TIST Kenya Newsletter - September 2015

Newsletter PDF (Large File!)
Newsletter Content

September 2015 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program  Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2015 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org English Version TIST participants during Expansion Seminar held at Gitoro Conference Centre on 16 - 19 August, 2015. TIST: Small Groups Payments set to begin again next month or earlier. Page 2 Minimum Number of Trees to Qualify for Payments. Important Discussion for Clusters. Page 3 TIST: Request for Leadership Council Nominees. Page 4 Rosemary Githaga: My TIST Story. Page 4 Nyamira TIST Farmers This is what we have done since joining TIST. Page 5 Leadership and Governance in your Cluster. Page 5 Inside: ENGLISH VERSION 2 T IST Leadership Team is working hard to have the Small Groups payment begin again by next month. We are glad to inform you that most of the payment challenges are being sorted out. We are grateful for the support and patience we have received from TIST farmers across all regions in Kenya. This next payment will be slightly different. Groups that have more than 1,000 trees will get first priority in receiving payments and quantified in the past 2 years.Thereafter, Groups with 500 – 999 will follow. 

As a reminder, Small Groups need to do the following in order to make payments smooth and effective: Things that your Small Group should do: 1. Be on time! When you are late to the meeting, it causes delays for everyone. 2. Make sure your Small Group is represented in all Cluster meetings. During the issuing of vouchers, at least 2 members of your group must be present. You will be paid the month after you receive your voucher if you follow the steps below. 3. When your Small Group is issued your voucher, please be sure to: a. Inform all members of your group that you received the voucher and its amount. b. All members of your group should sign the Agreement to accept MPesa payments. 4. You should select two of your group members, one to hold the SIM card and one as PIN Custodian for your group. 5. At least three members of your group should sign the voucher. It is advisable that members with the highest number of trees should be given first priority to sign the voucher. 6. Make sure that your Safaricom SIM card has been registered with MPesa and that the card is active. Your SIM Card custodian should be the one to be registered on behalf of the Small Group but the MPesa PIN should be secretly kept by your PIN Custodian – another member apart from SIM card custodian. 

7. If your group was previously issued with a SIM card by TIST and it was registered, you need not have another card, but always make sure that it remains active. 8. During payments, your Small Group should be represented by a minimum of 2/3 of your members. Your Small Group members who signed the voucher should be present during the payment meeting. 9. If there are MPesa delays or any other problem that causes your group to be delayed in payments, give phone contacts of at least 2 more members other than the SIM card and PIN custodians to your cluster Accountability Person. 10. Upon receiving your payments, please inform other members of your Small Groups and also your Cluster Accountability person. Make sure that your cluster representatives return the signed vouchers to the TIST office. This is important for accurate payments to take place. If there is a delay in receiving vouchers, it may cause a delay in payment for your cluster. TIST: Small Groups Payments set to begin again next month or earlier. ENGLISH VERSION 3 L ast month, a Team of experienced TIST persons came together with leaders from new TIST areas and met for a seminar at Gitoro Conference Center, Meru on 16th -19th August, 2015.The main agenda for the seminar was to share and discuss Best Practices while expanding. TIST people who have previously expanded TIST through TSEs, Cluster Multiplication, Field Offices and Come and See shared their experiences. Best Practices were gathered and developed.TIST has an opportunity to expand in 4 tea-growing areas of Makomboki and Ngeru in Muranga County as well as Kionyo and Imenti in Meru County. Bettys and Taylors of Harrogate Company are supporting this expansion.Additionally, 

an international law firm, FreshFields, has agreed to support TIST expand and start 21 new Clusters within East Africa. During this seminar, the need to increase and accelerate tree planting was discussed in length.As you know, the GhG contract was based on each Small Group planting at least 1,000 trees per year. Seminar participants suggested the minimum number of trees to qualify for payments should be raised from the current 500 trees per groups to 1,000 trees per group beginning Jan 1, 2016. Further, the participants recommended that there be a review at the end of each year. However, these suggestions also need to be discussed by other TIST farmers. We are requesting you discuss the above suggestions at your Cluster meeting. You may give a report of your discussions to your Cluster Servant who will forward it to Leadership Council. Minimum Number of Trees to Qualify for Payments. Important Discussion for Clusters. TIST participants discussing various Best Practices during Expansion Seminar held last month. ENGLISH VERSION 

4 T IST Leadership Council has a vacancy for 2 persons (a man and a woman) to join the Leadership Council. We are requesting Clusters to select their very best and forward his/her name to the Group of Clusters Council (GOCC). GOCC will collect the names and recommend one. GOCC will then send their nominee list to the Leadership Council through Jeniffer (0726 319539) for consideration at the LC meeting. Leadership Council will publish in the Mazingira Bora Newsletter the names of nominees who will be finally elected to represent Small Groups in the LC. TIST: Request for Leadership Council Nominees. R osemary Githaga is a TIST Small Group member. Her Group name is Reli, 2005KE1262. She was among the first few farmers in Narumoro to join TIST. She says, “ prior to TIST coming to Kenya, I was looking for an organization that would support tree planting efforts. I was concerned about our area, which was becoming drier each season.When I heard about TIST, I was excited and wanted to learn more and attended their meetings. Unfortunately, the closest meeting point was Burguret, so I had to travel there using Matatu and motor bikes.” Rosemary continued to encourage farmers in her home area to join TIST. Many couldn’t travel all the way to Burguret despite their desire to participate in tree planting. Eventually, Itangini Cluster was formed close to her home area. Due to her efforts and other farmers, Itangini Cluster grew very rapidly. Sooner than later, it multiplied and a new child Cluster was established 

– Ichuga Cluster. Today, Itangini and Ichuga Clusters are leading Clusters in TIST Kenya. Each of the two Clusters have planted and kept alive more than 90,000 trees.“Our goal is to plant more trees and reach our 200,000 trees target by 2020, “ she concludes. Rosemary Githaga: My TIST Story. ENGLISH VERSION 5 We, Nyamira TIST farmers are proud of our progress especially this year, as we have started registrations of new groups and trainings. Farmers who are joining TIST are getting trainings in such topics as: - TIST Introduction - TIST Eligibility - TIST Values - Best Practices - Tree species - Nursery - Conservation Farming After the trainings, the farmers get to form groups of 6-12 members. The Small Groups are now forming clusters. The following Clusters have so far been established: Riakimai Makairo Kebirigo Etono Ekerenyo Each of the above clusters has 30 plus TIST Small Groups. Trees planted so far are more than 54,000 trees with more than 100,000 seedlings already in the nurseries. We are hoping that by the end of the year we will transplant them. Due to the desire of farmers wanting to know more about the TIST program, we have engaged the county government through the Ministry of Environment.They have visited the TIST farmers on the ground, and have been very pleased with what they are doing.Therefore, the minister concerned with environment has pledged to support TIST farmers to continue improving the environment through tree plantings and sustainable agriculture. 

Ratera Cluster members elected the following as their leaders. Leader, David Ocharo Okiega (0726987546) Co-Leader, Callen Kwamboka Orwaru (0721348664) Accountability person, David Gesora – (0726839555) Nyamira TIST Farmers This is what we have done since joining TIST. By Job, TIST volunteer in Nyamira T oday, TIST has more than 160 Clusters. In each cluster, Servant Leaders support our success and share their strengths. Each Cluster has governance and leadership as follows: Elected Cluster Leadership

 • Cluster Leader 

• Cluster Co- leader

 • Cluster Accountability

 person Cluster Leaders, Co-leaders, and Accountability people serve in each position for a period of 4 months. After 4 months of service, the Cluster leader rotates out. The Co-leader becomes the Leader while the Accountability person becomes the Co-leader. Women and men alternate in the elections. If this Accountability Person is a man, the next one elected will be a woman. Your Cluster should democratically elect a new Accountability person. Cluster elections are important and mandatory for all TIST Clusters. Role of Cluster Leadership Role of a Leader 1) Should be a servant to the whole Cluster and exemplify TIST Values. 2) Leads/facilitates Cluster activities: coordinates Cluster meeting, quantification and training schedules with other servant leaders. Leadership and Governance in your Cluster. ENGLISH VERSION 6 3) Motivates Groups to achieve big results, especially planting trees and practicing CF. 

Helps the Cluster to remain strong and united. 4) Helps plan for well-organized Cluster Meetings with other servant leaders and making sure the meetings are properly led and trained. 5) Works with Accountability Person to ensure that Cluster Meeting and Accounting records are kept properly. 6) Works with Accountability Person to ensure monthly Cluster reports and Account reports are accurate and sent. 7) Helps recruit more Small Groups to be registered. 8) Helps Small Groups have their Green House Gas contracts signed, scanned and uploaded if necessary. 9) Welcomes and introduces any new visitor who might attend the meeting. 10) For payments, they get vouchers and other materials ready before Cluster meeting. Works with Accountability Person to make sure the proper payment process is followed, and communicates any questions or problems to TIST leaders and Cluster Servants.They remind Small Group members of the next meeting. Role of an Accountability Person. a. Receives Cluster Budget and announces amount received and spent at each Cluster meeting. b. Works with the Cluster to plan how to use the Cluster Budget to achieve big results. c. Keeps and maintains Cluster records in an organized Cluster record book, accurately and in proper condition. d. 

Allows inspection of Cluster Records to Cluster members and TIST leaders. e. Sends both Monthly Cluster meeting and Accounting reports every month. f. Trains the next accountability person g. Helps and supports other servants to serve the Small Groups. h. During payments, they hand out vouchers to groups with 2 members present, reviews vouchers, communicates with payment support coordinators, and follow the payment process accurately and honestly. Role of a Co-leader. a. Takes over when the leader is not there. A co-leader is to serve both the Cluster members and the Cluster leader. b. Helps keep time during Cluster Meetings c. Takes records during the cluster meeting d. Read the previous minutes to the meeting. Keeps record of the minutes and discussion held in the cluster. e. Helps train newly elected Accountability People. Cluster Representatives to the Group of Clusters Council. The Co-leader and Accountability person will also serve in GOCC. Each one will serve on the GOCC for a total of 8 months, and then when they become Cluster Leader their service on the GOCC will end.The GOCC is composed of representatives from 2-5 Clusters that are close neighbours. The Group of Council (GOC) will be meeting monthly preferably on the first week of the month and should submit reports of each meeting to OLC. Role of Group of Clusters Council Representatives. 1) Discover and share Best Practices from Clusters 2) Assure high quality training for the Clusters following TIST Values 3) Assure high quality Quantification following TIST Values 4) Maintain working equipment for training and Quantification 5) Report concerns and make recommendations for policies to OLC 6) Expand TIST through present Clusters 

7) Hold Administrative Hearings if a Cluster Servant is suspended to investigate facts and make recommendations on suspension 8) Hold Administrative Hearings if a Cluster Leader is not following TIST Values 9) Recommend people from the Group of Clusters for additional TIST responsibilities such as Auditor, TSE, or Master Trainer and other responsibilities. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2015 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kimeru Version TIST participants during Expansion Seminar held at Gitoro Conference Centre on 16 - 19 August, 2015. TIST: Kuriwa kwa ikundi bibinini ni kubangiri kwambiria kairi mweri jou jwijite kana kabele. Page 2 Miti iria mikai buru iriauumba kuriwa urinayo. Kwaraniria kurina bata mono kiri cluster. Page 3 TIST: Nitukuuria tuewe mariitwa ja amemba baria bagategerwa nikenda batonya kiri kiama gia utongeria bwa TIST ndene ya Kenya (Leadership Council). Page 4 Rosemary Githaga: Rugono rwakwa ndi kiri TIST. Page 4 Arimi ba TIST ba Nyamira: Jaja nijo tuthithitie kuuma tugutonya TIST. Page 5 Utongeria na witi na mbere ndene ya cluster. Page 5 Inside: KIMERU VERSION 2 G ikundi gia atongeria ba TIST nigikurita ngugi nainya nikenda kuriwa gwa ikundi bibinini kuumba kwambiria kairi mweri jou jwijite.

