruti wira a TIST na magacithuthuria. Angikorwo cluster iri na palm, magiriirwo ni gutuma kuhitukira form ya Micemanio na mahuthiro. Ona uri o uguo, kuhitukira njira ino njeru, o cluster niyagiriirwo kuheana ripoti nginyaniru o mweri. Njira ino niiteithagia na ikahuthia arugamiriri gwika maundu. Kiririkani: Niguo ugie na maciaro, o meri cluster yaku yagiriirwo: 1. thii na urumirire micemanio na uririkanie angi guthii micemanio-ini. 2. Rorai wega muri hamwe maundu maria muonete: miti mieru iria ihanditwo, ikundi iria itariirwo miti na mathabu ma mahuthiro. Huthira kamweke thiini wa micemanio ya ikundi na cluster! 3. Tuma ripoti na palm kana SMS cia micemanio ya cluster na mathabu. 4. Tabarira utari wa miti hamwe na atari.Tigirira kuri murimi umwe uraruta wira na atari a miti. 5. Ingiria arata na andu angi thiini wa TIST na umete micemanio-ini. Mahe mathome ngathiti ya Mazingira Bora na umateithie na njira ciakuingira TIST. 6. Thondeka maciaro maingi! 

Handa miti miingi, thondeka kana ugure riiko ria TIST na uhuthire Kilimo Hai. Ririkana: Cluster iri na hinya yagiriirwo gukorwo na miti itanyihiire 200,000 iria itaritwo, ikundi 30- 50 iria icemanagia o mweri, atongoria athure na itume ripoti na guthii githomo riria kuri. Turi hamwe, gutiri undu tutangihota! Ripoti cia cluster: gayana maria mutoranitie gwikira cluster yanyu hinya. T hoko njeru ya Nginduri niyumirite. Company iri Narumoro niragura nginduri cia guthondeka maguta ma gutwarithia ngari na machini ingi. Eco Fuels Kenya Ltd niiragura nginduri na 6.50/ kg. Arimi nimarongania mbegu ici kuma migundaini yao kan ithaka-ini. Arimi aingi a TIST nimonire ati miti ya mikinduri, iria niya ki-nduire niihotaga kunyihia ruhuho migunda-ini.Thoko ino njeru ya nginduri ni wega ungi wakurora riria urathuura miti ya kuhanda. Eco Fuel niigiraga nginduri riria cionganio. Kwa uhoro makiria, araniria na: Cosmas Ochieng: 0725398675. Email:Cosmas@ecofuelsk e n ya.com www.ecofuelskenya.com Mweke wa kwendia Nginduri. Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2012 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kiswahili Version Cluster ya Mitheru: Twajivunia mafanikio yetu katika TIST na twafanya kazi pamoja kufikia mengineyo. Uk.. 2 Wacha Ukataji miti, Panda miti. Uk.. 2 Kuilinda mito yetu- kupanda miti ya kiasili na isiyo haribifu kwa maji. Uk.. 3 Cluster ya Tandare: Tunakua kinguvu kila msimu. Uk.. 4 Mporoko –Cluster mpya yajiunga na TIST. Uk.. 4 Sisi ni sahihi, Waaminifu, na Wawajibika kati yetu wenyewe: Vikundi vidogo hufanya jukumu muhimu katika kurekebisha data ya TIST. 

Uk. 5 Ripoti za cluster: Gawana mafanikio yenu ili kuongeza cluster yako na TIST nguvu. Uk. 6 Fursa ya kuuza mbegu za Croton. Uk. 6 Ndani: Group photo: Some of the TIST Leaders during Leader's Seminar held last month. KISWAHILI VERSION 2 Wanacluster wa Mitheru katika mkutano wao wa kila mwezi mnamo Agosti kumi na tatu, 2012. S isi, wanacluster ya Mitheru, tunafuraha kugawana na wakulima wengine wa TIST katika dunia nzima, kuhusu tuliyofanikiwa nayo tangu kuungana na TIST. Cluster yetu ilivyo sasa ina vikundi vidogo arobaini na nane. Mwezi uliopita vikundi vidogo ishirini vilifikiwa na malipo ya motisha ya miti yao na vikundi vingine ishirini na moja vimefuzu kulipwa. Tulifikia haya kwa sababu vikundi hivyo vimepanda zaidi ya miti mia tano na walihesabiwa miti hii kwa ukamilifu. Pamoja na malipo ya miti, tumefaidika kutokana na mafunzo mengi na kutokana na kujihusisha katika kutenda kulingana na mafunz hayo. Tumefunzwa kuhusu Kilimo hai, na wanaTIST wengi wamejishughulisha kutumia njia hii na wamepata mavuno bora zaidi. Katika cluster yetu tumefunzwa kuhusu kuanzisha na kusimamia vitalu vya miti. Vikundi vimeanzisha vitalu, na vikundi vingi vimepata pesa zaidi kutokana na miti inayobaki baada ya kupanda katika mashamba yao. Sasa tupo katika utaratibu wa kujipanga kupata meko ya TIST zaidi ya kuokoa nishati. Tunataka kuiokoa miti yetu na kupikia katika mazingira safi kutokana na moshi. Twajivunia tuliyokamilisha, na tunataka kuzidi kufanya kazi pamoja ili kuyafikia engine. 

S isi sote tumeona madhara ya ukataji miti, kutolewa kwa mimea yenye mbao na miti. Katika TIST, sisi hufanya kazi kuachisha ukataji miti na kugeuza mengine ya madhara yake mabaya zaidi. Sababu za ukataji miti 

• Ukataji miti hufanyika wakati miti inakatwa ili kutumika kama kuni, kutengeneza matofali, kukausha samaki, na kujenga, ama kufungua shamba ili liweze kulimwa. 

• Ukataji miti mwingi hutokana na kutokuwepo kwa ujuzi kuhusu thamani kamili ya miti. 

• Wakati mwingine, thamani ya miti yaweza kuwa inajulikana lakini umaskini na kutambulika kusio sahihi kuhusu ukosefu wa lingine la kufanya hulazimisha watu kukata miti. Shida zinazojitokeza 

• Ukosefu wa miti ya kufunika ardhi na mizizi huacha udongo hatarini na huruhusu mmomonyoko wa udongo. 

• Ukosefu wa rasili mali ya msitu tunayohitaji: kukata miti huharibu mahali pa wanyama pa kuishi, hupunguza viumbe hai/ bioanuwai, hutoa rasili mali ya chakula na dawa na huongeza ushindani ili kupata vifaa vyz ujenzi. Watu wanahitajika kutembea mbali zaidi ili kupata kuni, na bei za bidhaa zinazotoka misituni zinapanda juu sana. 

• Ukosefu wa faida nyinginezo za miti za kimazingira: miti hupunguza upepo, uhifadhi unyevu, huongeza hewa safi hewani, na huongeza virutubisho udongoni. Kwa hivyo bila miti hali ya anga ya mahali hapo itakuwa kavu zaidi na kuongeza hatari ya mafuriko, mmonyoko wa udongo unaosababishwa na upepo, kupunguzwa kwa rutuba ya udongo na kupunguzika kwa usafi wa hewa. Suluhisho la kuzuia ukataji wa miti 1. Kama wakulima wa TIST twapaswa kuwa na vitalu vya miti na kukuza miti ya kupanda katika mashamba ya kila mwanakikundi na kuuza miti kwa wanajamii.

