TIST Kenya Newsletter - January 2023

Newsletter PDF (Large File!)
Newsletter Content

Newsletter January 2023 Mazingira Bora 

TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.

Wamura TIST Cluster meeting on Wednesday 30-11-22. Next meeting 28-12-22.

Inside:     Agnes Wamuyu: Walking my Journey with TIST. Page 2 Moses Nduva: My success story as a TIST Cluster Servant. Page 2 TIST: Regional Teams to Improve Service to Farmers. Page 3 How TIST Works to Achieve Sustainable Development Goals. Page 4

Agnes Wamuyu: Walking my Journey with TIST.

By Agnes Wamuyu,TIST Farmer and member of Central Area Small Group.

When my neigbours approached me to join TIST in 2006, I was hesitant. I considered my piece of land too small to accommodate trees and crops. They encouraged me to join so that I may not only benefit from trees but from other trainings such as Conservation Farming. So, I reluctantly joined and became a member of Central Area of Ragati Cluster, near Nanyuki town. My Small Group TIST Number is 2006KE1016. My journey with TIST has been very transformative. We received many trainings in TIST. We were particularly excited by Conservation Farming (CF) trainings. Our area is predominantly dry. We had, before joining TIST, struggled to grow our crops due to drought.When we embraced CF, we began to experience good harvest. Over the years and seasons, our farms have improved significantly. When we planted our initial trees under TIST, most of them didn’t survive. However, over the years, we have been sharing ideas at Cluster meetings on how to increase chances of tree survival. I learnt how to plant orange trees. My farm today has 7- year-old mature orange trees that give me income to support my household. My Small Group has been receiving carbon revenue sharing payments. We have received both tree incentives (pre-payments) and Profit Share. We are grateful for the opportunity to participate in world carbon market.

Education Sponsorship of my Grandson. In 2021, my grandson, Eustace Mwangi, did his KCPE Exams. He attained 373 marks out of 500. He was admitted at Kianyaga High School, a National School in Kirinyaga County. We were overjoyed with his excellent performance. But our joy lasted for a few moments. We didn’t have money to cater for his admission and school fees. We were helpless. TIST came to our aid. We got full sponsorship my grandson through TIST. Eustace was able to join Kianyaga High School. TIST is taking full responsibility for his school fees and shopping. We are very much grateful. He is now in Form Three. His school performance has been impressive so far. Long live TIST and God Bless TIST.

Moses Nduva: My success story as a TIST Cluster Servant.

I am Moses Nduva from Mukameni TIST Cluster, Machakos County. My Small Group is Twene Mbee, TIST Number 2019ke236. I joined the TIST program in the year 2019 under Ndalani Cluster. In the year 2020,I was trained by Josephine Muasya to be a Cluster Servant. After being tested, I became a full independent Cluster Servant on February 2021, when I began serving four Clusters of Mukameni,Vota, Iviani, and Kilango.

This year of 2022 has been of great achievement to me. I have been able to establish an extra four new Clusters which are Itunduimuni, Mulala, Ng’etha and Kaliini. Interestingly, three of them are in a new TIST area of Makueni County, making me among the first people to introduce TIST program in Makueni county. Am still in progress of establishing more Clusters and training more New Cluster Servants to facilitate in serving the program. It’s a joy working with TIST.

TIST: Regional Teams to Improve Service to Farmers.

B eginning June 2022, Cluster Servants, during a seminar held in end of May same year, developed new Best Practice – working together in Regional Teams. The purpose of Regional Teams is meant to harness the energy of Cluster Servants within a particular region to support one another and make every person better and stronger. Regional Teams are tasked with the following responsibilities - Create their own Action Plans and Budgets - Offering high quality quantification of Small Groups and ensuring every Small Group member is quantified annually - Developing their own capacities in administering Small Group payments - Training new Cluster Servants - Supporting each other in resolving technical challenges - Expanding TIST in their areas and recruiting new groups - Offering high quality trainings in their respective Clusters - Discovering and sharing Best Practices within their Clusters - Supporting and nurturing Cluster leadership.