 Nitukugwirua kubumenyithia ati thina iria cionekaga kiri urii bwa mbeca iria nyingi nicieberetue. Turi na nkatho niuntu bwa utethio bwenu na kuumiria kuria twonete kuumania na arimi ba TIST ndene ya guntu kunthe ndene ya Kenya. Kuriwa kwa nandi gukethirwa kurina mwanya. Ikundi biria birina nkuruki ya miti ngiri bikethirwa biri bia mbele kuriwa na biria bitariri miti ndene ya miaka iu iiri ikurukite. Kuthingatira au, ikundi biria biri na miti magana jatano gwita magana kenda mirongo kenda na kenda bikathingata. Gukurikania, ikundi bibinini nibibati kuthithia jaja nikenda biumba kuriwa na njira ya uuthu na ikurita ngugi bwega: Mantu jaria gikundi giaku kibati kuthithia: 1. Iika mathaa! Riria wacererwa mucemanio nutumaga antu bonthe bagacererwa. 2. Menyeera ati gikundi kienu nikirungamiri ndene ya micemanio yonthe ya cluster. Igitene ria kurita vocha, amemba bairi kana nkuruki ba gikundi giaku nibabati kwithirwa bariku. Bukariwa mweri jou jungi bwarikia kunenkerwa vocha bwathingata mantu jaja. 3. Gikundi giaku kiarikia gukinyirwa ni vocha, itu menyeera ati ukuthithia jaja: a. Iira amemba ba gikundi kienu bonthe ati bugukinyirwa ni vocha nan i ya mbeca ing’ana. b. Amemba bonthe ba gikundi kienu nibabati gusaina kirikaniro gia kuriwa na njira ya M-Pesa. 4. Nibubati gutaara amemba bairi ba gikundi kienu, umwe eeke laini ya thimu na ungi eeke namba ya wiitho ya laini iu ya gikundi kienu. 5. Amemba bathatu kana nkuruki ba gikundi kienu basaine vocha. Ni bwega amemba baria barina miti imingi nkuruki baewe kanya ka mbele ga gusaina vocha. 6. Menyeera ati laini yenu ya Safaricom niyaandikithitue kiri M-Pesa na ati nikurita ngugi. Mwiki laini iu nabati guciandikithia antu a gikundi gikinini indi namba ya witho nibati gwikwa na witho ni mwiki namba iu - mumemba ungi ati ou urina laini. 

7. Kethira gikundi nikiae laini ni TIST na niyaandikithirue, butigwitia kuewa ingi, indi menyereni ati nikurita ngugi rionthe. 8. Riria bukuriwa, gikundi kienu no mwanka kithirwe kirungamiri ni gicunci kia amemba bairi kiri o bathatu ndene ya gikundi kana nkuruki. Amemba ba gikundi gikinini kienu baria basainite vocha nibabati kwithirwa bario ndene ya mucemanio jwa kuriwa. 9. Kethira M-Pesa nikujukia igita riraja gucokia kana kurina thina ingi igutuma gikundi giaku gichererithua kuriwa, nenkanireni namba cia thimu cia amemba bangi bairi kana nkuruki bati mwiki laini na mwiki namba ya witho kiri mwiki mauku na mbeca cia cluster yenu. 10. Bwarikia kuriwa, ireni amemba bangi ba gikundi gikinini na kinya mwiki mauku ja cluster yenu. Menyeera ati arungamiri ba cluster yenu bagucokia vocha isaini kiri ofisi ya TIST. Bubu burina bata nikenda kuriwa kungwa kuria kubati kuthithika. Guchererwa gwa gukinyirwa ni vocha, kwomba gutuma kuriwa gwa cluster yenu gugachererwa. TIST: Kuriwa kwa ikundi bibinini ni kubangiri kwambiria kairi mweri jou jwijite kana kabele. 

KIMERU VERSION 3 TIST participants discussing various Best Practices during Expansion Seminar held last month. M weri muthiru, gikundi gia antu bakarite mono ndene ya TIST nibejire amwe na atongeria kuuma ntuura injeru cia TIST na batirimana ndene ya seminar iria yathithirue Gitoro Conference Center, Meru kuuma tariki ikumi na ithanthatu gwita ikumi na kenda mweri jwa inana 2015. Mantu jaria jaragirua mono ndene ya Seminar ni kugaana na kwaraniria kwegie mitire iria miega buru ya kuthithia mantu riria tugutamba. Antu ba TIST baria kabele batambitie TIST gukurukira TSE, guciarithia cluster, ofisi cia miundene na ija wone nibagaanire jaria boonete. Mitire iria miega buru niyothuranirue na yathithua.TIST irina kanya ga gutamba ndene ya ntuura cia kuanda majani cia Makomboki and Ngeru ndene ya county ya amwe nan dene ya Kionyo na Imenti ndene ya county ya Meru. Kambuni igwitwa Bettys and Taylors of Harrogate niitikiritie gutetheria ndene ya gutamba guku. Kwongera, kambuni imwe inene ya Freshfields nitikiritie gutetheria TIST nikenda iumba gutamba na yambiria cluster injeru mirongo iiri na ijiri ndene ya East Africa. Ndene ya seminar iji, bata ya kwongera na kuugiyia uandi bwa miti niyaririrue na uraja. Ja uria wiji, kandarasi ya GhG niyegie 

o gikundi gikinini kuanda miti nkuruki ya ngiri imwe o mwaka. Baria bari ndene ya seminar iu nibaretere ithuganio ria miti iria mikai buru nikenda gikundi kiriwa ithithue kuuma magana ja tano gwita ngiri kwambiria mwambirio jwa tariki imwe mweri jwa mbele jwa 2016. Kwongera, nibaretere ithuganio ria ikundi gutegerwa o ntuma ya mwaka. Indi-ri mathuganio jaja nijagwitia kwarirua ni arimi ba TIST bangi. Nitukubuuria bwaririe mathuganio jaja ndene ya mucemanio jwenu jwa cluster. No buejana mathuganio jenu kiri nthumba ndene ya cluster yenu uria ugakinyia kiri kiama gia Leadership Council. Miti iria mikai buru iriauumba kuriwa urinayo. Kwaraniria kurina bata mono kiri cluster. KIMERU VERSION 4 K iama gia utongeria ndene ya TIST ya Kenya kiri na iti biiri bikwenda antu (muka na ntomurume) Nitukuuria cluster citare mumemba uria mwega buru ndene ya cluster yao na banenkanire riitwa kiri kiama gia GOCC. Kiama giki gia GOCC gikajukia mariitwa jau riu baejane mariitwa ja bairi kuumania na baba. Kiama giki riu gigatuma mariitwa jau jaria kiathura kiri kiama gia utongeria (LC) gukurukira Jeniffer (0726 319539) nikenda ritegerwa kiri mucemanio jwa LC Kiama kia LC riu gigekira mariitwa ja baba bajukua nabaria bakathurwa kurungamira ikundi bibinini kiri kiama kia LC ndene ya gatheti ya Mazingira Bora. R osemary Githaga ni mumemba wa gikundi gikinini gia TIST. Riitwa ria gikundi kiawe ni Reli, gikundi namba 2005KE1262.Ari umwe wa arimi babakai ba mbele ndene ya Narumoro gutonya kiri TIST. Akaauga, “ 

mbele ya TIST kwija Kenya, nindacwaga kambuni iria iringi tetheria ngugi cia uandi miti. Nindari na murigo nkorone kwegie ntuura yetu, iria yari ikwambiria kuuma nkuruki na nkuruki o nyuma ya mbura. Ndikwigua kwegie TIST, nindagire gikeno na ndenda kumenya jangi jamaingi na kwou ndeeta micemanione yao. Gitu kiria kiathukagia mantu ni ati mucemanio juria jwari akui nkuruki jwari Burguret kwou ndetaga na matatu na bikibiki.” Rosemary nietire na mbele gwikira inya arimi akui na kwawe gutonya kiri TIST. Babaingi batingiumba gwita mwanka Burguret kinyethira nibendaga kuanda miti kinyabo. Nyumene, cluster ya Itangini niyejire kuthithia akui na ntuura yao. Niuntu bwa ngugi ciawe na cia arimi bangi, cluster ya Itangini nekurire. Ntuti. Niyaciaranire na cluster injeru yathithua – cluster ya Ichuga. Narua, cluster cia Itangini na Ichuga nicio itongeretie kiri cluster cia TIST ndene ya Kenya. O cluster imwe kiri iji ijiri niandite na yeka moyo nkuruki ya miti ngiri mirongo kenda.“Kioneki gietu ni kuanda miti ingi nikenda tukinyira miti ngiri Magana jairi tugikinya mwaka jwa 2020,” akarikia akiugaga. TIST: Nitukuuria tuewe mariitwa ja amemba baria bagategerwa nikenda batonya kiri kiama gia utongeria bwa TIST ndene ya Kenya (Leadership Council). Rosemary Githaga: Rugono rwakwa ndi kiri TIST. KIMERU VERSION 5 N arua,TIST irina cluser nkuruki ya 160. O kiri cluster atongeria, ibagwatagwa mbaru witi na mbere na inya yetu.Witi na mbere na utongeria bwa cluste ita uju: Kuthurwa kwa mutongeria wa cluster 

• Mutongeria wa cluster 

• Munini wa mutongeria 

• Mwitithia 

na mbere cluster Atongeria ba cluster, anini bao, na etithia mbere barungamaira o giti kagita ka mieri ina (4 months). Mieri ina ya ngugi ya thira, bakagaruranua. Munini wa mutongeria akaethua munene, nawe mwitithia mantu na mbere akaethua munini wa mutongeria. Aka na arume kaba garukanaga kagita ka ihuranu. Kethira mwitithia mbere wa gikundi arari ntomurume,uria ungi akathurwa akethirwa ari muntu muka. Ithurano bia cluster I bia bata na bi bati kuthithwa ni clusters cionthe cia TIST. Ngugi ya utongeria bwa cluster. Ngugi ya mutongeria 1. Ethirwe agitungataira cluster yonthe na kwonania mikarire ya TIST. 2. Gwitithia mbere manto ja clusters, kubanga micemanio, gutaara na gwitana amwe na aiti ngugi bangi. Utongeria na witi na mbere ndene ya cluster. B atwi, arimi ba TIST ba Nyamira nitugwikumiria jaria tuthithitie gukinya au mono ndene ya mwaka juju, nontu nitwambiritie gutonyithia ikundi bibieru na kuritana. Arimi baria bagutonya TIST nandi nibakuritanwa kwegie mantu jamwe ta: - Kumenyithua kwegie TIST - kumenyithania kwegie jaria gikundi kibati kwithirwa kiri najo kenda gitikirua ndene ya TIST - Mantu Jaria TIST iikirite - Mitire iria miega buru ya kuthithia mantu - Mithemba ya miti - Minanda ya miti - Urimi bubwega (CF) Nyuma ya moritani jau, arimi riu no bathithie ikundi bia amemba batantatu gwita ikumi na bairi. Ikundi biu binini nandi nibikuthithia cluster. Cluster iji nicio ithithitue gukinyira au: Riakimai Makairo Kebirigo Etono Ekerenyo O imwe kiri cluster iji irina ikundi bibinini bia TIST mirongo ithatu na nkuruki. Miti iria iandi gukinyira au ni nkuruki ya ngiri mirongo itano na inya na nkuruki ya miti ngiri igana rimwe iri minandene. Turina witikio ati mwaka jukithira tukamithamia. Niuntu bwa wendo bwa arimi bwa kumenya jangi jamaingi kwegie muradi jwa TIST, nitukuritaniria ngugi na thirikari ya county gukurukira Ofisi inene ya kumenyeera naria gututhiurukite. Nibariungirite arimi nja ciao na nibakenetue ni mantu jaria bakuthithia. Kwou, Minister uria wa mantu jaria jatuthiurukite nekite wirane ati agatetheria arimi na TIST gwita na mbele kuthongomia naria gututhiurukita gukurukira uandi miti na urimi bukuumbika ndene ya igita riraja. Amemba ba cluster ya Ratera nibathurire baba jabo atongeria bao. 