 Twafaa kutia moyo wengine kupanda miti pia, na kujiunga na TIST! 2. Tumia meko ya TIST ya kuokoa nishati, ambayo hutumia kuni na makaa chache, na tutie moyo wanajamii wengine kufanya vivyo hivyo. 3. Tumia nishati badala inapowezekana (kwa mfano, joto la jua, machujo ya mbao, maganda ya kahawa, nyasi, magugu, mabaki ya mimea, taka za wanyama). 4. Kujihusisha na shughuli za upandaji miti za jamii, san asana katika mashule, makanisa na karibu na mito. Hili kweli litaongeza matokeo ya TIST! 5. Utendaji na kuhimiza kilimo mseto na matumizi ya mashamba madogo ya miti. TIST –Tufanyeni dunia yetu iwe kijani kibichi! Cluster ya Mitheru: Twajivunia mafanikio yetu katika TIST na twafanya kazi pamoja kufikia mengineyo. Umeletewa na David Mawira Wacha Ukataji miti, Panda miti. Umeletewa na Joseph Gituma KISWAHILI VERSION 3 Wanavikundi kutoka Cluster ya Kianjagi wakipewa vocha za malipo ya miti ya kiasili. V ikundi vidogo vya TIST vinafuraha kwa sababu ya kufanikiwa katika mpango wa kulinda mito ambao ulianzishwa na TIST kusaidia kuhifadhi na kulinda mito yetu. Kuna mito ishirini na nane katika maeneo ya TIST ambayo yamechaguliwa kuwa ya kwanza katika mpango huu and ambapo wanaTIST wanafanya kazi kupanda miti ya kiasili, na kumaliza Mikaratusi. Wakulima wanachagua kuacha kulima karibu na mito ili kuachisha mmonyoko wa udongo na uchafuzi wa mto. 

Leo, tunafuraha kuripoti kuwa wanaTIST wengine wamejiunga na kupanda miti ya kiasili katika maeneo yao yaliyo karibu na mito na wanafuatilia mienendo iliyo mizuri kabisa katika maeneo kama haya wamepewa pesa za nyongeza kwa sababu ya kazi na kujitolea kwao. Tunajivunia waliyofanya na tunasherehekea kazi yao ya kuhifadhi mito ambayo sote tunahitaji ili kuishi. Vikundi vidogo vitano, ambavyo vilipata nyongeza ya motisha kwa sababu ya kazi yao katika kuhifadhi maeneo yanayozunguka mito na kuyakomboa, vipo katika cluster ya Kianjagi. Hivi ni: 1) Karujani S.H.G # 2007KE1012 2) Kajoroge Group # 2008KE332 3) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE1210 4) Wega # 2006KE1097 5) Mutindwa T # 2007KE625 Tuliongea nao ili kusoma kutokana na uzoefu na mfano wao. Nini faida ya miti ya kiasili katika maeneo yaliokaribu na mito(kando ya mito)? (a) Miti ya kiasili hupunguza mmomonyoko wa udongo na mafuriko. (b) Miti ya kisili husaidia kusafisha maji katika mito, vijito na visima. (c) Mizizi ya miti ya kiasili hushika na kudumisha udongo (d) Miti ya kiasili husaidia kusafisha hewa. (e) Miti ya kiasili hutoa kivuli ambacho huzuia uvukizi wa maji. (f) Miti ya kiasili huwapa ndege, wanyama na wadudu makazi. Kuhifadhi hawa viumbe hai kwa njia hii kwaweza kufaidi mashamba yetu kwani, kwa mfano, wanyama wengine ni muhimu katika uchavushaji wa mimea na kudhibiti wadudu. Ni kwa nini ni muhimu kuhifadhi vizuizi vya mito? (a) Mimea na miti ktika kizuizi kando ya mito huweka mazingira yakawa masafi na salama kwani rutuba ya udongo hubaki ilivyo mwaka wote. (b) Mimea na miti kama kizuizi kando ya mito hupunguza magonjwa yanayotokana na maji machafu. (c) Kuongezeka kwa samaki katika mito kwa sababu ya maji safi yasiyochafuka. 

Ni yapi mafanikio yenu? Ni ushauri upi mnao kwa majirani wenu walio kando ya mito? a) Tumefuzu kuwa memba wa mpango huu. b) Tumepata pesa zaidi kwa sababu ya huduma za kimazingira (PES) kwa sababu ya kazi yetu. c) Tumemaliza Mikaratusi katika maeneo yaliyo karibu na mito. d) Tumeboresha usafi na wingi wa maji katika mito na vijito. e) Tunashauri majirani wetu kuwa wema kwa walio sehemu za chini za mto, na kulinda mto ili wengine pia wapate maji safi. Mashamba yao ya miti pia yatabaki salama kutokana na mmomonyoko wa udongo watakapopanda miti na kufuatilia mienendo hii bora zaidi. Kuilinda mito yetu- kupanda miti ya kiasili na isiyo haribifu kwa maji. Umeletewa na Jeniffer Kithure KISWAHILI VERSION 4 Wanacluster ya Tandare wanahudumia kitalu chao pale karibu na bwawa la Warero mnamo tarehe saba,Agosti, 2012 W anacluster ya Tandare walipokuwa wakianzisha kitalu chao cha cluster pale bwawa la W arero mnamo Aprili, 2012 Wakati cluster ya Tandare iliundwa mwaka wa elfu mbilia na nane, wanacluster wengi hawakuelewa jinsi TIST inavyofanya kazi vizuri, na wengi hawakuwa na motisha. Hata hivyo, baada ya mafunzo mengi, wanacluster wengine na wengine wakawa na shauku katika TIST. Mafunzo kuhusu kilimo hai, meko, na vitalu yalianzisha hamu na kuwachochea wakulima. Leo, katika Tandare, tuna vikundi vidogo thelathini na sita. Vikundi vingi vimefuzu kuweza kulipwa. Tuna furaha kuripotu kuwa cluster ya Tandare imekuwa kwa mfululizo ikizungusha uongozi na zoezi ili linafanya kazi vizuri. Kila wakati kiongozi mpya anapochaguliwa, mawazo mapya yanaletwa. 

Kwa mfano, viongozi wetu wa cluster kwa sasa wamesaidia cluster kukua na kuanzisha kitalu cha cluster na lengo la kuwa na miti laki tano ifikapo decemba mwaka wa 2013. Cluster ya Tandare ina vikundi vidogo thelathini na site, na vikundi sita vina vitalu. Wawakilishi wa cluster wapya waliochaguliwa mwaka huu mwezi wa tano waliingia na wazo la kukuza kitalu cha cluster katika ardhi ya umma. Tulifanya kazi kufanya wazo ili halisi, na kukutana kila wiki siku na jumanne kulifanyia kazi. Leo, kitalu cha cluster ya Tandare kina miti elfu arobaini. Tutafanya kazi kuwa na miti laki tano na kuwa na miti zaidi ya laki mbili iliyohesabiwa katika cluster yetu kabla ya Decemba mwaka wa 2013. Tunaongozwa na mawazo ya wanacluster tunaochagua kutuongoza kama viongozi wa kuzunguka na tunajivunia yale ambayo tumeweza kufikia kwa kufanya kazi pamoja. Ni yapi mawazo makuu kutoka cluster yako ambayo waweza kugawana nasi? C luster mpya inazaliwa- Cluster ya Mporoko katika mkoa wa Igembe. Wakulima wengi wamekuwa wakiuliza TIST kuenea hadi maeneo yao, na wakati wakulima wanajipanga na kuchukua hatua, TIST yaweza kuwasaidia kujiandikisha. TIST imefanya mikutano kadhaa ya mafunzo katika eneo hili. Kupitia mchakato wa kuomba kuingia katika TIST, wakulima wamefunzwa yafuatayo: 1. Taarifa ya msingi na Historia ya TIST 2. Mahitaji ya kustahiki kuwa katika kikundi kidogo cha TIST 3. Maadili ya TIST 4. Kilimo hai Sisi wanacluster ya Mporoko tunahamu ya kuingia katika TIST. 