Currently, there are 14 Regions established in TIST Kenya.

How TIST Works to Achieve Sustainable Development Goals.

TIST Vision has always been to empower Small Groups of subsistence farmers to reverse the devastating effects of deforestation, drought, and famine. TIST farmers work together to identify local sustainable development goals that include tree planting and sustainable agriculture. TIST creates a communication and administrative structure that also addresses health (including HIV/AIDS, /COVID19), education, and nutrition. Most TIST farmers feel the work they are doing is closely matching the global goals popularly known as Sustainable Development Goals (SDGs). The Sustainable Development Goals (SDGs), officially known as “Transforming our World: the 2030 Agenda for Sustainable Development” is a set of 17 “Global Goals” with 169 targets between them. They are spearheaded by the United Nations through a deliberative process involving its 193 Member States. The 17 SDGs are listed below, together with TIST contributions in italics: Goal 1: No Poverty. No Poverty - End poverty in all its forms everywhere 

• Extreme poverty has been cut by more than half since 1990, however, more than 1 in 5 people live on less than $1.25 a day.

 • Poverty is more than lack of income or resources. It includes lack of basic services, such as education, hunger, social discrimination and exclusion, and lack of participation in decision-making. 

• Gender inequality plays a large role in the perpetuation of poverty and its risks.They then face potentially life-threatening risks from early pregnancy, and often-lost hopes for an education and a better income. 

• Age groups are affected differently when struck with poverty. Its most devastating effects are on children, to whom it poses a great threat. It affects their education, health, nutrition, and security. It also negatively affects the emotional and spiritual development of children through the environment it creates. What TIST Farmers have done. Many TIST farmers have made their degraded land productive again.Through tree planting, Conservation Farming (CF) and Agro forestry practices, thousands of hectares of small farms have gained fertility and productivity. - Though rotational and servant leadership are both service and leadership points of TIST, both women and men have gained equal access to opportunities and benefits. Goal 2: Zero Hunger. Zero Hunger - End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture. What TIST Farmers have done. - Many TIST farmers have practiced Conservation Farming. Majority of them have reported increased yields through CF. - Today, thousands of TIST farmers who have planted fruit and nut trees are reporting good harvest of fruits and nuts, thereby increasing their nutritional supply for their families. Goal 3: Good Health and Well-being. Good Health and Well-being - Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages. What TIST Farmers have done. TIST farmers through seminars and Cluster trainings receive HIV and Aids, malaria, nutritional, hygiene trainings, etc. They encourage and support those in need Goal 4: Quality Education. Quality Education - Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all. What TIST Farmers have done. - In TIST, we have heard farmers sharing stories of how tree payment incentives help with school fees and or learning materials. - TIST Mazingira Bora Newsletters and training at Clusters promote lifelong learning opportunities. Goal 5: Gender Equality. Gender Equality - Achieve gender equality and empower all women and girls. What TIST Farmers have done. - At the Small Groups, Cluster level, GOCC and LC level, members practice rotational leadership, thereby giving women more empowerment.. - In TIST, the number of women working and serving farmers is even. Women have equal opportunity for leadership training, etc. Goal 6: Clean Water and Sanitation. Clean Water and Sanitation - Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all. What TIST Farmers have done. - Through Riparian program that was received well by farmers whose land touches water ways, many of them reported increased water quality and quantity. - At Cluster meetings and through newsletters, farmers share a lot of ideas of how to improve hygiene and sanitation. Goal 7:Affordable and Clean Energy. Affordable and Clean Energy - Ensure access to affordable, reliable, sustainable, and modern energy for all. What TIST Farmers have done. - When TIST introduced clean stoves, most farmers embraced them because they were affordable and helped save wood fuel and reduced smoke in the cooking areas. - Through pruning and thinning of trees, farmers are now able to get sustainable fuel source - wood, and improved ways to use. Goal 8: Decent Work and Economic Growth. Decent Work and Economic Growth - Promote sustained, inclusive, and sustainable economic growth, full and productive employment, and decent work for all. What TIST Farmers have done. - TIST farmers led program has engaged more than 150 persons with flexible hours to allow continued management of primary asset - the farm. - As trees matures, they continue to provide valuable income to support livelihood through sale of fruits, nuts, honey, wood products, etc… - Cash income via tree payment incentives. Goal 9: Industry, Innovation, and Infrastructure. Industry, Innovation, and Infrastructure - Build resilient infrastructure, promote inclusive and sustainable industrialization and foster innovation. What TIST Farmers have done. TIST’s use of innovation, Information Technology, and existing transport to allow youth, women, and men to immediately access new ‘industry’ (carbon) and create a ‘virtual cash crop’, which eliminates infrastructure limitations and restores productivity of degraded lands Goal 10: Reduced Inequalities. Reduced Inequalities - Reduce income inequality within and among countries. What TIST Farmers have done. - TIST farmers have shown incredible support for youth and women, especially at the Cluster meetings Tree incentives are additional income to the farmers, increased income through improved yields, making degraded land productive again, etc. Goal 11: Sustainable Cities and Communities. Sustainable Cities and Communities - Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient, and sustainable. What TIST Farmers have done. - TIST farmers have embraced diverse cultures working closely with different languages, communities and supporting one another. - TIST values encourage inclusion, safety, and sustainability. Goal 12: Responsible Consumption and Production. Responsible Consumption and Production - Ensure sustainable consumption and production patterns. What TIST Farmers have done. TIST has improved land fertility though CF, compost manure, and agro forestry, thereby increasing production sustainably, and provide for consumption. Goal 13: Climate Action. Climate Action - Take urgent action to combat climate change and its impacts by regulating emissions and promoting developments in renewable energy. What TIST Farmers have done. - Today, TIST farmers worldwide have planted 23+ million trees, thereby improving adaptation strategies to cope with vagaries of climate change. - Today, out of tree planting efforts, TIST farmers have removed over nine million tonnes of CO2 from the air.