Mutongeria, David Ocharo Okiega (0726987546) Mutetheria wa Mutongeria, Callen Kwamboka Orwaru (0721348664) Mwiki mauku na mbeca cia cluster, David Gesora – (0726839555) Arimi ba TIST ba Nyamira Jaja nijo tuthithitie kuuma tugutonya TIST. Ni Job, Nthumba ya TIST ndene ya Nyamira ukuuga. KIMERU VERSION 6 3. Gwikira inya ikundi kenda biona uumithio nkuruki ta, kuanda miti, na kuthithia CF. Guteetheria cluster igia na inya na ngwataniro. 4. Guteetheria kubanga na witi na mbere bwa micemanio ya cluster na atongeria bangi. 5. Gwitanira ngugi na mwitithia mbere wa mibango kenda ripoti na mathabu ja cluster o mweri jagutumwa jaticereri. 6. Gutetheria kuthurwa na kuandikithua kwa tukundi tunini. 7. Guteetheria Green House Gas cia tukundi tunini ciitikirua. 8. Kugwata ugeni muntu umweru uria umba kuriungira gikundi mucemanione. 9. Marii: Kuthuranira into bionthe biria bikwendekana mbere ya mucemanio. Gwitanira ngugi na muntu wa accountability kenda amenya njira yonthe ya marii nithingati bwega, kwaraniria mobatu na mathiina kiri anene ba TIST na atongeria ba cluster. 10. Kurikania amemba ba tukundi tunini mucemanio juu jungi. Ngugi ya muntu wa witi na mbere 1. Kujukia na kuuga bajeti ya cluster na uria itumirikite kiri o mucemanio jwa cluster. 2. Gwitaniria ngugi na cluster kubanga uria bajeti igaita maciara. 3. Gwika na kumenyera mauku na recondi cionthe cia cluster. 4. Gwitikiria gutegwa kwa recondi cia cluster ni amemba ba cluster na anene ba TIST. 5. Gutuma ripoti cionthe cia micemanio ya o mweri na mathabu. 6. Kuritana muntu uu ungi wa akaunti. 7. Gutetheria na guikira inya ariti bangi ba ngugi gutetheria tukundi tunini. 8. Igita ria marii: kunenkanira vucha kiri gikundi kiria amemba bairi bariku, gutega vucha, kwaraniria na antu ba marii na kuthingatiria njira ya marii nierekene. Ngugi cia munini wa mutongeria 1. Gutongeria riria mutongeria atiku. Gutungatira amemba ba cluster na mutongeria wa cluster. 

2. Gutetheria igita ria micemanio ya cluster kiri gwika mathaa. 3. Kuandika mibango igita ria micemanio ya cluster. 4. Kuthoma miniti cia mucemanio juria jwathirire. 5. Gwika mantu ja gikundi na ndwaria iria ciaragua kiri mucemanio 6. Gutetheria kuritana muntu umweru kiri ngugi cia mathabu Arungamiiri ba kanju ya gikundi kia cluster Munini wa mutongeria na muntu wa mathabu agaita ngugi na GOCC. O muntu agaita ngugi kiri GOCC mieri inana na batwika anene ba cluster ngugi yao kiri GOCC gekathira. Gikundi kia GOCC kithithitue ni arungamiiri ba cluster ijiri kana ithano baria bari ba cluster igukuianiria. Atongeeria ba gikundi GOC (bagatirimanaga o kiumia kia mbere kia mweri kenda baikia ripoti ya mweri kiri OLC. Ngugi Ya Atoongeria Ba Kanju ya Ikundi bia Cluster 1. Kumenya na kugaa mantu jaria mega ja o cluster 2. Kurikithia kwina kuritana kwa njira ee iguru kiri clusters kuthingata utungata bwa TIST 3. Kurikithia umenyeeri bwa iguru buria bukuthingata mantu ja TISt 4. Kumenyeera into bia ngugi bia kurita 5. Kuuga na kwariria mantu jaria jabatere niuntu bwa sheria kiri OLC 6. Kwaramia TIST gukuriira cluster iria iri o. 7. Gwika micemanio ya kuthikiira mantu mwiti o ngugi o cluster na kuthingatiira kenda arungikwa. 8. Gwika micemanio ya mutongeeria uria utikuthingatiira mathithia ja TIST. 

9. Gwikiira antu ba ikundi bia clusters ngugi ingi cia TIST ja auditor, TSE, Master Trainer na ingi inyingi. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2015 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kikuyu Version TIST participants during Expansion Seminar held at Gitoro Conference Centre on 16 - 19 August, 2015. TIST: Marihi ma ikundi gucokereria mweri ukite. Page 2 Miti iria minini muno kwa uingi iria gikundi kiagirirwo nigukorwo nayo nigetha kirihwo. Ndereti ya kwariria mucemanio wa Cluster. Page 3 TIST: Kamweka ka memba eri thiinie wa Leadership Council. Page 4 Rosemary Githaga: Rugano rwaka rwa TIST. Page 4 Arimi a TIST a Nyamira . Maundu maria tuhingitie kuuma twatuka amemba a TIST. Page 5 Utongoria na wathani thiini wa Cluster. Page 5 Inside: KIKUYU VERSION 2 A tongoria a TIST nimerutaniirie muno kuona ikundi nini ni ikwambiririo kuriho ringi kuuma mweri ukite kana kabere. Mathina maria tukoretwo namo nimathiite na mbere na kunyiha. Nitugucookia ngatho niundu wa ukiririria wanyu. Marihi maria maguka nimagukorwo na utiganu hanini. Ikundi iria ikinyitie miiti ngiri imwe (1,000) ni cio ikaheo kamweke ka mbere ga kurihwo. Iria cirri na miti kuuma 500 -999 ni igacooka irihwo hau thuthaini. Gukuririkania o ringi, nigetha marihi magaciire ni wega urumiririe maundu maya Maundu maria gikundi kianyu kiagiriirwo ni gwika: 1. Mutigacererwo! Riria mwacererwo micemanio- ini, o mundu niacerithagirio. 2. Tigirira gikundi nikirugamiriirwo micemanioini ya cluster. 

Riria vouchers iraheanwo, amemba matanyihiire eeri makorwo ho. Ukurihwo mweri umwe thutha wa kwamukira voucher angikorwo niukurumirira makinya maya. 3. Riria gikundi giaku kiaheo voucher, tigiririra; a) Menyithia amemba othe a gikundi giaku ati niwamukira voucher na muigana wayo. b) Tigirira thimi ya gikundi giaku niyandikithitio na uiguano wa Mpesa niwikiritwo kirore. 4. Atari anyu nimakumumenyithia namba ya wiyandikithia riria muroya voucher. Nougerie maundu maya na kurora balance. 5. Angikorwo namba ndingituika activated, niwagiriirwo kugia na Mpesa agreement ingi na amemba othe mekire kirore mbere ya wamukirite marihi. 6. Amemba othe a gikundi giaku mekire kirore niguo wamukire marihi. Niwagiriirwo ni guthuura amemba 2, umwe wa kuiga Sim Card na ungi wa kuiga PIN ya gikundi. Njira ino ni njega niguo kugitira amemba othe. Nigukoretwo na uhoro wa memba utakoretwo ari mwihokeku na tondu ari na PIN na SIM Card niarutire mbeca na akiaga kugaira aria angi. 7. Tigirira ati SIM Card ya Safaricom niyandikithitio na Mpesa na niiraruta wira. Mundu uria uigaga SIM Card niwe wagiriirwo nikumuandikithia no PIN iigwo ni mundu ungi. 8. Angikorwo gikundi giaku nikiahetwo SIM Card ni TIST na yari nyandikithie ndwagiriirwo nikwoga ingi. 9. Amemba matanyihiire 3 nimagiriirwo ni gwikira kirore voucher na niwega amemba aria maria na miti miingi mekire kirore ari o. 10. Hingo ya marihi, gikundi giaku nikiagiriirwo kurugamirirwo ni gicinji kia 2/3 kia amemba othe aria mekirite voucher kirore magiriirwo nigukorwo ho. Angikowo kuri na thina wa Mpesa, nomuheane namba ya thimu cia amemba 2 tiga aria maigaga SIM na PIN. Wamukira marihi, menyithia amemba othe a gikundi kianyu na muigi mathabu wa cluster. TIST: Marihi ma ikundi gucokereria mweri ukite. KIKUYU VERSION 

3 TIST participants discussing various Best Practices during Expansion Seminar held last month. M weri muthiru, ndundu ya andu aria mena umenyo muingi wa wira hamwe na andu aria maumite matura meeru hari TIST mari na themina mucii wa Gitoro, Meru mweri 16th -19th wa kanana, 2015. Macamanitie nigetha mariririe mitaratara miega riria TIST irambiriria icigo njeru Andu a TIST aria mateithitie TIST gutherema na njira ngurani ta Clusters kuongerereka, Field offices ,TSEs na Come na See nimageire na nderiti. Gwa kahinda gaaka kambuini imwe nene ya kugura majani na kahua Bettys and Taylors of Harrogate Company niikirite kandarathi na TIST kuhandithia miiti migunda-ini ya arimi a machani kuuma Ngeru, Makomboki, Kionyo na Imenti tea factories. Kambuni ingi ya mawakili igitwo FreshFields nayo ina mubango wa kuhandithia miiti icigo ngurani thiini wa East Africa. Seminar ino noyariririirie mandu mangi maingi. Umwe ni uria ikundi ciagiriirwo ni kuongerera miti. Njira imwe ni kurumiriria uria kandarathi ya arimi na TIST yugite ati o gikundi nikiagiriirwi ni gukorwo na miti ngiri imwe o mwaka. Semina niyonire niwega kwambiriria mwaka ukite nigetha gikundi gituike gia kwamukira marihi, nikiagiriirwo ni gukorwo na miti ngiri imwe na makiria. Hamwe na uguo, nikwagiriria o mwaka o mwaka idadi ya miti iyo ikarorwo ringi. Gukiri o uguo, mawoni maya nimagiririrwo ni kwariririo ni arimi. Koguo nitukuria arimi makaririria uhoro uyu mucemanio-ini wao wa Cluster na matuhe riboti yao kuhitukira mutari wao wa miti ni we Cluster Servant. Miti iria minini muno kwa uingi iria gikundi kiagirirwo nigukorwo nayo nigetha kirihwo. Ndereti ya kwariria mucemanio wa Cluster. KIKUYU VERSION 4 T IST Leadership Council ina kamweke ka andu eeri (muthuri na mutumia). Nitukuria Clusters ithure mundu umwe na riita riake mariheane kuri GOCC yao.