Tuko tayari kuwa sehemu ya jamii inayoamini ukweli, uwazi, usahihi, uwajibikaji kati yetu, utumishi, kujitolea na kuwa mfano wa kuigwa. Tuko tayari kutumia mikono na vichwa vyetu, kupata matokeo makubwa tukitumia gharama kidogo. Na TIST, sisi tutakua! Cluster ya Tandare: Tunakua kinguvu kila msimu. Umeletewa na David Thuku Mporoko –Cluster mpya yajiunga na TIST. Umeletewa na Joseph Gituma KISWAHILI VERSION 5 K upitia kufanya kazi pamoja katika TIST, tumeyafanya mambo makubwa sana. Leo, kuna zaidi ya miti milioni sita nukta nne inayokua kwa sababu ya kazi yetu. Tumefanikiwa na kusherehekea uthibitisho na ukaguzi wa kwanza dunia mzima chini ya viwango vya Verified Carbon Market and Climate and Community, hivyo basi wakulima wengi kufuzu kuhusika katika soko la dunia la kaboni. Tunapofanya kazi pamoja na kuzingatia maadili ya TIST, tunapata mafanikio makubwa. Hata hivyo, ukaguzi wa mwisho ili kuthibitishwa ulionyesha kuwa hatujayafuata maadili haya yaliyo muhimu katika kufanikiwa kwetu inavyofaa. Tuliona uhesabu wa miti usio sahihi na shida nyinginezo ambazo zaweza kuumiza TIST pakubwa. Tuliona kuwa vikundi vingine vimelipiwa miti ambayo hawajapanda. Tunapokuwa na shida kama hizi inaumiza wakulima wa TIST kwani kama data sio sahihi, hatuwezi kuhusika katika soko la kaboni. Wanunuzi wanataka kununua kutoka kwa watu wanaoamini na ambao wanajua ni waaminifu. Tulifanya semina ya viongozi wa TIST, pamoja na wawakilishi kutoka cluster zote za TIST, ili kujadiliana matokeo ya ukaguzi na uthibitisho na kuamua jinsi ambavyo tunaweza kufanya kazi ili kusahihisha shida tulizopata na kusonga mbele tukiwa na nguvu. 

Semina hiyo ilikuwa na matokeo mengi muhimu: Ilibidi tuachishe malipo ya miti hadi tutakapokuwa na uhakika kuwa data kutokana na uhesabu wa miti ni ya kweli na sahihi. Tunawajibika kati yetu wenyewe, na vikundi vidogo vina jukumu muhimu katika kuhakikisha kuwa data tuliyonayo ni ya kweli. Cluster zilizowakiliswha katika semina zinajaribu mwenendo mpya ulio bora zaidi: wawakilishi wa cluster na vikundi vidogo wanapitia upya miti iliyohesabiwa katika kila shamba na kutuma ujumbe wa kama data ni ya kweli au yahitaji kusahihishwa. Wanapanga kukamilisha kazi hii kabla ya mwisho wa mwezi wa tisa. Tutakapojua matokeo kutokana na cluster hizi za kwanza, tutaweza kufanya mpango wa kusonga mbele, na labda tutaipanua mbinu hii katika cluster zingine. Wahesabu miti wa TIST pia walichukua wajibu kwa sababu ya data hii na wanafanya kazi ili kusahihisha data ambayo Sisi ni sahihi, Waaminifu, na Wawajibika kati yetu wenyewe: Vikundi vidogo hufanya jukumu muhimu katika kurekebisha data ya TIST. wanajua si ya ukweli kulingana na maadili ya TIST Wakulima wa TIST katika semina hiyo walisema kuwa walielewa zaidi ya kabla ya semina jukumu la kila mtu katika kufanikisha TIST. Walijitolea kufanya wanavyoweza kusaidia kuhakikisha kuwa matokeo ni sahihi. 

Walijitolea kusaidia TIST kufikia matokeo makubwa ambayo kila mtu ataona ili tuwe na miti mingine ikikua, miti iliyohesabiwa sahihi, na vikundi vingine vinavyofuzu kuingia katikma soko la kaboni. WanaTIST walimaliza semina wakiwa wenye motisha mpya na kujitolea kupya katika TIST. Tunatumaini kuwa kila mwanaTIST atachukua changamoto na wajibu huu. Pamoja, twaweza kufikia mambo ya kuajabisha. Naweza kufanya nini ili kusaidia TIST kufanikiwa? - Hudhuria na ujihusishe na mikutano ya vikundi vidogo na cluster za TIST - Jua data katika mashamba yaliyohesabiwa miti katika kikundi chako na ujuze viongozi wa cluster yako kama hesabu ama mambo mengineyo si sahihi. - Panda miti mingine, na uiache miti yako kukua na kuwa yenye afya. - Hakikisha kuwa kuna mtu kutoka kwa cluster yako anayefanya kazi na mhesabu miti wakati wa kuhesabiwa. - Ambia majirani na marafiki wako kuhusu TIST na uwatie moyo watu wanafuatilia maadili ya TIST kujiunga na kazi yetu. - Jitolee kufuatilia maadili ya TIST wewe mwenyewe katika kikundi chako na katika cluster yako. Maadili ya TIST; 1. Sisi ni Waaminifu 2. Sisi huwa sahihi 3. Sisi ni wenye Uwazi 4. Sisi ni mfano wa kuigwa 5. Sisi ni watumishi kwa kila mmoja wetu 6. Sisi ni wenye kujitolea 7. Sisi ni wenye kuwajibika kati yetu wenyewe 8. Sisi ni wa gharama nafuu, matokeo makubwa KISWAHILI VERSION 6 K atika TIST, 

tunapata nguvu katika kuchukua hatua pamoja na kugawana mafanikio yetu na wengine katika vikundi vyetu vidogo, katika cluster zetu na kwingineko. Ripoti za mikutano ya mwezi ya cluster za matumizi ya pesa za cluster ni sehemu muhimu katika kufanikiwa huku. Kila cluster inawajibika kuwasilisha ripoti ya mkutano wa cluster nay a matumizi ya pesa za cluster kila mwezi. Jinsi ya kuripoti bajeti na mikutano ya cluster kwa kutumia ujumbe mfupi wa simu TIST imekuwa ikitumia njia mpya, rahisi ya kutumiwa na cluster kuripoti bajeti ya kila mwezi na kutumia rekondi za mikutano ya cluster kwa njia ya ujumbe mfupi. Uwazi na uwajibikaji kati yetu ni maadili makuu ya TIST. Kila cluster ya TIST inalazimika kuripoti kuhusu inavyotumia bajeti ya mia tisa kupata matokeo makubwa. Mbinu hii inaitikia mwanaTIST kutuma ujumbe mfupi kutoka simu yake hadi nambari ya simu kuu. Ujumbe huu unachukuliwa na kuchambuliwa na viongozi wa TIST. Kama cluster ina kifaa cha Palm kinachofanya kazi, yafaa kutumia fomu za mikutano ya cluster na za uwajibikaji katika Palm hizo. Hata hivyo, katika njia hii mpya, kila cluster inapaswa kuripoti sahihi na kwa ukweli kila mwezi. Njia hii inarahisisha kuripoti kwa wawakilishi wa cluster na inasaidia viongozi wa TIST kusaidia katika shughuli za cluster. Kumbusho: Ili kufanikiwa, kila mwezi cluster yako yafaa: 1) Kuhudhuria mkutano wako wa cluster na kukumbusha vikundi vingine kuhudhuria. . 2) Kupitia pamoja matokeo ambayo cluster yako imefikia: miti mipya mliyopanda, vikundi vilivyohesabiwa miti, na jinsi bajeti yako ilivyotumika na cluster. Fanya jambo ili liwe sehemu ya mkutano wa cluster na wa kikundi kidogo! 3) Tuma ripoti za mikutano na uwajibikaji wa pesa za cluster kwa kutumia Palm au ujumbe mfupi. 4) Pangia uhesabu miti na wahesabu miti. Hakikisha mtu kutoka cluster yako anasaidia katika kila uhesabu! 5) Karibisha marafiki na majirani wako kujiunga na TIST katika mkutano ya cluster. Gawana nao gazeti ili la Mazingira Bora na huwasaidie katika mchakato wa kuomba kujiunga na TIST 6) Fikia ata matokeo makubwa zaidi! Panda miti, jenga au ununue jiko la kuokoa nishati, jaribu kilimo hai. 