Goal 14: Life Below Water. Life Below Water - Conserve and sustainably use the oceans, seas, and marine resources for sustainable development. What TIST Farmers have done A significant number of farmers have planted water friendly trees in wetlands and along the waterways thereby protecting aquatic life. Goal 15: Life on Land. Life on Land - Protect, restore, and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss. What TIST Farmers have done TIST farmers have planted millions of biodiversity enhancing trees and kept alive, bee habitats have thrived, agro forestry, degraded land put into productive use again. Goal 16: Peace, Justice, and Strong Institutions. Peace, Justice, and Strong Institutions - Promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build effective, accountable, and inclusive institutions at all levels. What TIST Farmers have done. TIST works with diverse communities, promoting cohesion through Cluster meetings, TIST Values! Goal 17: Partnerships for the Goals Partnerships for the Goals - Strengthen the means of implementation and revitalize the global partnership for sustainable development. What TIST Farmers have done. TIST works with different partners including Kenya Forest Service, KTDA, Taylors of Harrogate and USAID.

Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.

Mkutano wa Nguzo ya Wamura TIST mnamo Jumatano 30-11-22. Mkutano ujao 28-12-22.

Inside: Agnes Wamuyu: Gwita rugendo na TIST. Page 2 Moses Nduva: Rugano rwakwa rwa kuumbana ja TIST Clasta Servant. Page 2 TIST: Regional Teams gwita mbere gutungata arimi. Page 3 Uria TIST iritite ngugi gukinyira mworoto jwayo jwa Gukura. Page 4
Agnes Wamuyu: Gwita rugendo na TIST.

Mwandiki ni Agnes Wamuyu,murimi wa TIST na mumemba wa gakundi ga Central Area.