 Nayo GOCC yamukira marita kuuma Clusters, ithure mundu umwe na itume ritwa riake kuuri R osemary Githaga ni mumemba wa TIST. Gakundi gaake getagwoReli, 2005KE1262. Rosemary ari umwe wa aria mambiririire TIST Narumoro. Ekuga,“ mbere ya TIST yukite Kenya, nindakorago ngiririria gukorwo na kambuni irateithiriria uhandi wa miti tondu guuku gwitu kwari na thina munene wa kwara muno. Riria TIST yokire ni ndakenire muno na ngiambiriria guthii micemanio yao. Unagutuika ndahuthagira tigiti tondu micemanio yahi haraya , okuria Burguret. “ Rosemary ni athire na mbere na kuringiriria arimi aria angi maingire TIST. Aingi ao nimaremagwo ni kugata tigiti waguthii nginya Burguret. No riria maingihire, Cluster ya Itangini niyathondekirwo hakuhi na mucii kwao. Niundu wa kwirutira gwake hamwe na arimi aria angi. Cluster ya Itangini niyakuririre na ihenya muno na thutha ucio igiciara Cluster ya Ichuga. Umuthi, Cluster ya Itangini na Ichuga ni imwe cia Clusters iria njega thiinie wa TIST Kenya. Cluster icio cieri ni ihandi o Cluster makiria ya miti 90,000. “ Itanya riitu nikuhanda miti makiria ya 200,000 o cluster tugikinya mwaka wa 2020,” Rosemary akarikiriria. TIST: Kamweka ka memba eri thiinie wa Leadership Council. leadership Council kuhitukira Jeniffer (0726 319539). Leadership Council thutha ucio niagachabithia maritwa ma andu eeri aria makahituka ngathiti-ini ino ya Mazingira Bora Rosemary Githaga: Rugano rwaka rwa TIST. KIKUYU VERSION 5 U muthi,TIST iri na makiria ma cluster 160. thiini wa o cluster, atungata nimateithagiriria na magekirana hinya. O cluster iri na wathani na utongoria ta uu. Aria mathuraguo ni; 

• Mutongoria wa Cluster 

• munini wa m

• Muigi mabathu. 

Mutongoria, munini wake na muigi mathabu matungataga mieri 4 o giti na magathiururukana. Munini wa mutongoria agatuika mutongoria na ke muigi mathabu agatuika munini wa mutongoria. Athuri na atumia nimacenjanagia hari utongoriaangikorwo muigi mathabu ni muthuri, uria ungi uguthurwo thutha wake agukorwo ari mutumia. Clustyer yanyu yagiriirwo gukorwo na githurano kiri na utheri na uigananu riria murathura atongoria. Ithurano cia cluster nicia bata na cia muhak kuri cluster ciothe. Mawira ma utongoria wa cluster. Mawira ma mutongoria wa cluster. 1. Agiriirwo gukorwo ari ndungata kuri cluster yothe na akorwo na values cia TIST. Utongoria na wathani thiini wa Cluster. I thui, arimi a TIST Nyamira twina kwigatha niundu wa maundu maria tuhingitie mwaka uyu.Arimi aria maraingira TIST ni mathiite na mbere na kwamukira ithomo ta ici; - TIST ni kii - Maundu ma kumenya na kuhingia ugituika mumemba wa TIST - TIST Values - Mitaratara miega - Miti na mithemba yayo ngurani - Uthondeki wa ciito cia miti - Urimi mwega wa Conservation Farming Thutha wa arimi guthoma na gukenio ni TIST, riu marathondeka tukundi tunini twa andu 6-12. Natuo tukundi tuu tugathondeka Clusters. Gukinyagia riu, Clusters iria thondeke ni; Riakimai Makairo Kebirigo Etono Ekerenyo O Cluster imwe hari ici ina makiria ya ikundi 30. Miti iria mihande ni makiria ya 54,000 na iria iri nathari ni makiria ya 100,000. Turehoka gugikinya muico wa mwaka uyu nituguthie na mbere na kuhanda miingi. Niundu wa arimi aingi kwenda kumenya TIST weega, nitukoretwo tukinyitanira na thirikari ya County kuhitukira ruhonge rwa maria maturigiciirie. Nimakoretwo magicerera ikundi nini na magakenio ni maundu maria tureka turi TIST. Waziri wa maria maturigiciirie nieraniire utethio nigetha arimi mathii na mbere na kuhanda miti na kurima wega. Cluster ya Ratera niyathuranire na aya nio atongoria Leader,

 David Ocharo Okiega (0726987546) Co-Leader, Callen Kwamboka Orwaru (0721348664) Accountability person, David Gesora – (0726839555) Arimi a TIST a Nyamira . Maundu maria tuhingitie kuuma twatuka amemba a TIST. Mwandiki ni Job, TIST volunteer in Nyamira KIKUYU VERSION 6 2. Gutongoria mawira ma cluster: kubanga micemanio ya cluster, utari wa miti na ithomo na atongoria aria angi. 3. Gwikira ikundi hinya niguo cigie namaciaro mingi hamwe na uhandi wa miti na Kilimo Hai. Guteithiriria cluster kunyitanan na kugia hinya. 4. Guteithiriria mibango ya micemanio ya cluster hmwe na atongoria angi na gutigirira micemanio niyathii n-mbere wega. 5. Kurutithania wira na muigi mathabu gutigirira ripoti cia mathabu ninginyaniru na niciatumwo. 6. Guteithiriria kwandikithia ikundi njeru. 7. Guteithiriria ikundu kugia na uiguithanio wa Green Gas Contract, gwikira kirore na gutumwo. 8. Kwamukira na kumenyithania geni aria mangikorwo mari mucemanio-ini. 9. Hari marihi: kuoya vouchers na indo ingi nbere ya micemanio. Kurutithania wira na muigi mathabu gutigirira marihi nimarihwo na gukinyi ciuria kana mathina kuri atongoria a TIST na cluster 10. Kuririkania ikundi muthenya wa mucemanio. Mawira ma muigi mathabu 1. kwamukira budget ya cluster na kumenyithnia muigana na uria cihuthiritwo o mucemanio. 2. Kurutithania wira na cluster kubanga uria budget ikuhuthirwo niguo kuongerera maciaro. 3. Kuiga nma kumenyerera rekodi cia cluster na njira njega ya nabuku. 4. Gwitikiria uthuthuria wa rekodi cia cluster kuri memba a cluster na atongoria a TIST. 5. Gutuma ripoti cia micemanio namathabu ma cluster o mweri. 6. Guthomithia muigi mathabu uria ukumucoka. 7. Guteithiriria atungati angi gutungatira ikundi. 8. Mahinda ma marihi: kuheana voucher kuri ikundi riri kuri na amemba 2 kana makiri,

 kurora vouchers, kwaraniria na atabariri a marihi na kurumirira mitaratara yothe na njira ya utheri na nginyaniru. Mawira ma munini wa mutongoria. 1. Kunyitirira riria mutongoria atari kuo. Agiriirwo ni gutungata ari mumemba hamwe na mutongoria. 2. Guteithiriria kuiga mathaa micemanio-ini. 3. Kuoya rekoti thiini wa micemanio. 4. Guthoma minutes cia mucemanio ucio ungi. 5. Kuiga mathaa maria mahuthirwo mucemanioini. 6. Guthomithi muigi mathabu mweru. Arugamiriri a ikundi thiini wa kanju ya utongoria (GOCC) munini wa mutongoria na muigi mathabu nimatungataga thiini wa GOCC. O umwe agatungata gwa kahinda ka mieri 8 na agatuika mutongoria na agatiga gutungata kanju-ini ino. GOCC ithondekagwo ni arugamiriri 2-5 a cluster aria mataraihaniriirie. GOC iricemangia o mweri na muno kiumia kia mbere kia mweri na igatuma ripoti cia omweri kuri OLC. Mawira ma GOCC. 1. Guthundura na kurumirira mitaratra ya cluster. 2. Gutigirira githomo kia iguru nikiaheanwo kuri cikirumirira values cia TIST; 3. gutigira utari wa miti muega kuringana na values cia TIST; 4. kumenyerera indo cia wira cia uthomithania na utari wa miti; 5. kumenyithania mathina na kuheana utaari kuri OLC; 6. gutheremia TIST kuhitukira cluster; 7. gutabania ciira wa kurugamio kwa atungati niundu wa ungumania; 8. gutabania ciira angikorwo mutongoria ndararumirira values cia TIST; 9. kuheana andu makiria kuma kuri GOC kuri mawira ta Auditor, TSE kana athomithania anenena mangi maingi. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2015 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. 

Not for sale www .tist.org Kiswahili Version TIST participants during Expansion Seminar held at Gitoro Conference Centre on 16 - 19 August, 2015. TIST: Malipo ya vikundi vidogo yamepangiwa kuanza tena mwezi ujao au mapema zaidi. Ukurasa 2 Idadi ya chini ya miti ili kuweza kupokea malipo. Jadiliano muhimu kwa cluster. Ukurasa 3 TIST: Ombi la kupewa majina ya watu wanaoweza kuingizwa katika baraza la uongozi (Leadership Council). Ukurasa 4 Rosemary Githaga: My TIST Story. Ukurasa 4 Wakulima wa TIST katika eneo la Nyamira Tumeyafanya haya tangu kujiunga na TIST. Ukurasa 5 Uongozi na Utawala katika cluster yako. Ukurasa 5 Inside: KISWAHILI VERSION 2 T imu ya Uongozi wa TIST inafanya kazi kwa bidii kuhakikisha malipo ya vikundi vidogo yaanza tena kufikia mwezi ujao. Tuna furaha kuwajulisha changamoto nyingi za malipo zimeweza kutatuliwa. Tuna shukrani kwa usaidizi na uvumilivu tuliopata kutokana na wakuliko kutoka maeneo yote ya Kenya. Malipo haya yanayofuata yatafanyika kwa utofauti kidogo. Vikundi vilivyo na zaidi ya miti elfu moja vitapata kipaumbele katika malipo na kuhesabiwa miti katika miaka miwili iliyopita. Baadaye, vikundi vyenye miti mia tano kufika miti mia tisa tisini na tisa vitafuata. Kama kumbusho, vikundi vidogo vyahitaji kuyafikia yafuatayo ili kupata malipo kwa urahisi na kwa ufanisi: Mambo yanayohitajika kufanywa na kikundi chako: 1. Tii wakati! Unapochelewa kufika katika mkutano, unachelewesha kila mmoja. 2. Hakikisha kuwa kikundi kidogo chenu kimewakilishwa katika mikutano yote ya cluster. Wakati vocha zinapopeanwa, angalau memba wawili wa kikundi chenu wawepo.