Kumbuka: cluster yenye nguvu yafaa kuwa na miti zaidi ya laki mbili iliyohesabiwa, vikundi vidogo thelathini kufikia hamsini vilivyo hai na ambavyo hukutana kila mwezi, viongozi wa kujitolea waliochaguliwa na iwe inafanya na kuripoti kuhusu mafunzo mazuri na uhesabu miti. Pamoja twaweza kufanya lolote! Ripoti za cluster: Gawana mafanikio yenu ili kuongeza cluster yako na TIST nguvu. S oko jipya la Croton limejitokeza. Kampuni moja iliyo Naro Moru inanunua mbegu za Croton ili kutengeneza diseli ya kutokana na mimea ambayo yaweza kutumiwa kuendesha magari na ata mashine nyinginezo. Kampuni inayoitwa Eco Fuels Ltd inanunua mbegu za croton kwa bei ya shilingi sita na sumni kila Kilo. Wakulima wanaokota mbegu hizi kutoka kwa mashamba yao au misitu inayokaribia. Wakulima wengi wa TIST wanajua kuwa mti Fursa ya kuuza mbegu za Croton. huu wa Croton megalocarpus, Mti wa kiasili, huwa njia nzuri ya kupunguza upepo katika mashamba yao. Soko ili jipya la mbegu za Croton ni faida moja ya kufikiria wakati unapochagua miti ya kukuza. Eco Fuels hupangia usafiri baada ya kuchukua mbegu hizi. Kujua mengi zaidi, pigia Cosmas Ochieng: 0725398675. Email: Cosmas@ecofuelskenya.com. www.ecofuelskenya.com Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2012 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kipsigis Version Mitheru Cluster: Kiboiboi en tuguk che kikeyai en TIST ago tageteseta kikile ge. Page 2 Ongebakach tilet ‘ab ketik, ak kemin alak. Page 2 Ribet ‘ab oinoshek – Minet ‘ab ketik chebo ken yak che chomtos ak bek. Page 3 Tandare Cluster: kiteseta ke’kimekitu kila betut. Page 4 Mporoko – Cluster ne impya ne chutuTIST. Page 4 Echek ko ki’accurate, imanit, ak Mutually Accountable: Groupishek che meng’echen kotinye jukumu neo kocorrectan data chebo TIST. Page 5 Reporting nebo cluster : Ong’ebchei ng’omnotet asi kotesta TIST . Page 6 Boroindo nebo aldaet ‘ab Croton Nuts. Page 6 Inside: Group photo: Some of the TIST Leaders during Leader's Seminar held last month. KIPSIGIS VERSION 2 Membaek ‘ab Mitheru Cluster en toyoshek ‘ab arawet torikit 13th August, 2012. 

E chek membaek ab Mitheru Cluster, ko kiboiboi kebchei ak temik alaka chebo TIST en ngweny ko mugul,agobo borotet ne kikennyoru b at king’echutu TIST. Clustre nenyonet kotinye groupishek 48, che’meng’echen .En Arawet nikonyek, kokonyor groupishek 20 ropinik chebo ketik ago tokelibonik alak 21 komolo. Kikinyoru chuton ngamun kkimin groupishek tugul ketik chesire 500 ako ketik chu tugul kokikorut koechekitun Kotabala libanet ‘ab ketik,kokikinetke che chang’ en trainings che kikotesta, ak kora kebor en konetutichoton. Kikinetech akobo Conservation Farming/ Kilimo hai, kit nekikoyai temik chechang’ ago nyor rurutik chechang’. En cluster nenyonet kokikinetishe akobo tree nursery ak ribet ‘ab ketik che meng’echen. Kokonaam kochop betishek groupishek , niton kotese rob inik che siche groupishek yon kaalda keswek chon’kachanga en imbar. Inguni kebong’oni ke kotake’all TIST energy saving jikos . Kimokchinike tugul hewa ne kararan ak en let kerib kora ketikchok. Kiboiboi en borotenyon ak kotakeyoe kasit en kibageng’e asi kenyorun borotet saidi. K ikere tugul , tilet ‘ab ketik ne tese ta en emet. En TIST, Keyome kitonosi tilet ‘ab ketik ak keker kele kakimin alak. Ne neibu tilet ‘ab ketik:

 • Tile bik ketik asi koboishen koik kwenik,asi keminsen imbaret, en tekset anan okot yon iyomsie inchirenik. 

• Bik chechang’ kotile ketik ko moingen maana nenywan. 

• En komoswek alak komuch kotil bik ketik angamun motinye komosto age ne imuch kolobotchi. Shidaishek che kikenyoru: 

• Ibet ‘ab ng’ung’unyek yon kobit robta. 

• Yon momiten osnoshek kobetos , kerichek, ole menye tyong’ik , omitwokik ak en let kotesak beit ‘ab tuguk ‘ab ketik. 

• Ketik koune koristo , kotese mbolea chemi ng’weny ak kora kotere koriswek che imuch koib rurutik. Ole kimuche keterten tilet ‘ab ketik. 1. Echek ko ki temik ‘ab TIST kimuche kechop betishek ‘ab ketik chekimine en imbarenik ‘ab membaek akealde seedlings ichuton en kokwet. Yoche kemwoitechin choronokchok kochut TIST! 2. Keboishen TIST energy saving stoves cheboishen kwenik che tuten ak korib makaa 3. Keboishen ortinwek alak neko ta kwenik(e.g. kou asista, sawdust, coffee husks,suswek, chemasai, waste chebo minutik, tukuk ‘ab tuga). 4. Ketes minet ‘ab ketik en kokwet kou en kanisoshek , sukulishek ak en tobonwokik ‘ab oinoshek. 5. Kinet bik akobo agro forestry, ak ketes boishet ab wood lots. TIST – Ongeyai emet konyalilit! Mitheru Cluster: 

Kiboiboi en tuguk che kikeyai en TIST ago tageteseta kikile ge. By David Mawira Ongebakach tilet ‘ab ketik, ak kemin alak. By Joseph Gituma KIPSIGIS VERSION 3 Membaek chebo groupit ne mingin en kianjagi kikochin robinik ‘ab chebo timin B oiboi groupishek chemeng’echen chebo TIST en program nebo riparian pilot nekiinome TIST kotoret en ribet ‘ab bek chemi oinoshek. Kitinye oinoshek 28, chemiten en area nebo TIST chekokechaguan en pilot program initiative ak en oleminsen membaek chebo TIST, komine ketik chebo keny ak koisto ketik cheu eucalyptus . Kokoamuan temik kobakakta minset en olerubeke ak oinet asi koter laaet ‘ab ng’ung’unyek en robwek. Raini , kokiboiboi kereporten temik chekoyoe kasit nitonen riparian areas ak en kosibet ‘ab konetutik chebo riparian kokiketeshi icheket robinik . Kiboiboi tugul en kasinywai ak kiloseke en ribet ab oinoshek chekimogchinike tugul. Mut en groupishek chepo TIST che kinyor incentives chebo Riparian Buffer conservation ak restoration komiten en cluster nebo Kianjagi. Choton ko: 1) Karujani S.H.G # 2007KE1012 2) Kajoroge Group # 2008KE332 3) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE1210 4) Wega # 2006KE1097 5) Mutindwa T # 2007KE625 Kikiteben icheket akobo practice initon nibo riparian. Ne maana nebo ketik chebo keny en riaparian areas(ole rube kea k oinoshek)? (a) Ketik ‘ab timin(keny) kotere ng’ung’unyat komoib robta. (b) Ketik ‘ab timin(keny) kotilile bek chemiten oinoshek. (c) tikitik chebo Ketik ‘ab timin(keny)konome ng’ung’unyat. (d) Ketik ‘ab timin(keny) koune koristo . (e) Ketik ‘ab timin(keny) kokonu urwet . (f) Ketik ‘ab timin(keny) kokonu omitwokik chebo tyong’ik mbalimbali . ribet ‘ab oinoshek kobo maanan ngamun ribe tyong’ik che imuch kotoreti minutikchok. Ene asi kobo maana kerib buffers en oinoshek? (a) minutik ak ketik chemi buffer en oinoshek koribe emet asi kotililit ak koribok ngamun fertility nebo ng’ung’unyat kong’etu en kenyit tugul. 