Kagita karia atuuri bejire kumbuuria nthungire kiri TIST mwaka jwa 2006,kwari na inya gwitikira. Ndoonaga kamunda gakwa kari kanini ga kuanda miti na kuanda imera ingi. Nindekiirwe inya gutonya kiri TIST nikenda ngwata nkinya baita jia ithomo ja urimi bubwega amwe na baita jia miti. Nindetikiire ona kethira ntari na wendi na ngituika mumemba wa gakundi ga Central Area ndeene ya Ragati Clasta akuhi na tauni ya Nanyuki. Namba ya gakundi gakwa kanini ni 2006KE1016. Rugendo rwakwa na TIST nijuretete ugaruruku muno muturirene jwakwa. Nitwagatire ithomo inyingi kuuma kiri TIST. Twari nakugwirua kunene muno kiri kithomo kia urimi bubwega (CF). Ntura cietu iri guntu gukumo muno. Mbere ya TIST, twari na thina i nene muno gukuria imera ni thina ya riuaga. Riria twambiririe urimi umwega wa CF, nitwonere maketha ja meega. Gwa miaka nandi na kagita, miunda yeetu niitite bweega muno. Riria twaandire miti ya mbere na TIST, imingi niomire. Kunari uu, gwa kagita ka miaka nandi nituthomithanitie njira jia gutigiira miti itikuuma. Nindathomere kuanda miti ya michungwa.Muunda jwakwa nandi iji iri na miti ya miaka mugwanja ya michungwa iria nandi iji igutuha mbeca kuumania na wendia wa matunda na kurungamira matumiri ja mucii. Gakundi gakwa nikagwataga mbeca cia baita ya wendia wa kaboni. Nitugwatite mbeca cia alubanji na nkinya cia baita. Turi na kugwiirua nikanya ga kwithirua turi kiri biashara ya manthiguru ya kwendia kaboni  Mwaka jwa 2021,kajuju gakwa,Eustace Mwangi,nikaththirie kigerio kia KCPE. Agwete marks 373 kiri 500. Niagwatire kaanya cukuru ya Kianyaga High School, cukuru ya National kiri county ya Kirinyaga. Twari na gikeno kinene muno niuntu bwa uhotani uu. Gikeno giki kiari gia kagita gakai muno niuntu tutari ya mbeca jia kumutonyia cukuru na nkinya fees.Tutari na uhoti. TIST ikija gutua utethio.TIST igitua utethio bunthe bwa kithomo gia kajuju.Eustace akiona kaanya ga kuthomera Kianyaga High. TIST nandi ni ikurungamiira mbeca cionthe cia cukuru na nkinya cia mabaro jawe. Turi na kugwirua kunene muno. Nandi iji ari form 3. Kithomo kiawe nigitite bweega muno nkinya nandi. TIST irotuura na Ngai arathime TIST.

Moses Nduva: Rugano rwakwa rwa kuumbana ja TIST Clasta Servant.

U ni ni Moses Nduva kuuma TIST Clasta ya Mukameni ndeene ya Machakos kaunti.Gakundi gakwa kanini ni Twene Mbere, namba 2019KE236. Ndathungiire ndeene ya TIST mwaka jwa 2019 kiri Clasta ya Ndalani. Mwaka jwa 2020, nkithomithwa ngugi ya utari miti ni Josephine Muasya. Nkuthithirua kigerio, ngituika Clasta servant mweri jwa Februari 2021, na kiambiria ngugi kiri Clasta inya jia Mukameni, Vota, Iviani na Kilango.

Mwaka juju jwa 2022, ndina umbani umunene muno niuntu ndina clasta ingi inya ja Itunduimuni, Mulala, Ng’etha na Kaliini. Kwa gikeno, Ithatu jia Clasta iji ciumite guntu gukugeni ndeene ya Makueni Kaunti kwogu nkethirwa ndi umwe wa baria batambitie TIST Makueni Kaunti. Nandi iji nimbitite mbeere kwongeera clasta na nkinya kuritana Clasta Servant bangi nikenda tuumba gutungata muradi wa TIST. Ndina gikeno gwita ngugi na TIST.

TIST: Regional Teams gwita mbere gutungata arimi.