 Mtalipwa mwezi unaofuatia mnapopewa vocha ikiwa mtafuatilia yaliyo hapa chini. 3. Kikundi chenu kinapopata vocha, tafadhali hakikisheni : a. Mmewajulisha memba wote wa kikundi chenu ya kwamba mlipata vocha na kiwango cha pesa kilichoandikwa. b. Memba wote wa kikundi chenu wafaa kutia sahihi makubaliano ya kulipwa kwa njia ya MPesa. 4. Mwafaa kuchagua memba wa kikundi chenu wawili, mmoja kuweka kadi ya simu na mwingine kuweka namba ya siri ya kikundi chenu. 5. Angalau memba watatu wa kikundi chenu watie saini vocha yenu. Ni vizuri memba walio na miti zaidi kupewa kipaumbele kutia saini zao. 6. Hakikisheni kuwa kadi yenu ya safaricom imesajiliwa kwa MPesa na kuwa inafanya kazi. Mlinzi Kadi yenu ya simu anafaa ktumia jina lake kusajili kwa niaba ya kikundi lakini namba yenu ya siri yafaa kuwekwa kwa kwa uficho na mlinzi wa nambari – memba mwingine asiye aliye na kadi ya simu. 7. Ikiwa kikundi chenu kilishpewa kadi ya simu na TIST na ishasajiliwa, hamuhitaji kandi nyingine, lakini kila wakati hakikisheni kuwa inafanya kazi. 8. Wakati wa malipo, kikundi kidogo chenu kiwe kimewakilishwa na angalau memba wawili kwa kila watatu katika kikundi. Memba wa kikundi chenu walio tia saini kwatika vocha lazima wawepo katika mkutano huo wa malipo. 9. Ikiwa MPesa inachelewesha malipo au kuna shida yoyote nyingine inafanya kikundi chenu kichelewe kufikiwa na malipo, peaneni nambari za simu za angalau memba wengine wa kikundi chenu wasio mlinzi wa kadi ya simu na mlinzi wa nambari ya simu kwa Mwajibikaji katika cluster yenu. 10. Mkishapata malipo, tafadhali wajulishe memba wengine katika kikundi chenu na pia mmjulishe Mwajibikaji katika cluster yenu. Hakikisheni kuwa wawakilishi wenu wa cluster wamerudisha vocha kwa ofisi ya TIST. Hili ni muhimu ili kuhakikisha malipo sahihi yamefanyika. Ikiwa mtachelewa kupata vocha zenu, jambo hili laweza kufanya malipo yachelewe. TIST: Malipo ya vikundi vidogo yamepangiwa kuanza tena mwezi ujao au mapema zaidi. KISWAHILI VERSION 3 TIST participants discussing various Best Practices during Expansion Seminar held last month. M wezi uliopita, timu ya watu wa TIST ambao wamekuwa katika TIST miaka mingi walikutana na viongozi kutoka maeneo mapya ya TIST na wakapatana katika semina pale Gitoro Conference Center, Meru, kati ya tarehe kumi na sita na kumi na tisa,Agosti mwaka wa 2015. 

Ajenda kuu ya semina hiyo ilikuwa kugawana na kujadiliana njia bora za kufanya mambo wakati tunapojaribu kutaenea katika maeneo mapya. Watu walio katika TIST na ambao walieneza TIST kwa maeneo mapya hapo nyuma kupitia ofisi za TSE, kupitia kuzalisha cluster, ofisi za kutembea na shughuli za Njoo ujionee waligawana na wengine kuhusu walioyaona wakati wao. Njia bora za kufanya shughuli mbalimbali zilikusanywa na kundelezwa. TIST ina nafasi ya kuenea katika maeneo manne ya chai ya Makomboki na Ngeru katika jimbo la Muranga na pia Kionyo na Imenti katika jimbo la Meru. Kampuni inayoitwa Bettys and Taylors of Harrogate inatupa usaidizi wao katika shughuli hii ya upanuzi. Kuongeza, kampuni moja ya kimataifa ya sheria, Freshfields, imekubali kuipa TIST usaidizi ili kuenea na kuanzisha cluster mpya ishirini na moja katika eneo la Afrika Mashariki. Katika semina hii, swala la haja ya kuongeza na kuharakisha upanzi wa miti lilijadiliwa kwa urefu. Kama unavyojua, mkataba wa GhG ulikuwa wenye msingi wa kila kikundi kidogo kupanda angalau miti elfu moja kila mwaka. Washiriki walipendekeza idada ya miti ya chini kabisa ili kuweza kulipwa iongezwe kutoka miti mia tano kwa kila kikundi hadi miti elfu moja kwa kila kila kikundi kutoka januari tarehe moja, mwaka wa 2016. Zaidi ya hayo, washiriki walipendekeza kuwe na tathmini kila mwisho wa mwaka. Hata hivyo, mapendekezo haya yanahitaji pia kujadiliwa na wakulima wengine wa TIST. Tunawauliza mjadiliane mapendekezo hayo katika mkutano wenu wa cluster. Mnaweza kupeana majadiliano yenu kwa mtumishi katika cluster yako ambaye atayawasilisha kwa baraza la uongozi (Leadership Council) Idadi ya chini ya miti ili kuweza kupokea malipo. Jadiliano muhimu kwa cluster. KISWAHILI VERSION 4

 B araza la uongozi la TIST (Leadership Council) lina nafasi ya watu wawili (mwanamke na mwanamume) kuingia katika baraza la uongozi (Leadership Council) Tunauliza cluster kuchagua memba mmoja aliye bora zaidi na kuwasilisha majina yake kwa baraza la GOCC. GOCC nao watayakusanya majina na kulipendekeza moja. Kisha GOCC watatuma orodha ya majina kwa baraza la uongozi kupitia Jeniffer (0726319539) ili kujadiliwa katika mkutano wa baraza la uongozi. Baraza la uongozi (Leadership Council) litachapisha katika gazeti la Mazingira Bora majina ya walioteuliwa ambao baadaye watachaguliwa kuwakilisha vikundi vidogo katika baraza la uongozi (Leadership Council) R osemary Githaga ni memba katika kikundi kidogo cha TIST. Jina la kikundi, 2005KE1262. Alikuwa mmoja wa memba wa kwanza katika Narumoru kujiunga na TIST. Asema, “kabla ya TIST kuja Kenya, nilikuwa natafuta shirika ambalo lingesaidia juhudi za upanzi wa miti. Nilikuwa na wasiwasi kuhusu eneo letu, ambalo lilikuwa limeanza kukauka zaidi kila baada ya msimu. Niliposikia kuhusu TIST, nilijawa na msisimko na nikataka kujua zaidi na nikahudhuria mikutano yao. Kwa bahati mbaya, mahali pa mkutano palipokuwa karibu name palikuwa Burguret, hivyo basi ilinilazimu kusafiri kwa kutumia Matatu na pikipiki.” Rosemary aliendelea kuwahimiza wakulima katika eneo la nyumbani kujiunga na TIST. Wengi hawakuweza kusafiri hadi Burguret licha ya tama ya kujiunga na shughuli za kupanda miti. Hatimaye, cluster ya Itangini ilianzishwa kwaribu na eneo lake la nyumbani. Kwa sababu ya juhudi zake na za wakulima wengine, cluster ya Itangini ilikua haraka sana. Kidogo tu, ikazalishwa na kukawa na cluster nyingine mpya – cluster ya Ichuga. Leo, 

cluster za Itangini na Ichuga zinaongoza cluster zingine za TIST hapa Kenya. Kila mojawapo imepanda na kuweka hai zaidi ya miti elfu tisini. “Lengo letu ni kupanda miti zaidi na kufikia lengo letu la miti laki mbili kufikia mwaka wa 2020,” akamalizia. TIST: Ombi la kupewa majina ya watu wanaoweza kuingizwa katika baraza la uongozi (Leadership Council). Rosemary Githaga: My TIST Story. KISWAHILI VERSION 5 T IST ina zaidi ya cluster mia moja sitini. Katika kila cluster, viongozi watumishi husaidia katika mafanikio yetu na hugawana nguvu zao nasi. Kila cluster inaa utawala na uongozi kama ifuatavyo: Viongozi wa cluster waliochaguliwa,

 • Kiongozi wa cluster 

• Msaidizi wa kiongozi katika cluster 

• Mwajibikaji wa cluster Cluster

 elections are important and mandatory for all TIST Clusters. Kiongozi, msaidizi wake na mwajibikaji wa cluster hutumika katika kila nafasi kwa muda wa miezi mine. Baada ya miezi mine ya kutumika, kiongozi wa cluster hutoka uongozini. Msaidizi wake huingia kuwa kiongozi naye Mwajibikaji huwa msaidizi wa kiongozi. Wanawake na wanaume huzungukana katika uchaguzi- kama mwajibikaji ni mwanamume, huyo mwingine atakuwa mwanamke. Cluster yako yafaa kuchagua mwajibikaji mpya kwa njia ya kidemokrasia. Uchaguzi wa cluster ni muhimuna wa lazima kwa cluster zote za TIST. Majukumu ya viongozi wa cluster. Majukumu ya kiongozi. 1. Anafaa kuwa mtumishi wa cluster yote na kuonyesha maadili ya TIST. Uongozi na Utawala katika cluster yako. S isi, wakulima wa TIST katika Nyamira tunajivunia maendeleo yetu hasa mwaka huu, kwani tumeanza kusajilisha vikundi vipya na kuwapa mafunzo. Wakulima wanaojiunga na TIST wanaelimishwa kuhusu mada kama: - Yote yanayohusu TIST - Uhakiki katika TIST 

- Maadili ya TIST - Njia bora zaidi za kufanya shughuli mbalimbali - Aina za miti - Kitalu - Kilimo hai Baada ya mafunzo, wakulima hufanya vikundi vya memba sita kufika kumi na wawili.Vikundi vidogo hivi hujiunga pamoja kuwa cluster. Cluster zifuatazo zimeanzishwa: Riakimai Makairo Kebirigo Etono Ekerenyo Kila mojawapo ya hizi ina zaidi ya vikundi vidogo thelathini vya TIST. Miti iliyopandwa kufikia hapo ni zaidi ya elfu hamsini na nne na zaidi ya miche laki moja tayari katika vitalu. Tunatumaini kuwa kufikia mwisho wa mwaka huu tutaipandikiza. Kwa sababu ya hamu ya wakulima kutama kujua zaidi kuhusu mradi wa TIST, tumehusisha serikali ya jimbo kupitia Wizara ya Mazingira. Wametembelea wakulima wa TIST kwao na wamefurahishwa na wanayofanya. Hivyo basi, waziri anayehusika na mambo ya mazingira aliahidi kuwasaidia wakulima katika TIST kuendelea kuboresha mazingira kupitia upanzi wa niti na kilimo endelevu. Memba wa cluster ya Ratera waliwachagua hawa kuwa viongozi wao. Kiongozi, David Ocharo Okiega (0726987546) Msaidizi wa Kiongozi, Callen Kwamboka Orwaru (0721348664) Mwajibikaji, David Gesora –(0726839555) Wakulima wa TIST katika eneo la Nyamira Tumeyafanya haya tangu kujiunga na TIST. Umeletewa na Job, anayejitolea katika Nyamira. KISWAHILI VERSION 6 2. Huongoza katika shughuli za cluster; huratibu mikutano ya cluster, uhesabu miti na ratiba ya mafunzo pamoja na viongozi wengine. 3. Huvipa motisha vikundi kufikia matokeo makubwa, pamoja na kupanda miti na kilimo hai. Husaidi cluster kubaki na nguvu na umoja. 4. Husaidia kupanga mikutano ya cluster iliyopangwa vizuri pamoja na viongozi wengine na kuhakikisha mikutano inaongozwa na kufunzwa vizuri. 5. Hufanya kazi na Mwajibikaji kuhakikisha kuwa rekodi za mkutano wa cluster na za uwajibikaji zimetunzwa vizuri. 