(b) minutik ak ketik chemi buffer en oinoshek kobose mionwokik chebo bek. (c) tese kora inchirenik en oinoshek. Ne borate ne kirinyoru? Ne ng’olyot ne tinye ne imwochini bik ab kokwet ngung’? a) Kikequalifyen keikun membaek ‘ab riperian. b) Kikenyoru rabinik cheter en Payment for Environmental Services (PES) en kasit ninyon. c) Kikeiste eucalyptus en riparian areas. d) Kiketes tililindap ak chong’indap bek en oinoshek chemi riparian areas. e) Kisome bik ‘ab kokwet koik komyakekitun en bik chemenye tobonwokik ‘ab oinoshek ak korib oinoshek. Riboksek kora grooves chechwaget yon kamin ketik ak kosib konetutishoshek ab Riperian komye. Ribet ‘ab oinoshek – Minet ‘ab ketik chebo ken yak che chomtos ak bek. By Jeniffer Kithure KIPSIGIS VERSION 4 Members chebo Tandare Cluster kochobe Cluster nursery en Warero dam site torikit 7 August ,2012 Members chepo Tandare Cluster kin kechobe Cluster nursery en Warero dam site arawet ‘ab April ,2012 K ing’echob cluster nebo Tandare en kenyit ‘ab 2008, kokimokokutos membaek che chang’ oleboishoitoi TIST komye., ak en yoto komochut membaek chechang’. Lakini kin kokakinet akobo TIST komach konai saidi. Training chebo Conservation Farming, stoves, ak nursery kokimotivaten temik kochut TIST. Raini,en Tandare, ketinye groupishek 36 che’meng’echen. Groupishek chechang’ koitchinke libanet. Kiboiboi kemwa kele Tandare cluster kotese ta ak rotational leadership ako practice initon kokotoretech mising’. Kila yon kakelewen kondoindet ne mpya konyone ak ideas cheter. Kou en ing’uni kondoindet nemiten kokotoret Cluster kotech cluster nursery ne imuch koib 500,000 seedlings kotomo koit December 2013. Tandare cluster kotinye groupishek 36 che ikileke, ako 6 en groupishechuton kotinye nurseries.Representatives che kokileweni en arawet ‘ab mut kokobwa ak ideanebo ketech betit ‘ab ketik en imbaret ‘ab kokwet. 

Kikileke kitimisan idea initon . Tuyoshek chok keyoe kila kasi ‘ab oeng. Raini kotinye Tandare cluster 40,000 seedlings. Takeyoe kasit en kokilet ‘ab ke keker kele kait 500,000 seedlings ak kenyoru ketik 200,000 che qualifyeni en cluster en 2013. Kiboiboi en membaek che kokorepresentenech en rotational leaders ako kiboiboi kora en borotet ne kitese ta kenyoru. Ne ngololutik chei tinye akopo tuguk che kirinyore en cluster? K okisich cluster ag’e – Mporoko Cluster en Igembe district. Temik che chang’ kokosome TIST koendelea en areas chechwaget, ak kongotuyo temik ak kobangan ge, TIST kotoreti TIST icheket, konyor membership en cluster. TIST kotiye training meetings che chang’ en komosoton. Kosub oret ‘ab application , kokokinet temik agobo: 1. TIST Basic information ak history. 2. Eligibility Requirements nebo groups chemeng’echen en TIST. 3. Values cchebo TIST. 4. Conservation Farming Echek membaek ‘ab Mporoko Cluster kokiboiboi kechutun TIST. Kichobotin keikun aenge en bik che iyon akobo imanit, tokunet,Accuracy, Mutual Accountability, Servant hood, Volunteerism ak keiku role models. Kichopotin keboishen eunek chok ak metoek chok, kenyorun matokeo che kororon kokakiboishen tugun che tuten. En TIST, ke-echekitu! Tandare Cluster: Kiteseta ke’kimekitu kila betut. By David Thuku Mporoko – Cluster ne impya ne chutuTIST. By Joseph Gituma KIPSIGIS VERSION 5 K eboishei tugul en TIST, kokikeyai tuguk chechang’ . Raini, Komiten ketik chesire 6.4 million ng’amun en TIST. Kikenyoru ak keboiboiyenchini World’s First Validation ak Verification under the Verified Carbon Market and Climate and Community Standards, kokoqualifyen temik chechang’ kotesta en global carbon market. Ong’eyai kasit tugul kibageng’e. 

Alakini en Validation and Verification audit che koletu kokoibor kole komatakisubi values chebo TIST. Kokiker koitet ‘ab ketik nimobo man ako imuch kobar niton TIST. Kokiker kele kokiliban kroupishek che meng’echen robinik ‘ab ketyik che tomo komin.Inoniton koumisoni temik tugl chemiten TIST angamun terech komakitestech en carbon market. Olik komoche koal en bik che imongu ak koyoni. Kokitinye seminar nebo kondoik ab TIST, ak representatives koyop olda tugul keng’alalen agobo Validation and Verification ak keyai uamuzi akobo shidaishek ch kikinyor ak ole kitestoi nguvushekchok. Kiyach keisten libanet ‘ab ketik ogoi yon kakeverifyen kele Quantifications ko iman . We are mutually accountable, ako groupishek che meng’echen koyoe neo koker kole bo iman ng’alek che kakisir en TIST. Representatives chebo groupishek chemengechen kotoreti kenai angot ko iman koitet ‘ab ketik. Bong’oni ichek koker kole katar kasit niton komit september. TIST Quantifiers kokoib nafasi koker kole kilinisan makosaishek che kimi en TIST dat che ingen kole monomege ak TIST Values. Temik che kimiten en tuyet kokimwa kole king’en maana netinye chi age tugul en TIST. Kiiyan kokon ke koyai ne imuche kotoret TIST. Kikon ke kotoret TIST konyor borotet newon ne imuch koker chi age tugul ako boiboiyenchi ak kotesak ketik che kemine, kequantifyen komye, ak Echek ko ki’accurate, imanit, ak Mutually Accountable: Groupishek che meng’echen kotinye jukumu neo kocorrectan data chebo TIST. koqualifyen groupishek chechang’ en carbon market. Membaek ‘ab TIST kokiba en seminar inoton kokakonetke chechang’ . Kimongu kele membayat age tugul TIST koyoni shida ichu, ak koyom kotoret en ole imukto. Kipendi ole lo en kibgeng’e. Ne ne’omuche ayai asi otoret TIST kobor? - Itchin tuyoshek chebo cluster ak groupishek. - Nai agobo data chebo groves Quantified en groupit neng’ung’et ak in-konai kondoik chebo cluster ango ko iman information chebo koitet ‘ab ketik. - Min ketik , ak irib ketik choton korut komye. - Ker ile yoe kasit chi ageng’e nebo cluster en Quantifier during Quantifications. - Mwochin choronok akobo TIST ak bik ‘ab kokwet, kochut TIST . - Isub TIST values en groupishek ak en cluster kou ye isubu:. TIST Values; 1. Ki bo iman 2. Ki Accurate 3. 

Mo kibo ungat 4. Echek ko ki Role Models 5. Ki kiboitinik ab echek tugul. 6. Echek kekonuke 7. Echek ko ki Mutually Accountable agobo echek tugul. 8. Kiyoe kasit newon , keboishen tukuk che tuten KIPSIGIS VERSION 6 E n TIST, Kenyoru nguvushek yon kokibchei ng’omnotet ak groupishek alak che meng’echen , en clusters nenyonet , ak alak. Reports chebo kila arawet chebo tuyoshek koba maana en yetunet ‘ab TIST . Cluster age tugul kotinye jukumu koker kole reports chebo kila arawet kokokikoito konam accounting report kora. Ole kimugto kereporten tuyoshek en sms Transparency ak mutual accountability ko tuguk chebo maana en TIST. Kila cluster en TIST koyoche koreporten ole kokiboishoito 900/= ,koboren groupit saidi. Kokoman TIST koboishen mtindo ne rahisi neimuche koreporten membaek cluster meetings ak budget chebo arawet koboishen sms. Oraniton komugchin membaek koyokto sms kobun simoishek kwai agoi simoit nemi main office. SMS ichu kiyumi akityo keanalyzen . Angot koitchin groupit working palms, komuche koboishen palms en cluster meetings ak accountability. Alakini en mtindo initon koyomeke koreporten groupit agetugul en oret ne nyolunot ak en imanda. Oraniton konyumnyumchin kasit Cluster Representatives ak kotoret staff chebo TIST kotoret kasishek ‘ab cluster. Ibwat ile: asi ibor ak kobor groupit, koyoche en kila arawet : 1) Itchin iwe tuyet age tugul nebo cluster ak ibwotchi membaek alak. 2) Oker membaek tugul tuguk che kironyoru ko groupit : Ketik che kikemin, groupishek che kikequantifyen, ak ole kikiboishoito rabinik ‘ab cluster. 3) Iyokten report iboishen Palm anan ko SMS chebo Cluster Meeting ak Cluster Accounting. 4) Pangan quantification cheyoe Quantifiers. 