K uuma june 2022,Clasta Servant, bari semina muthiene jwa mweri wa May mwaka o jou, nibagiire na njira imbega ya gwita ngugi amwe kiri regional timu. Gitumi kia regional timu,nigucokaniria inya na umbani wa Clasta Servant ba guntu kumwe batethanie na bekanire inya gutigiira muntu wonthe ari mwega na ena inya. Ngugi cia regional timu ni iji: - Kuthondeka mubango wao wa ngugi na mathabu. - Kuejana utari wa miti umwega kiri tukundi tunini na gutigiira amemba boonthe nibagutarirwa miti o mwaka Kuthondeka njira ciao cia gutegeera urihi wa ikundi. - Kuthomithia atari bangi ba miti. - Gutethania boongwa kuthiria mathina ja macini jia ngugi. - Gutambia TIST ntura ciao na kwandikithia ikundi injeru. - Kuejana ithomo injega kiri micemanio ya Clasta ciao. - Kuona na kumenyithania njira injega kiri Clasta ciao. - Gutetheria na gukuria utongeria ndeene ya Clasta.

Uria TIST iritite ngugi gukinyira mworoto jwayo jwa Gukura

T IST yakurirue ni arimi ba irio biria bitumagirwa nja cietu mwanka barathithia ikundi biniini biria batetherie kuthiria kutemwa kwa miti, mpara na kiara muu.Arimi ba TIST baritanirie ngugi bari amwe kumenya njira cia gukuria micii amwe na kwaanda miti and urimi bwa gwita na mbeere. TIST niyambiritie mitaratara ya kwaraniria na ni amwe na ugima bwa mwiri amwe na HIV/AIDS/Covid 19, kithomo na biakuria bibiega Mweri muthiru, nindombire kugwatira TIST kiri mucemanio jwa Carbon Africa jugwati mbaru ni UNFCC, Nairobi Framework Partnership, UNDP amwe na bangi. Mucemanio juju jwa thithititue Conotou, Benin naria West Africa. Nindaririe iguru ria mawega ja Climate Action na uguni bwa SDG. Ja kanya gakwa ga kwithuranira na kumenya antu baria betetite kwariria urimi bwa gwita na mbere, jabu Sustainable Development Goals (SDGs), indathithirie unchukuni mutandaone jwa Wikipedia. Ndienda kubwaa nteto oiria ndacithomere and mburie buntethie gutaara njira iria TIST yumba gutetheria na mioroto iji na kwejana njira iria TIST igachangira mono kinya au nyumene. Kiri mutaratara juju jwa witi na mbere jabu Sustainable Development Goals buria bugwitua kugarura nthiguru mworoto jwa muratara jwa gukuura mwaka jwa 2030 (Transforming our world: the 2030 Agenda for sustainable Development) ni gikundi ka mwioroto ikumi na mugwanja ya kinthiguru iri na mioroto igana ria mirongo itantatu na kenda (169) gatigati kayo. Itongeretue ni Ngwataniro ya Kinthiguru jayo United Nations gukurukira mutaratara jwa gwikinyiria juri na amemba ba nthiguru igana ria mirongo kenda na ithatu (193) Mioroto iji ikumi na migwanja niyariritue aja nthiguru. Bujathome kenda bujamenya. Kiri mpongeri, nimbikirite mathuganio kuuma kiri antu bangi uria TIST yumba kwongera na maandiko jamaceke. Mworoto Jwa Mbere: Guti Ukia Kana Kuthina Guti Ukia : Kuthiria Ukia kana Kuthina na njira ciabu mwanya mwanya guntu kunthe § Ukia buria bwingi nkuruki nibuthiritue na akui nusu yabu kuuma mwaka jwa 1990 indi nkuruki ya muntu umwe kiri antu batano baturaga na rungu rwa dora imwe na ingotore mirongo iri na bitano (1.25) o ntuku. Ukia kana kuthina ni kwaga njira ya kureta mbeca kiri nja cietu. Niamwe na kwaga into ja kithomo, mpaara, kwonerwa na kimicii, na gutiganirua amwe na kurega kugwatanira na bangi kiri Ubangi bwa mitaratara. § Kwithirwa guti na unganania bwa akuru na ekuru ni kwongagira mono uthini kana ukia bubu.Aka mono nibo bari atarine ya mantu