6. Husaidia kuingiza vikundi vidogo vingine 7. Husaidia kuhakikisha kuwa kadarasi za GhG za vikundi vidogo zimetiwa saini, kuwekwa katika computa na kuingizwa mtandaoni ikitakikana. 8. Hukaribisha na kujulisha mgeni yeyote ambaye amehudhuria mkutano. 9. Katika malipo: Huleta vocha na vitu vingine kabla ya mkutano. Hushirikiana na mwajibikaji kuhakikisha mchakato wote wa ulipaji umezingatiwa na kufikisha maswali au shida zozote kwa viongozi wa TIST na watumishi wa cluster. 10. Huwakumbusha wanavikundi vidogo kuhusu mkutano unaofuata. Majukumu ya Mwajibikaji. 1. Hufikiwa na bajeti na kutangaza kiasi kilichofika na kutumika katika kila mkutano wa cluster. 2. Hushirikiana na cluster kupanga jinsi ya kutumia bajeti ya cluster kufikia matokeo makubwa. 3. Huweka na kutunza rekodi za cluster katika kitabu cha rekodi kilichopangwa vizuri cha cluster, kama ilivyo na kwa hali nzuri. 4. Huruhusu kuangaliwa kwa rekodi za cluster kwa wanacluster na viongozi wa TIST. 5. Hutuma ripoti ya kila mwezi ya mkutano wa cluster na ya uwajibikaji kila mwezi. 6. Hufunza mwajibikaji anayemfuata. 7. Husaidia watumishi wengine kutumikia vikundi vidogo. 8. Wakati wa malipo: hupeana vocha kwa vikundi vyenye memba wawili mkutanoni, hupitia vocha, huwasiliana na ratibu wa kusaidia katika malipo na hufuata mchakato wa malipo umefuatwa kwa usahihi na ukweli. Majukumu ya msaidizi wa kiongozi 1

. Hushika usukani kiongozi asipokuwa. Msaidizi wa kiongozi anatumikia memba wa cluster na kiongozi wa cluster. 2. Husaidia wakati wa mkutano kuweka masaa. 3. Huchukua rekodi wakati wa mkutano wa cluster. 4. Husoma yaliyoandikwa katika mkutano uliopiata. 5. Huandika masaa na majadiliano yaliyo katika cluster. 6. Husaidia kufunza mwajibikaji mpya aliyechaguliwa Wawakilishi wa cluster katika Chama cha GOCC. Msaidizi wa kiongozi na Mwajibikaji watatumika pia katika GOCC. Kila mmoja wao atatumika katika GOCC kwa muda wa miezi minane halafu akiwa kiongozi wa cluster, utumishi wao katika GOCC utaisha. GOCC ina wawakilishi kutoka cluster mbili kufika tano ambazo ni majirani wa karibu. Kikundi hiki kitakutana kila mwezi ikiwezekana wiki ya kwanza na chapaswa kutuma ripoti ya kila mkutano kwa OLC. Majukumu ya wawakilishi katika GOCC 1) Kugundua na kugawana njia bora za kufanya mambo kutoka kwa cluster; 2) Uhakikikisha mafunzo ya hali yaa juu katika cluster yakifuatilia maadili ya TIST; 3) Uhakikisha uhesabu miti wa hali ya juu unaofuatilia maadili ya TIST; 4) Hutunza vyombo vya kazi vya ufunzaji na uhesabu miti; 5) Huripoti wasiwasi zilizopo na kutoa mapendekezo ya sera kwa OLC; 6) Hueneza TIST kupitia cluster zilizopo; 7) Huita mikutano ya utawala iwapo mtumishi amesimamishwa kazi ili kuangalia mambo yaliyokuwa na kutoa mapendekezo kuhusu kusimamishwa kwake; 8) Huita mikutano ya utawala iwapo kiongozi wa cluster hafuatilii maadili ya TIST; Hupendekeza watu katika GOCC watakaoongezwa majukumu zaidi kwa mfano mkaguzi, TSE, ama mkufunzi mkuu na kazi zingine. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2015 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kikamba Version TIST participants during Expansion Seminar held at Gitoro Conference Centre on 16 - 19 August, 2015. TIST: Tukundi twa TIST kwambiia kuivwa ingi mwai wukite kana mbee. Page 2 Miti ila minini itonya uvitukithw’a kwondu wa ndivi. Uneenania wa vata kwa ngwatanio. Page 3 TIST: Kukulya utongoi wa kanzu unengwe anyuve amwe. Page 4 Rosemary Githaga: Uvoo wake Nthini wa TIST. Page 4 Aimi ma TIST kisioni kya Nyamira Ithyi aimi uu niw’o twikite kuma twalika nthini wa TIST. Page 5 Utongoi na uungamii wa ngwatanio yaku.

 Page 5 Inside: KIKAMBA VERSION 2 U tongoi wa TIST ni uendee kuthukuma vamwe nikana tukundi twa tist twambiie kuivwa mwai ukite. Tina utanu kumumanyithya kana mathina ala manaivo yu ala maingi nimathinikie. Twins muvea nundu wenyu kwithiwa mwina umiisyo na kutukwata mbau aimi othe ma TIST isio syonthe sya Kenya. Ndivi ino ingi yukite yiithiwa yina kivathukanio kinini nundu ala mena miti mingi mbee wa 1,000 nimo me kwamba kuvitukithw’a kuivwa kwa myaka ili mithelu. Itina niw’o vekuatiia ikundi ila syina miti 500 kuvika 999 nasyo ivwe. Ta kililikany’o nikana kila kila kakundi nikaile ithiwa kekite maundu aa maatiie nikana withie ndivi niyeekwa nesa vate ngwambathi: Maundu ala kakundi kenyu kaile ithwa kekite: 1. Kuvika saani! waselewa kuvika wumbanoni waselesya kila umwe. 2. Ikiithya kakundi kenyu kena mundu wivo ivinda ya wumbano wa ngwatanio yenyu, ivindani ya mathangu ma ndivi kunenganwe nivaile ithwa amemba eli kuma kakundini kenyu. Mukakwata ndivi mwai umwe itina wa ukwata ithangu ya ndivi mwaatiia matambya aya. 3. Kakundi kenyu kakwata ithanguu yii ya ndivi, kwa ndaia ikiithya: a) Niwatavya amemba ala angi ma kakundi kenyu kana nimukwatie ithangu ya ndivi. b) Memba oothe nimaile ikia saii (kyaa) kana nimukwitikila kuivwa na Mpesa. 

4. Nimwaile usakua andu eli kuma kakundini kanyu umwe wa kwikala na Sim kandi na ula ungi ayikala na pin. 5. Mainyiva andu atatu ma kakundi kenyu nimaile ikia saii ithanguni ya ndivi. Ni useo memba ala mena miti ila mingi nemo mambe unewa mwanya mekie sahii ithanguni yii ya ndivi. 6. Ikiithyai kana Laini wenyu wa Safaricom nimuandikithye na Mpesa na nuuthukuma. Ula ukethiawa na laini uyu niwe waile kuandikwa ta mwene laini vandu va kakundi kenyu. Pin ya laini uyu wa Mpesa yaile kwikala na mundu ungi lakini ti ula waandikithya laini uyu ta wake. 7. Ethiwa kakundi kenyu nikanengetwe laini ni TIST na ukaandikithw’a muina vata wa laini ungi, No mwaile uikiithya laini uyu niwekala uithukuma. 8. Ivindani ya ndivi kakundi kenyu kaile ithiwa na a memba kilungu kwa 2/3. Amemba ma kakundi kaa ala meekiie saii maile ithiwa umbanoni uu wa ndivi. 9. Ethiwa Mpesa yenyu niya selewa na kwina nthina na safaricom mbesa syalea uvika na mituki tiai namba sya memba angii eli eka ula wikalaa na laini wa simu wakikundi na mwii wa pin ya mpesa kwa mutongoi kana mwii wa kinandu wa ngwatanio yenyu. 10. Mwamina ukwata ndivi yenyu kwandaia tavyai memba ala angi na mwii wa kinandu wa ngwatanio ya tukundi twenyu. Ikiithya kana Ngwatanio yenyu niyatunga mathangu aya ma ndivi mena saii kwa ovisi sya TIST. Kii nikya vata muno nundu wa kuikiithya kana ndivi nisyaakwa undu syaile nundu yila mathangu aya maselewa ndivi nitonya onasyo kuselewa sya ngwatanio yenyu. TIST: Tukundi twa TIST kwambiia kuivwa ingi mwai wukite kana mbee. KIKAMBA VERSION 3 Aa ni amwe kati wa ala mai nthini wa semina ila yai mwai muthelu maineenanisya mawiko maseo. M wai muthelu, kikundi kya andu mena utuika kuma

 TIST nimookie vamwe na atongoi ma TIST kuma isioni nzau ila ilikite thini wa TIST nimakomanie thini wa semina ila yeekiitwe Gitoro Conference Center, Meru matuku 16 - 19/08/2015. Uneenania wa muthenya usu wai kuneenanisya iulu wa mawalanio maseo na mawiko ma TIST vamwe na kuendeea kuthathaa. Aimi ma TIST ala mathathaitye TIST kwisila TSEs, Kukuna kundu ngwatanio, maovisa ma isesini na uka wone nimeethiwe na ivuso ya kumanyiania kwianana na mautuika moo. Mawiko maseo ni makolanilw’e ni na mathathaw’a kwa vamwe. TIST yina ivuso iseo ya kuthathaa nthini wa isio inya sya maiani sya Makomboki, Ngeru nthini wa Muranga county na Kionyo na Imenti nthini wa Mery County. Bettys na Taylors ma Kambuni ya Harrogate nimakwatite kw’oko kuthathaa kuu kwa TIST. Kwong’eleela vena kambuni ya miao yitawa Freash Field ila yitikilanite na TIST kumikwata mbau kambiia na kuthathasya TIST thini wa East Africa kwa kwambiia ngwatanio ingi 21 nzau. Ivindani yii ya semina ino vata wa kwongeleela na kwa mituki uvandi wa miti niwaneenaniw’e kwa uasa. Ta undu mwisi wiw’ano witu na GhG wai kila kakundi kethiwe kaivanda miti 1,000 kila mwaka. kii kyatumie vethiwa na woni wa kana kila kakundi nikana kavitukithw’e kukwata ndivi kaile ithiwa na miti iinyiva kati wa 500 -1000 kwambiia Januali 1, 2016. Ingi ala maivo nimaisye kana nivaile ithiwa na kusisya vala kila kikundi na kakundi kekite kila mwiso wa mwaka. Onakau, mawoni aya nonginya maneenaniw’e ni aimi ala angi ma TIST. Twi mukulya muneenanisye undu uu yila muukomana nthini wa wumbano wenyuy wa ngwatanio wa kila mwai. No omunenge livoti yenyu muthukumi wa ngwatanio yenyu nikana avikye nthini wa kanzu ya utongoi. Miti ila minini itonya uvitukithw’a kwondu wa ndivi. Uneenania wa vata kwa ngwatanio. KIKAMBA VERSION 4 U tongoi wa kanzu ya TIST wina myanya ya andu eli (munduume na mundu muka) kulika utongoini wa Kanzu ino. Twikulya kila ngwatanio inyuve umwe woo ula museo vyu na mainengane isyitwa yake kwa kikundi kya kanzu (GOCC) Masyitwa aya mooswa 