Ibwat koyai chito ageng’e nebo cluster en quantification agetugul! 5) Tach choronok ak bik ‘ab kokwet kobwa tuyoshek.Obchei mazing’ira bora akityo itoret ichek en application. 6) Tes borate min ketik , anan I al energy saving stoves inetke iboishen CF. Ibwat ile: cluster ne kim koyomege kotinye 200,000 ketik che Quantified, 30-50 groups che meng’ech che tuitos kila arawet , kondik che kokilewen, ak koyoe reporting ak training. En kibageng’e kimuche keyai ki age tugul! Reporting nebo cluster : Ong’ebchei ng’omnotet asi kotesta TIST . K okobit market ne impya chebo croton Nuts. Kampunit nemiten en Naro Moru ko’konam koal cotton nuts asi kochoben biodiesel che kimuche keboishen en karishek ak tuguk alak chebo machinishek. Eco Fuels Kenya, Ltd ko ole croton nuts en olyet ‘ab Ksh 6.50 per Kg. Temik koyumi nuts ichuton en imbarenik kwai anan ko en osnoshek. Temik che chang’ en TIST ko’kokoker kole Croton megalocarpus, ketit nebo keny, kotere Boroindo nebo aldaet ‘ab Croton Nuts. koristo(chebibiyet) neya en imbarenikkwai. Market initon impya nebo Croton seeds ko agenge en manufaa che ikere yon imine ketik.. Eco Fuels kochobchinke transport yon kakiyum nuts. Imuche ibirchi simoit , contact Cosmas Ochieng: 0725398675. Email: Cosmas@ecofuelskenya.com. www.ecofuelskenya.com Published by TIST-Kenya. W eb: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2012 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kikamba Version Ngwatanio ya mitheru cluster: Kusasuka nundu wa maundu ala tuvikiite nthini wa TIST vamwe na kuthukuma vamwe kuvikia maingi. Page 2 Eka kwenga (kutema miti), 

vanda miti. Page 2 Kusuvia mbusi situ na kuvanda miti ya kiene na miti ila itayusaa kiw’u kingi. Page 3 Ngwatanio ya tandare cluster: Nitwianite na kukwata vinya mbua kuthi ila ingi. Page 4 Ngwatanio nzau ya mporoko kulika nthini wa TIST. Page 4 Vuso ya kuta mbaiki. Page 5 Kutunga livoti: itikila kuaia ala angi kila muvikiiite nthini wa ngwatanio yenyu nikana twikie tist vinya. Page 6 Thiini: Group photo: Some of the TIST Leaders during Leader's Seminar held last month. KIKAMBA VERSION 2 Ene ma Mitheru Cluster umbanoni umwe wa kila mwai 13/8/2012 I thyi, ene ma Mitheru Cluster twina utanu muno kitavya aimi ala angi ma TIST nthi yothe kana matambya alatuvikiiite kuma twakwatana na TIST. Ngwatanio yitu omituki ninavikisye tukundi 48. Mwai muvituku tukundi 20 nitunakwatie ndivi ya uthuthio na tukundi tungi 21 nitweteelete ndivi yoo. Nituvikiiite itambya yii nundu tukundi twingi nituvandite ii nyiva miti mbee wa 500 na miti ino niyathianiwe na yavitukithw’a. Na ti ndivi ya miti yoka indi nitukwatite vaita wa kumanyiw’a natukamanya matambya ma kwosa na kuvundiany’a ithyi. Nitwamayiiw’e iulu wa uimi wa kusuvia (CF) (Kilimo hai), na aimi aingi nimethiitwe maitumia nzia ino na kukwata ngetha nene. Nthini wa ngwatanio yitu nitwimanyiitye iulu wa ivuio na undu wakuiungamia na kusuvia. Ikundi nisyambiie ivuio na ikundi mbingi niendee na uketha kana ukwata ukwati kuma kuta kwa mbeu (miti ya uvanda) ila yatiala mamina kuvanda miundani kwoo. Yu tuendee na kwiyumbany’a tukwate maiko angi Ngwatanio ya mitheru cluster: Kusasuka nundu wa maundu ala tuvikiite nthini wa TIST vamwe na kuthukuma vamwe kuvikia maingi. na David Mawira ma kusuvia mwaki, Nundu nitukwenda usuvia miti yitu na kuua liu mutheu mawithyululukoni matena syuki.

 Nitukwiyonea/kusasuka nundu wa vala tuvikiie na nitukuendeea uthukuma vamwe tuvikiie maundu maingi. I thyoonthe nitukwona uvinduku ula uetetwe ni kwengwa na kutemwa kwa miti. Nthini wa Tist twithukuma kuungamya utemi na kwengwa kwa miti vamwe na kuvanda ingi nikana tuole mauvinduku ma nzeve ala mathuku maetetwe ni utemi uu wa miti. Itumi sya miti kutemwa na itheka kwengwa

 • Utumiku wa ngu thini wa kuvivya ndumbia sya mavali/matuvali na kunyasya makuyu, myako na kwenga nundu wa kuima. 

• Kingi kitumaa miti itemwa ni andu kulea kuelewa vaita ila ietawe ni miti.

 • Kundu kumwe vaita wa miti nowithiwe wisikie indi nundu wa ukya na nthina na kwaiwa ni undu ungi wakwitethya andu maikita kwenga na kutema miti metethye kwa kuseuvya maakaa ala matesaa na kukwata mbesa. Mathina ala maetawe ni kutemwa kwa miti

 • Kwithiwa muthanga utemuvwike nikutumaa miti ila yivo mii yayo ithambalala nundu wa kukuwa kwa muthanga 

• Kwithiwa tutena mothwii ala makwatikanaa mitituni ta, mawikalo, liu, ndawa, na syindu sya mwako ta miti na iituma thoowa wasyo wambata.

 • Moseo ala methiawa mawithyululukoni Eka kwenga (kutema miti), vanda miti. na Joseph Gituma maetetwe ni miti ta kusiia kinzeve, kutunenge nzeve ya uveva (nzeve ila ivisaa), kusisiia kwaa kwa kimeu, na unou wa muthanga. Nundu vate miti uvyuvu na muutia wanthi nikeukaa kukethiwa na mauvinduku ma nzeve na kuyithiwa na yua, isio ingi ikatwika mang’alata/ maweu, kukuwa kwa muthanga na muthanga kumosa na nzeve kwithiwa itenzeo. Usungio wa kusiia kutemwa/kwanangwa kwa miti 1. 

Ta twi aimi ma TIST nitwithiawa na ivuio sya miti na nitutesaa ila yatiala atui natuimathuthya kutumia nzia nzeo sya tist kumivanda kana malike nthini wa TIST. 2. Kutumia maiko ma kusuvia mwaki ta ala ma TIST na kuthuthya atui na kumony’a vata wa kutumia maiko aya. 3. Kutumia nzia ingi sya kukwata mwaki (ta kutumia sua, yiia, nyeki, matialyo ma kaawa, na mututu wa musumeno na kyaa kya indo). 4. Kwosa itambya ya kuvanda miti isioni sya andu onthe ta masukulu, makanisa, vakuvi na mbusi. Nzia ino niyonanasya kaingi mawiko ma TIST. 5. Kuthuthany’a iulu wa kuvanda miti na liu vamwe. Nthini wa TIST twiasya tutwikithye nthi yitu ngilini! KIKAMBA VERSION 3 Ene ma Kakundi kanini kuma ngatanioni ya Kianjagi kainengwa ndivi yoo nundu wa uvanda miti ya kiene T ukundi tunini twa TIST twina utanu nundu wa kwaila kwa walany’o wa kuvanda miti ta ikuthu nguumoni sya mbusi (Riparian pilot program) kutetheesya kusuvia kiw’u na nzia sya kiw’u. kwina mbusi 28 isioni sya TIST na ila syanyuvikie kwambiia walany’o uyu vala aimi ma TIST nimaendee na uthukuma vamwe kuvanda miti ya kiene na kuola misanduku. Aimi nimasakuite kueka kuima utee wa mbusi na kuithokoania. Umuthi twina utanu kutangaasa kana amemba amwe ala methiitwe maivanda miti ya kiene nguumoni sya mbusi na nimakwatite mbesa sya uthuthio nundu wa withito kyoo wiani uyu. Twina muyo na nitukwiyonea kila mavikiiite kusuvia mbusi nakwosa wia uu wa kusuvia mbusi na uito na kwiyumya. Tukundi tutano nitukwatite ndivi ya uthuthyo nundu wa kwiyumya kwoo na methini wa ngwatanio ya Kianjagi cluster. Tukundi tuu ni:- 