ja aari kugia aana bari baniini na kwaga wirigiro bwa kithomo kana kinya njira cia kwona mbeca cia kubatethia kuthiria ukia bubu § Nthuki kinya cio nicigatagwa ni mantu mwanya riria bagwatwa ni thina kana ukia bubu. Twaana mono nitu tugwatagwa ni mauthuku nkuruki kumania na mantu ja uthini.nikuthukagia kithomo kiao, inya ya kimwiri, kwaga biakuria biagutethia mwiri na ukaria . niithukagia mono kinya mithuganirie yao na gukura kwao gwa moyo . Uria Arimi Ba TIST Bathithitie ….. - Arimi babaingi ba TIST nibokiritie miunda yao ikagia mboreo kairi gukurukira waandi bwa miti, kurima na njira ya kurigiria (CF) na kungania miti na imera, miunda imiingi niigite mboreo inyingi na yambiria kugia imera bibingi nkuruki. - Gukurukira urimi bwa kuthiurukania mimera na utongeria bwa uriti ngugi bwa TIST akuru na ekuru nibombitie kwithirwa baari na twanya tunganene kiri kwona mawega. Mworoto jwa iri: Guti Mpara. Kuthiria Mpara: Kuthiria mpara, gukinyaniria ukaria na irio na kwongera irio bibiega na urimi bwa gwita na mbere. Uria Arimi ba TIST bathithitie… - Arimi babaingi nibathithitie urimi bubu bwa kurigiria na babaingi na baringite riboti ati nibongerete maketha gukurukira (CF) - Narua mangiri ja arimi baria baandite miti ya matunda na nkandi nibaringete riboti ati nibonete maketha jamega na niuntu bubu kwongera irio bibiega kiri micii yao. Mworoto jwa ithatu: Inya ya kimwiri na Gukara bwega. Inya ya kimwiri na Gukara bwega: Kumenyera inya ya kimwiri na gukara bwega kiri antu ba nthuki cionthe Uria Arimi ba TIST bathithitie… Arimi ba TIST gukurukira uritani bwa micemanio yetu na ya Cluster nibaritani mantu ja HIV/AIDS, rwagi (malaria),kumenyera mirire imiega na utheru.naboragua guthetheria baria bari na ubatu. Mworoto jwa Inya : Jithomo Gikiega. Kithomo gikiega: Kumenya ati kithomo ni nigigukinyira bonthe baria bari na ubatu bwakio na kumenya ati kuri na kaanya ga gutura ga gwitithia na mbere kithomo giki. Uria Arimi ba TIST bathithitie… - Ndene ya TIST, nitwigitue arimi bakiejana ntento iguru ria uria marii ja miti jabatethetie kuria mbeca cia cukuru na kugura mauku ja kuthoma najo. - Nkathiti ya Mazingira Bora na uritani buria buthithagirua micemanione ya Cluster ni kwejaga arimi kaanya ga gutura ga gwita na mbere kuthoma. Mworoto jwa Itano: Twanya Tung’anene. Twanya Tung’anene: Gukinyira antu a twanya tunganene kiri ekuru na aari Uria Arimi ba TIST bathithitie…. - Kiri Ikundi Biniini, mucemanio jwa Cluster, GOCC and LC, amemba bathithithagia utongeria bwa kuthuriukana na njira iji niejaga ekuru kaanya ga kugwata inya ya utongeria kinya bo. - Ndene ya TIST, namba ya ekuru baria bakurita ngugi na kuritirwa ngugi ninganene. Ekuru kinya bo bari na kanya kanganene na kiri utongeria na uritani. Mworoto jwa Itantantu: Ruuji rurutheru na kwebia ruko. Ruuji ruutheru na Kwebia ruko: Kumenya ati kuri na ruuji rwa kungana na rumenyeri na kwebia mati na njira iria yagiri. Uria arimi ba TIST bathithitie…. - Gukurukira mubango jwa naria kuri na ruuji thiguru juria jwamukirwe ni arimi na njira ya nkeeru mono baria miunda yao iri akui na ruuji, babaingi bao nibongerete ruuji rurwega na rwaingia nkuruki. - Kiri micemano ya Cluster na gukurukira nkatheti , arimi niberanaga mantu jamaingi iguru ria uria bakongera utheru na guta ruko uria kwangiri. Mworoto jwa Mugwanja: Njira iti na goro na intheru cia gutumira mwanki.