GOCC nikusakua umwe na kunengane masyitwa kwa utongoi wa kanzu ino kwisila kwa Jenniffer (0726 319539) nikana maneenanisye ula meosa wumbanoni woo. Utongoi wa Kanzu ino ukatumbithya masyitwa ma ala mesakuwa mwai wukite nthini wa Mazingira Bora Newsletter kumanya ula withuvya kuungama kilioni kya tukundi tunini nthini wa kikundi kii kya kanzu kya TIST. R osemary Githaga ni umwe kati wa ene ma kakundi ka TIST ketawa Reli2005KE1262. Ni imwe wa aimi ma mbee kisioni kya Naromoro kulika nthini wa Tist. Easya uu “Mbee wa TIST itokite kya, ninamathaa ngwatanio ila itonya ukwata mbau uvandi wa miti. Nai na kyeva nundu wa kisio kyakwa kuendeea naithiwa na munyao uendee na kwongeleka kila mbua. yila neew’ie iulu wa TIST, naina utanu mwingi na ninavikaa mbumbanoni syoo. Onakau vala wumbano uu weethiawa vai vaasa nundu yai Burguret, kwoou nina endaa kuasa ndumiite matatu na vikiviki”. Rosemary niuendee na uthuthya aimi ma kisio kyake maendee na ulika nthini wa TIST. Aingi maiyai matonya kutembea kuma Burgeret onakau maina wendi wa kwithiwa me amwe kati wa ala mavandaa miti. O kwa ivinda yu twina ngwatanio ya Itangini ila yivakuvi na musyi kwaka. Nundu wa kithito kya Rosemary na aimi angi, Itangini niyianite kwa mituki. Okwa ivinda inini yu niyikunite kundu na nisyaite ngwatanio ingi ikwitwa Ichuga cluster. Umunthingwatanio sya Itangini na Ichuga nimo matongoetye kenya. kila imwe ivandite na kwikalya miti mbee wa 90,000 yivo. “kieleelo kitu ni kuvanda miti kwa wingi na kuvikia 200,000 kuvika mwaka wa 2020” niwo waminie nakwasya. TIST: Kukulya utongoi wa kanzu unengwe anyuve amwe. Rosemary Githaga: Uvoo wake Nthini wa TIST. KIKAMBA VERSION 5 U imuthi tist yina ngwatanio mbee wa 160. Nthini wa kila ngwatanio vena mutongoi ula ula ukwete mbau kuendeea kwitu na kwithiwa naitu nthini wa mawonzu na molumu maitu. kila ngwatanio yina utongo na uungamii uilyi uu: Atongoi anyuve ma ngwatanio 

• Mutongoi wa ngwatanio

 • Munini wake

 • Mwii wa kinandu / mwiki wa masavu.

 Utongoi uyu wa ngwatanio niwaile uthukuma vandu va myai ina naindi uthi kithyululu vala munini wa mutongoi utwikaa mutongai na mwiki wak masavu aitwika munini wake na vaiyuvwa mundu ungi wa uthukuma ta mwiii wa kinandu kyumanisyo ethiwa Utongoi na uungamii wa ngwatanio yaku. mwii wa kianndu ula unaivo ni mundu muka ula usakuawa kumuatiia ethiawa e munduume. ngwatanio yenyu niyo yaile usakua ula ukutwika mwii wa kinandu itina wa kila myai ina. uyu ni undu wa lasima kwa kila ngwatanio ya tist. Mawia ma utongoi wa ngwatanio Mawia ma mutongoi 1. Aile ithiwa e muthukumi kwa ngwatanio yonthe na engelekany’o kwa maundu na walany’o wa tist. 2. Nutongoasya maunduni ma ngwatanio, kuungamia mbumbano sya kila mwai, uvitukithya, umanyisya ena atongoi ala angi. 3. Kuthuthya ikundi kuvikia mosyao manene ta kuvanda miti, nima ya kusuvia (CF), kutetheesya I nyi aimi ma TIST kuma Nyamira twina miyono kwa matambya ala tuvikiite munamuno mwaka uyu kuma twambiia kuandikithya ikundi nzau na kuimanyisya. Aimi ala meulika nthini wa TIST ni meumanyiw’a iulu wa maundu ta aya: - Lulu wa TIST - Kwitikilika kwa TIST - Mawalanio ma TIST - Mawiko Maseo ma TIST - Mithemba ya Miti - Ivuio - Nima ya Kusuvia Itina wa kumanyiw’a aimi aya nimaseuvasya ikundi sya amemba 6-12. Ikundi ii yu nisyo iendee na useuvya ngwatanio. Ngwatanio ithi yu nisyo iseuvitwe Riakimai Makairo Kebirigo Etono Ekerenyo Kila ngwatanio ya ii yina ikundi 30 na kuendeea. Kwayu miti ila mivande ni mingi mbee wa 54,000 na kivuio kina miti mbee wa 100,000 ila yeteelete uvandwa mwiso wa mwaka uyu. Nundu wa aimi kwithiwa mena wendi kwenda kumanya iulu wa walanio wa TIST, nitwalikilye silikali sya county na ministry ya mawithyululuko. Nimatutembeleie Tist ta aimi na matania wia ula tuendee na kwika. Kwoou, ministry ya mawithyululuko yathana kutukwata mbau ta aimi ma TIST nikana tuendee na kwailya mawithyululuko kwa nzia ya kuvanda miti na kwika uimi wa kikala. Ngwatanio ya Ratera nimasakuie aa ta mo atongoi moo. Mutongoi: David Ocharo Okiega (0726 987546) Munini wake: 

Callen Kwamboka Orwaru (0721 348664) Mwii wa Kinandu: David Gesora (0726 839555) Aimi ma TIST kisioni kya Nyamira Ithyi aimi uu niw’o twikite kuma twalika nthini wa TIST. (na Job, muthukumi wa kwiyumya nthini wa TIST Nyamira) KIKAMBA VERSION 6 ngwatanio kwikala yi numu na yina uumwe. 4. Nuthukumaa vamwe na mwii wa kinandu na atongoi ala angi kuikiithya livoti na mathangu ma mbumbano sya ngwatanio nimaie nesa nakuikiithya yila kwina umanyisya na mbumbano nisyeekwa nesa na kwa nzia ila yaile. 5. Nuthukumaa vakuvi na mwii wa kinandu kuikiithya kana livoti sya mbumbano na masavu nimaw’o ma kila mwai na niwatunga livoti isu syi nzeo na ite nzelee. 6. Nutetheeasya kumanyisya tukundi tunini undu tutonya ulika ngwatanioni na kutuandikithya. 7. Nutetheeasya tukundi tunini kwona contract syoo na Green House Gas nisyeekiwa saii, syeekwa scan nasya likwa kwa internet ethiwa vena vata. 8. Nuthokasya na kumanyithany’a mueni ula wavika mbumbanoni syoo. 9. Kwa ndivi: Nulatasya mathangu ma ndivi (voucher) na kila kingi kikwendeka mbee wa mbumbnano. Nuthukumaa na mwii wa kinandu kuikiithya nzia ila yaile ya ndivi niyaatiiwa, na kuneenany’a ethiwa ve ikulyo kana thina kwi atongoi ma Tist na athukumi ma ngwatanio. 10. Kulilkan’ya tukundi iulu wa wumbano ula ungi yila ukethiwa. Wia wa mwii wa kinandu 1. Nukwataa mbesa sya mbungyeti ya ngwataniona kutangaasa ni mbesa nziana ukwatie na undu itumikie kila wumbanoni wa ngwatanio. 2. Nuthukumaa na ngwatanio kwia mivango ya undu meutumia mbesa ithi sya mbangyeti kuvikia usyao munene. 3. Niwiaa na lekoti na mavuku mangwatanio na kuikiithya mena uw’o na nimaandikitwe nesa. 4. Nunengae ene ngwatanio na atongoi ma tist mwanya wa kunikila mavuku aya na lekoti. 5. Nutumaa livoti sya kila mwai itina wa mbumbano sya ngwatanio. 

6. Numanyiasya mwii wa kinandu ula ungi wasakuwa. 7. Nutetheeasya athukumi ala angi kuthukuma tukundi tunini. 8. Ivindani ya ndivi: nunenganae mathangu ma ndivi (vouchers) kwa ikundi ve ene ikundi eli kuma kila kikundini, nunenanasya na ala maivaa na kukwata mbau wia uu na kuatii kwona ndivi yeekwa kwa w’o na kwa nzia ila yaile. Wia wa munini wa muttongoi. 1. Ni ukwatiiaa mawia ma mutongoi yila mutongoi utevo na kuthukuma ene ngwatanio vamwe na mutongoi. 2. Nutetheeasya yila kwina mbumbano kwa kusyaiisya masaa 3. Ni uandikaa na kwia lekoti na kuandika kila kyaneenwa yila kwina mbumbano. 

4. Nusomaa kila kyaneenaniw’e yila kwai na wumbano muvituku 5. Niwiaa lekoti sya uneenanya ula weethiwa nthini wa ngwatanio 6. Nutetheeasya kumanyisya mmwii wa kinandu ula wasakuwa. Ula withiawa kanzuni ya ikundi vandu va ngwatanio yake (Cluster representative to the group of cluster council). Munini wa mutongoi na mwii wa kinandu wa ngwatanio nimathukumaa nthini wa GOCC. kila umwe niuthukumaa vandu va myai nyaanya (8months) naindi atiwika mutongoi wa ngwatanio uthukumi wake thini wa GOCC uithela. GOCC iseuvitwe ni ala methiawa ilioni sya ikundi ta 2-5 ila ituanie. kanzu ino (GOC) ni kakomanaa kila mwai ta kyumwa kya mbee kya mwai na kunengane livoti ya mbumbano syoo kwi OLC. Mawia ma ula withiawa kilioni kya kanzu ino ya ikundi (GOCC) 1. Kumatha nzia nzau sya uthukumi kwa ngwatanio 2. Kuikiithya umanyisya museo na wa yiulu maatiie mawalany’o na myamulo ya tist. 3. Kuikiithya kuvitukithya kwa kila kiseo vaatiiwe mawalany’o ma tist 4. Kwikalya miio ya uvundisya na uvitukithya ithukuma nesa. 5. Kutunga livoti na kunengane woni nthini wa Olc 6. Kuthathsya Tists maatiie ngwatanio ila syivo. 7. Kwithiwa na syikalo sya kwithukiisya na kwika ukunikili ethiwa muthukumi wa ngwatanio nimuungamye wiani na kunengane wani iulu wa kuungamw’a kuu. 8. Kwithiwa na syikalo sya kwithukiisya ethiwa mutongoi waa ngwatanio nde kuatiia mawalany’o ma tist