1. Karujani S.H.G #2007KE1012 2. Kajoroge Group #2008KE332 3. Gakeu #T.P S.H.G #2008KE1210 4. Wega # 2006KE1097 5. Mutindwa T #2007KE625 Nitwaneenie namo tumanye na kusoma kuma kwoo na ngelekany’o Nivaita mwau tukwataa miti ya Kiene yavandwa nguumoni sya mbusi? a) Miti ya kiene niiolaa kukuwa kwa muthanga na kiw’u kutula na kuvwika kula kutaile b) Miti ya kiene nitheasya kiw’u mbusini, mikaoni, silanga na ndovoini. c) Mii ya miti ya kiene nikwataa muthanga na kuusiia kiw’u kuthokonw’a ni muthanga d) Miti ya kiene nitheasya nzeve e) Miti ya kiene niyikiaa muunyi na kusiia kimeu kunyuwa ni sua f) Miti ya kiene ninenganae mawikalo na liu kwa nyunyi, nyamu na tusamu na kwa nzia ino uyithia mawithyululuko nimaaila nundu syindu syothe syivata kwa kuete useo kwa ngelekany’o nyunyi nousiia iinyu kwananga na ve tusamu tula twikalaa muthangani ta maumbi na nitunengae muthanga mwanya wa nzeve kulika. Kusuvia mbusi situ na kuvanda miti ya kiene na miti ila itayusaa kiw’u kingi. na Jenniffer Kithure Ve vaita mwau wa kusiia nguta sya mbusi? a) Miti ila ivanditwe ngukani sya mbusi nisiiaa muthanga kutuuka na kwikalya unou wa muthanga usu kila ivinda. b) Miti yingukani na nguumoni sya mbusi niiolaa mowau ala methiawa kiw’uni. c) Kwa mbusi ila syi makuyu, makuyu nimongelekaa na kumatea kukongeleka nundu kiw’u kithiawa kikitheu. Ni ngolu syiva muvikiite? Na niutao mwau mwinaw’o kwa atui menyu ala mevakuvi na mbusi? a) Nituvitukithitw’e kwithiwa ene ma asuvii ma nguumo (riparian) b) Nitukwatite ndivi ya uthuthyo (Payment of Environment Services(PES)) nundu wa wia witu c) Nituvetete misanduku na minyoonyoo nguumoni sya mbusi. 

d) Nitwongelete utheu na wingi wa kiw’u thini wa mbusi na mikao. e) Nituu thuthya atui maitu methiwe mena tei kwa ala meutumia kiw’u kya mbusi isu naku itheo na maisuvia mbusi ithi vamwe na kuikiithya utheu wasyo na kiw’u kyasyo. Withie ala angi mekutumia ki’wu kyasyo maina nthina na nimakwata kiw’u kitheu. Kingi miti yoo nikwikala yinamuuo na vate muthanga kukuwa matumia nzia nzeo sya kuvanda miti nguumoni sya mbusi naila imanyiaw’a nthini wa TIST. KIKAMBA VERSION 4 Ene ma ngwatanio ya Tandare maisuvia kivuio kyoo kila ki silangani wa Warero matuku 7/8/2012 Ene ma ngwatanio ya Tandare Cluster mayambiia kivuio kya silanga wa Warero mwai wakana 2012 Y ila ngwatanio ya Tandare yaseuviw’e mwakani wa 2008 ene angi mayaaelewa undu TIST ithukumaa nesa nakwoou aingi weethia nionzu na maina uthangaau. Onakau itina wa kumanyiw’a kiatianisyo ene aingi nimeethiiwe na wendi thini wa TIST. kumanyiw’a iulu wa nima ya kusuvia (CF), maiko ala matumiaa mwaki munini na kuseuvya ivuio nikwamathuthisye nakwamekia vinya aimi. Umuthi Tandare yina tukundi tunini 36 na aingi moo niavitukithye kwosa ndivi. Twina utanu kutunga livoti ya ngwatanio ya Tandare tuyasya kana niyithiitwe iyiatianisya na iyika utongoi wa kithyululu na uu niw’o wavata na uthukumi museo. Kila ivinda mutongoi wanyuvwa mawoni meu nimaumilaa na ino ni imwe kati wa nzia ila itumite ngwatanio ino yiana nokethia yina vinya ona wa kuvuia miti nakwithiwa na minguthi mbee wa 500,000 na twina miti mbee wa 200,000 ila ivitukithitw’e kuivwa tuivika mwai wasikuku mwakani wa 2013. Ngwatanio ya tandare cluster: Nitwianite na kukwata vinya mbua kuthi ila ingi. na David Thuku Nitwikiitwe vinya ni mawoni ma ene ala mosete itambya ya kutwony’a utuika yila mundu wanengwa utongoi nthini wa utongoi wa kithyululu na kuthukuma vamwe. Ni mawoni meva ala methini wa ngwatanio yenyu mutonya utunenga onaitu? N gwatanio nzau ni syae ya Mporoko nthini wa Igembe District.Aimi aingi nimethiitwe maikulya TIST I thanthaw’e nthini wa sio syoo na yila aimi makwata nambaiia kwosa itambya TIST nithukumanaa namo na kumatetheesya kuvikia kutwika amemba.Tist niyithiitwe na mbumbano sya momanyisyo na ene ma ngwatanio ino na kumavundisya maundu aya:- 1. Ngewa/sitoli na uvoo iulu wa TIST 2. Nikyau kyendekaa ni TIST nikana mutwikithye amemba 3. Mawalany’o, mwolooto na Vaita wa TIST Ngwatanio nzau ya mporoko kulika nthini wa TIST. na Joseph Gituma 4. Uimi wa kusuvia Ithyi ene ma ngwatanio ya Mporoko twina utanu nundu wa kulika thini wa TIST. Nitwiyumitye kwithiwa twi amwe ma andu maitu ala mena uikiikiku, masavu matheu, kwika maundu kyenini na uthukumi wa mundu kwa ula ungi, kwiyumya na kwithiwa ngelekany’o. Nitukwenda kutumia moko maitu na mitwe kuete mauvinduku manene kwa utumiku munini wa mbesa. TWINA TIST NITUKWIANA! KIKAMBA VERSION 5 N dunyu nzau ya kuta mbaiki niyumilite. 

Ve kambuni yi Naro Moru ikuua mbaiki na iyi itumia kuseuvya mauta ma tonya utumiwa ni ngali na masini sya ukuna kiw’u ta tutuma. Kambuni ino ikwitwa Eco Fuels Kenya Ltd ni ikuua ngii sya mbaiki kwa Ksh6.50 kwa kilo. Aimi nimeukolanya ngii/mbindi ithi kuma miundani yoo kana mitituni ila yivakuvi namo. Aimi aingi nimesi kana mbaiki (Croton megalocarpus) ula nimuti wa kiene niwithiawa wimuseo kwa kusiia kiseve miundani. mbaiki nisietete useo mbee nundu yu muimi niwe ukunyuva muti ula ukwenda kuvanda. Eco Fuels nimatae ngali syakukua mundu amina kumbanya. kwa uvoo mbeange neena na: Cosmas Ochieng: 0725398675 Email: Cosmas@ecofuelskenya.com www.ecofuelskenya.com Twithiawa na wia ute makosa, twi aikiikiku, nitwithiawa na w’o na masavu maitu ni matheu: Tukundi tunini nitwavata kukolany’a uvoo wa TIST. Kuthukuma vamwe nthini wa TIST nituvikiiite maundu maingi na mwolooto wi mbee. Umunthi twina miti mbee wa millioni 6.4 ila iendee kwiana nundu wa wia witu. Nitunavikiie kutania kuvitukithuthw’a kwa mbee (World’s First Validation and Verification) nthini wa soko ya kuta nzeve itavisaa na (Climate and Community Standards). Aimi aingi ma TIST ni mathukumie unduni uu wa nzeve itavisaa wa Nthi yothe. (global Carbon Market). Yila twathukuma vamwe na twaatiia mawalany’o ma TIST nituvikiia matunda maingi maseo. Onavala, kuvitukithw’a na kukunikilani kwoo nikwoonanisye kana tuyithiitwe na usyaiisya mwailu na tuyiatiie mawalany’o ala twaile kwoondu wa kuvitukithwa na wia witu kwithiwa wi mailu na waw’o. Ni twoonie maundu maingi ala matonya kuumisya na kuete uthuku thini wa TIST. 