 9. Kumya woni iulu wa ikundi kuma ngwatanioni kwongelwa wia ni tist ta Auditor, TSE, Master Trainer na mawia angi. Published by TIST-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501 September 2015 Newsletter Mazingira Bora An Environmental, Sustainable Development and Community Forestry Program. Not for sale www .tist.org Kipsigis Version TIST participants during Expansion Seminar held at Gitoro Conference Centre on 16 - 19 August, 2015. TIST: Kurubisiek chemengechen konyoru melekwek en Arawani anan ko mait. Page 2 Tononetab koitetab ketik asi konyor koitet ak kogotoetab melekwek. Page 3 TIST, komoche biik che kileweni koba Leadership Council. Page 4 Rose marry Githaga: Otindoniyot agobo TIST. Page 4 Temikab Nyamira,niton koboisiet ne kigeyai kongeten ketou TIST-mwoe Job. Page 5 Kandoinatet ak ngatutik en kilasta. Page 6 Inside: KIPSIGIS VERSION 2 T IST, kondoik chebo Leadership Coun cil kotinye maget konam konyor temik melekwek en arawani nyone. Kiboboi kemwowok kele en kewelnadet ne kigabit ko kigeisto anan mekomiten en niguni.Kitinye boiboyet en okwek tugul amun en mutaenguwok okwek temik chebo kenya. En ko kotoetab melekwek komiten walet neo mising.Miten kouni kinomen kurubisiek tugul chetinye ketik 1000 ago cheitotin kobo kenyisik oeng chekogobata niton koboroindo nebo tai. Cheisibu ko chetinye ketik 500-999. Obuwotuwok ole asi komuchi kogararanit kogoitoetab melekwek komie koyai kurubit kouni: 1. Ko keiti tuiyet en tuyosiek chebo kilasta amun igomagiit ko moginyoru kii. 2. Nyolu komiten biik oengu chebo kurubit,mising koyon kigoito vochaisik amun tore arawet agenge rabisiek asi komong yeisibok tetutik cheuchu . 3. Ye kagonyor kurubit vochait kobo komonut kisib kouni: a. Iyanat kemwochi kurubit konai kole kagonyor vochait ak kineten rabisiek. 

b. Yomegei konyit vochait membaek chelewenotin en kurubit. 4. Nyolchin kelewen biik oeng che tononchin ngalegab mpesa age kotinye simcard ak nebo oeng kotiye pin nebo mpesa . 5. Nyolchin biik somok konyit bomit mising ko biik chetinye ketik chechang. 6. Nyolchin koboisien komie lainitab mpesa. membayat nebo tai konetinye simcard ne koto kurubit tugul ko netinye pin koigu sirindet ko nebo ko membayat age tugul. 7. Agot konyor kurubitsimcard nebo TIST koyomegei ko kigerichistan en mpesa ak oboisien en kila. 8. En betut ne kiliboni rabisiek ko nyolu komiten 2/3 chebo membaek asi konyit vochait en tuiyet. 9. Intobitu koimutiyet en mpesa kosib koyok rabisiek omuchi olewen biik oeng ak kogoito nambaisikwak en chemotogo chemobo biik chebo tai. 10. Ye obchee rabisiek otuyegei tugul cheomi kurubit ko boto chemotogo. Ye ibata owegu vochait ogochi kiboitiyotab kilasta asi komich koyoto koba ofisitab TIST. Nito koboru kole kinyor kurubit melekwekwak en oret nelitit. Ye igagei vochait komosib koit komonyoru kilasta melekwek. TIST: Kurubisiek chemengechen konyoru melekwek en Arawani anan ko mait. KIPSIGIS VERSION 3 TIST participants discussing various Best Practices during Expansion Seminar held last month. E n arawani kogobata ko kitiye tuiyet biik che kima gonyerin che kibunu komosuwek che kigagilewen ak kotuyechi Gitoro conference center en meru 16-19 August 2015.Toginenyuan bogei ko kimising ko ngalalen agobo kelunoik en tist ak kotigetab TIST en komosuwek alak. Chegimiten ko biik che kiga konam kotes tist en kebeberuek cheterterTSEs.Kilastaisiek chekitesak,Biik chemi office ak biik che kiguren (come and see) kitinye ngalalet amun biik che kigoboisi en TIST en kasarta negoi. Tinye TIST boroindo en inguni kotich kebeberuek Anguwan ole menye temikab chaikMakomboki,Ngeru en muranga county,Kionyo ak Imenthi en meru county. Fatorisik chuton ko ole iben machanik en chongito toretichuton. Bettys and Taylors of Harrogate company icheget chegonu toretet. Nebo oeng komiten international law Firm,Fresh Fields kiiyan kotoret TIST en kilastaisiek 

21 en East africa. En tuiyoniton ko kiib boroindo neo mising ko ngalalen agobo minetab ketik amun en GHG contract ko kiyonchin kurubit komin ketik 1000 en kila kenyit. Kotes kole en kenyit ne nyone nyoru melekuwek kurubit netinye 1000 ago chemi nguwong komonyoru,kongeten 1jan -2016. En ngalalenyuan komwa kole kichigili en kila kenyit. Ngoliyoto niton koyomegei ko ngalale temik chemiten en tist. kimoche oib boroindo en tuiyetab kilasta ongalalen ak owolut age tugul ogochi kibobitiyotab kilasta asi kosibto kwo Leadership coucil. Tononetab koitetab ketik asi konyor koitet ak kogotoetab melekwek. KIPSIGIS VERSION 4 M iten boroindo ne biik oeng en Leadership coucil (muren ak chebiyoso). Kimoche kolewen kilastaisiek ak kogoito koba GOCC konuti kuwak kimoche biik chetinye manget ago cheiyonotin. Ko yokto GOCC koba leadership coucil koba Jeniffer (0726319539) asi kimuch kechigil en tuiyetab LC. Ye kagonyor LC kobarasta en mazingira bora biik che ko kilewen kotononchi kurubisiek chemengechen en LC. R ose marry go agenge en membaiyat nebo kurubit ne mingin ne kiguren Reli 2005KE1262. Inedetet go ahenge en chetai kotoo TIST en Narumoru. Kotomo koit TIST kenya ko kitinye maget kocheng toretik chemine ketik. Kitinye kabuwatanoton amun ole menye ko nyoru yamet en abogora ye ibata robta. Kin anyun agas agobo TIST abaitu got mising ak anam owe tuyosiek asi anyorunen konetisiet. Burgured ko ole ki kituyechin ye kinegit en ane kiyowenti obune karit. Kitestai komwaita agobo 

TIST en nganaset ago kimagoitin biik amun kiloo mising. Ki kinam anyun en ye negit kaa (Itangini kilasta) ki too kotesak ak koet kilsta got kosich Ichuga kilasta. En inguni Itangini ak Ichuga ko ki go kimegiton ago iche che itoe en TIST kenya. ‘Icheget kotiye ketik 90,000 ketik chesoptos. Tinye maget kogol ketik 200,000 en kenyitab 2020.’ Rose marry Githaga: Otindoniyot agobo TIST. TIST, komoche biik che kileweni koba Leadership Council. KIPSIGIS VERSION 5 E n iguni kotinye tist kilataisiek 160 kilasta agetugul kiboistinikab kilasta kotoreti ak boisionik kiyok ak kobchee kotinye ngotutik ak kandoinetet kouni: Kondoik chelewenotin

 • Kondoitetab kilasta 

• Rubeiyot 

• Chemotogo En kibotinik chetonkotinye boronodo nebo orowek angwa koboisie yeibata komanda kondaitetab kilasta konyon konomchi rubeiyot koik kondoitet neo, konyo akine chemotogo koik rubeiyot en let kelewen chemotogon ne lelel.Tinye boroindo kwonyik agichek koik kondoik. Bogomunet niton kayai lewenisiet en tist kilasta tugul. Boisietab kondoikab kilasta Boisitab kondoitet 1. Koik kiboitiyotab kilasta tugul ak kobor totochikab tist Kandoinatet ak ngatutik en kilasta. E chek ko kitemikab TIST en nyamira kiboiboi amun kitesetai en TIST ketoche kurubisiek che lelachen ak konetitosiek kou, TIST introduction,TIST Eligibility,TIST vanues, Best practice, Tree species, Nursay & Conservetion farming. Ye kagobata konetisiyet, konam anyun membaek kotoo biik kurubisiek chemengechen(6-12)ko yetestai konyoru kilasta cheisibu ko kilasta che kongetooRiakimai,Makairo, Kebirigo, Etono ak Ekerenyo en chuton kotinye kurubisiek (30) age tugul. Kitinye ketik chesire 54,000 ak100,000 che kesuwek che kitinye en kabeti kitinye komongunet kele en kogesunetab kenyit kemine. En amun tinye biik maget neo agobo TIST ki kelaisi ministry nebo Itondab emet got ki korutechi temik en boisiet ne mie got kogochi toretet. Ratera kilasta kotinye kondoikwak, Leader-David Ocharo (0726 987 546 ) 

Co-leader-callen kwamboka (0721 348 664), Accoutability-David Gesora (0726 839 555). Temikab Nyamira,niton koboisiet ne kigeyai kongeten ketou TIST-mwoe Job. KIPSIGIS VERSION 6 2. Kondoik chetolonchin boisionikab kilasta, koitikab ketik kotet konetulik ak kiboitinik alak 3. Konet kurubisiek konyor melekwek chechang, kobo komin ketik, koyai (cf) ak kotoret kilasta kotuiya asi kogimit 4. Kotet agobo tuyosekab kilasta ak kiboitinik alak 5. Kobois ak chemotogo agoger kole kogerib sirutik komobetiyo, ak kiyoto rebotisiek tugul 6. Kotach kurubisiek che lelach 7. Kotoret kiyoto (koyososiekab kurubisiek chelelach) 8. Kotoch toek ak konet yon kabwa tuiyet 9. Koger kole konyor kurubisiek vochaisiek yon miten kotomo kinan tuiyet.Ak kosib kon ole nyoluncho 10. Kobwotik biik agobo tuiyet nrnyone Boisietab chemotogo 1. Kotoch che kochut legut ak komwochi biik ak chegagiboisien en betutab tuiyet 2. Kotet ak tuiyet ole kiboisionto asi kenyor melekto neo 3. Korib ak kosir wolutik en kitabu en oret neiyat ak kogonor komie 4. Koyonchi kondoikab tist kosuwa ak chebo kilasta 5. Koyoto rebotisiek tugul chebo kilasta 6. Konet chemotogo ne isibu inendet 7. Kotoret ak konet kiboitinikab kurubit 8. Kotoret kogoito vochaisiek en kastab libanet en kurubit nemiten biik oeng kawekta vochait ak kongalal ak chito ne tonouchi libanet Boisietab rubeiyot 1. Kotonchi tuiyet yon momiten kondointet ak kotoret membaek and kondochi yuiyetab kilasta 2. Koribchi tuiyet saisek 3. Kosir walutik en tuiyet 4. Kosomochi tuiyet wolulikab arawet ne gosirto 5. Korir walutik ak kit neganga lalen tuiyet 6. Konet chemotogo lelel Kondoikab kilasta kobenti koik kondokab council (gocc) Rubeiyot ak chemotogo kobenti koikadoik en (gocc) en korurugutioni koboisiechin kilasta en kasartab orowek sisit komanda En korurugutioni (gocc) koyomtosgei kilastaisiek 2-5 che itinge. Kondoichin kotinye tuiyenwan en kila arwa wigit netain nebo arawet. En ngalenwan koyongto reboyisiekwak koba (olc) Boisietab kondoikab council 1. Konger agobchei boisionik chemiten kilasta 2. Konger kole koitik konetisosiek kilasta ak tolochikab tist 3. Kotononchi masinisiek chekiboisien ak koitetab ketik 4. Koyoto reboisiek kon olenyolu koba tuiyetab (olc) 

5. Kotech kilasta koet 6. Kotononchi kiboitinikab kilasta 7. Kotononchi kondointetab kilasta ak kogas ingoboisie ago isibi tolochikab tist 8. Kongolonchi biik agobo tesetabtain agobo tist 9. Kotonchin agobo koitosiekab ketik ngosibi tolochigab tist kou chigilisiet tse ak kibotinik tugul.