Ta undu nitwoonie ikundi imwe livoti ila itungite itesyaw’o munamuno kutalwani kwa miti vala ikundi imwe iivitwe kwa miti ila itavandite. Na maundu aa niamwe kati wa ala matonya kuumisya na kuete wasyo kwa TIST, yila twina mathina ta aya ma livoti ite syaw’o kaingi aimi ma TIST nimo mekuumiaa nundu Vuso ya kuta mbaiki (Groton Nuts). nimeutuma tuta ta nzeve itavisaa sokoni ula wayo. Athooi nimekwenda kuua kuma kwa andu mamaikiie na mena uw’o. Nitweethiiwe na semina ya atongoi ala matongoesye ngwatanio syoothe sya TIST na twaneenanisya matokeo ma kuthianwa na kukunikilwa kuu kwekiwe ni aui maitu na twaamua kutungiia kula makosa/mavityo mai na tuiendeea na mbee na vinya. Itina wa semina nitweethiiwe na wumo museo. Nitwambie kuungamya ndivi ya miti kwa ivinda nginya livoti sya kuvitukithw’a na kuthianwa syonekane nisyaw’o. Nitwailwe ithiwa tutonya kumya utalo na kila kakundi kanini nikethiawa kekavata kwa kunengane uvoo wa w’o na kuikiithya livoti ila twakwata niyaw’o. Aungamii ma ingwatanio ala twai namo seminani nimaendee na kuelesya na kwony’a tukundi tuu vata wa livoti yaw’o nanimaendee na kutungiliila livoti ila manenganie mone kana syai syaw’o nikana itungiiwe vala vatonyeka.Wia uu nukwithiwa wi muthelu tuivika mwa wa keenda (September).Yila twimanya livoti ithi sya ngwatanio sya mwambiio niw’o tuumanya twiosa nzia/mwelekelo mwau. Na tuyona kana mwolooto uyu nutuutumie kwa ngwatanio ila ingi. Avitukithya/Anthiani (Quantifiers) nimoosie uito wa livoti ithi ite sya kwendeesya nundu nimo manenganae lingilia kana livoti ila syaetwe ni syaw’o na nimesi livoti ite ya w’o yiumisya oonthe ma TIST. Aimi ma TIST ala mai nthini wa semina nimaisye kana yu nimaeleetwe nesa kana kila umwe ena kilio kya kuthukuma na kwailya TIST. Nimeeyumisye kila umwe kwika undu utonya kunengane wumi museo na waw’o. Nimeeyumisye kuikiithya kana TIST niyeana na kila umwe niwavanda miti mingi na ivinda ya kuvitukithw’a kila kyaile nikyo kyeekwa nikana ikundi mbingi ivikiie kuvitukithwa kuta nzeve itavisaa sokoni wayo. Aimi ma tist nimaumie Seminani mena vinya mweu na meyumitye mbeange. 

Twina wikwatyo kana kila umwe wa TIST nukwitikila itatwa yii. Kwa vamwe nutuvikiie maundu maingi ma usengyo. Nata ndonya kwika kwona TIST ni yaendeea? - Vika mbumbanini sya kila mwa sya TIST - Manya livoti ila yanenganwe iulu wa kikundi kyenyu ya kuvitukithwa, na utalo wa miti kana niwaw’o na miti isu yivo. - Vanda miti mingi na yina vinya uitumia nzia nzeo sya Tist KIKAMBA VERSION 6 - Ikiithya mundu umwe kuma ngwatanioni yenyu niwathukuma vamwe na athiani (Quantifier) ivindani ya kuvitukithw’a - Tavya atui maku iulu wa TIST na uimathuthya kulikana na TIST methiwe matonya kuatiia mawalany’o maseo ma TIST. - Amua kuatiia mawalany’o maseo ma TIST nthini wa kikundi kyaku na ngwatanio. Mawalany’o ma TIST 1. Twi aikiikiku 2. Tithiawa na w’o 3. Twikaa maundu maitu kyenini 4. Twi ngelekany’o 5. Twi athukumi umwe kwa ula ungi 6. Nitwiyumasya vate ndivi 7. Nitwithiawa tukusiia mwikalo wa umwe kwa ungi 8. Twendaa kutumia mbesa nini kukwata lisoti syii yiulu. N thini wa TIST, nitukwataa vinya nthini wa kuthukuma vamwe na kuaana kula twakwata na ala angi ta tukundi tunini nthini wa ngwatanio situ na mbee. Livotini sya kila mwai na ivinda ya masavu ni ivuso iseo kwitu kueleany’a iulu wa kila tuvikiiite kwa vamwe na kwa kila umwe nikana twikiane vinya. Undu twaile utunga livoti ya masavu (budget) na mbumbano sya ngwatanio kwa nzia ya utumani mukuvi wa simu (SMS) Utheu na masavu maw’o na kwithiwa twi ukusi umwe kwa ula ungi nikimwe kyavata muno nthini wa TIST. Kila ngwatanio ya TIST niyaile utunga livoti undu itumiite silingi 900/= kuvikia ngolu syi yiulu. TIST niyithiitwe itumia nzia nzau na ya mituki kutunga livoti sya ngwatanio sya kila mwai iulu wa mawalany’o ma mbesa na mbumbano sya kila mwai. Nzia ino nitumaa mwene wa TIST atuma utumani mukuvi SMS kuma nambani ya simu ila ya ngwatanio. Utumani uyu niwosawa na kukunikilwa ni athukumi ma TIST. Ethiwa ngwatanio yitunga livoti na “palm” nimaile utumia Cluster Meeting na Accounting Forms isa syi nthini wa Palms. Onavala twina nzia ino nzau yua kutunga livoti uw’o na ukiikiku kila mwai niwaile. Nzia ino niivuthasya wia wa kutunga livoti kwa ala memumitunga na kwa athukumi ma TIST ala ikuvikia. 

Kililikany’o: Kwa kuendeea kila mwai ngwatanio yenyu niyaile 1. Kuvika wumbanoni wa ngwatanio wa kila mwai na kulilikania ikundi ila ingi kuvika Kutunga livoti: itikila kuaia ala angi kila muvikiiite nthini wa ngwatanio yenyu nikana twikie tist vinya. 2. Kusisya kwa vamwe kila ta mwingwatanio muviikiite kwika ta miti ila myeu muvandite, ikundi ila mbitukithye, undu mutumiite mbesa syenyu kwa vamwe, ikiithya uu niweethiwa wi umwe wa maundu ala mukwika yila mwakomana kila mwai. 3. Tungai livoti kwa nzia ya utumani mukuvi kana Palam iulu wa wumbano na undu mutumiite mbesa 4. Iyumbanyei yila mukuka kuthuimwa na muyiikiithya vena umwe weyu kutetheesya kuvitukithw’a kwenyu na nikana livoti yenyu ndikethiwe na makosa kwa kumwonya muvitukithya (quantifier) miti yenyu. 5. Thokya anyanyau na atui kulika nthini wa TIST na kuvika ona mbumbanoni. Menenge ithangu ya “Mazingira Bora” masome nundu no yimatethye kwitika kulika nthini wa TIST. 6. Nzeuvyai matokeo maseo! vanda miti, akai na kuua maiko ma kusuvia mwaki, tumiai nzia nzeo ya uimi wa kusuvia (CF). Lilikana: Ngwatanio numu yaile ithiwa na iiyiva miti 200,000 mivitukithye, tukundi tuuthukuma kati wa 30-50 tukomanaa kila mwai, Nyuvai mutongoi muthukumi na kumayiany’a undu wa kutunga livoti na kuvundiani nesa iulu wa kuvitukithw’a. Kwa vamwe vai undu tutavikia!