Njira iti na goro na intheru cia gutumira mwanki – Kumenya kuri na njira cia mwanki jwa kuruga na ngugi ingi juti na goro, juria jugeta na mbere kwithirwa juri oo kinya nyuma ya kagita kenda jutumirwa ni antu bonthe. Uria Arimi ba TIST Bathithitie….. - Riria TIST yaretere mariko jamatheru ja kuruga, arimi babaingi nibajwamukire niuntu jutari na goro na nijwabatetherie niuntu jatitumagira nku inyingi na kunyiyia togi naria biakuria birugagirwa. - Gukurukira gwita miti cakasi na guchekeyia miti, arimi nandi nibombaga kwona nku cia kuruga na njira injega cia gutumira Mworoto jwa Inana: Ngugi Injega na Gukuria biashara. Ngugi injega na gukuria Biashara – Gukiria ngugi cionthe iria itumaga twona mbeca igatwika bwega na tucikuria na njira ya kwejana ngugi cia kuria antu micaara. Uria Arimi ba TIST bathithitie…. - Arimi ba TIST batongererie mubango jwa nkuruki ya antu igana ria miringo itano (150) baria bari na mathaa jatikubainyiria beta na mbere kubangania miunda yao - Miti itite na mbeere gukura, ni itaga na mbere kubaa mbeca cia mpogeri iria igwataga mbaru uturo bwao na njira ya kwedia matunda, nkadi, naincu, na into bingi bithithitue na mbau. - Mbeca cia mpogeri kumania na marii ja miti. Mworoto jwa kenda: Viwanda, Njira Injeru cia gwita ngugi na barabara Viwanda, Njira Injeru cia gwita ngugi na barabara - gwaka barabara injega , gukuria njira injeru cia kuthithia mantu, na viwanda biri na wirigiro bwa gutura. Uria arimi ba TIST bathithitie… TIST nitumagira njira injeru cia kuthithia mantu, gutambia nteto na njira cia kinandi kenda twitikiria antu babethi, ekuru na akuru kaanya ga gukinyira viwanda bibieru (Carbon) na bathithia kimera gikieru gia mutambo kiria gikurukaira ithimi bia barabara na gucokia unoru bwa miunda iria miondu. Mworoto jwa Ikumi: Gutaukirwa ni ung’ananu. Gutaukirwa ni ung’ananu: Kunyiyia twanya twa kwona mbeca cia mpongeri thigurune yetu na nthiguru ingi.

Uria arimi ba TIST bathithitie… - Arimi ba TIST nibonanitie ugwati mbaru bwa antu babethi na ekuru mono mono kiri micemani ya Cluster. - Mbeca cia marii ja miti ni mbeca mpogeri kiri arimi, mpongeri gukurukira maketha nkuruki na kwongera mboreo miunda iria miondu. Mworoto jwa ikumi na jumwe: Micii iminene iri na witi na mbere na ntura cietu Micii iminene iri na witi na mbere na ntura cietu – kuthithia micii imenene na ikaro bia antu bibiega ,biri na ukaria na biri na witi na mbere. Uria Arimi ba TIST bathithitie… - Arimi ba TIST niamukirite mikarire ya antu mwanya mwanya nani ba kurita ngugi na nthiomi mwanya, ntura mwanya na bakagwatana mbaru. - Mauritani ja TIST ni amwe na Ukaria na witi na mbere. Mworoto jwa Ikumi na iri: Gutumira na guciarithia na umenyeri. Gutumira na guciarithia na umenyeri- kumenya uciarithia na utumiri nibigutumirwa bwega. Uria arimi ba TIST bathithitie…. TIST nitethetie gukuria mboreo ya miunda gukurukira CF , mboreo ya kirinya, urimi bwa kungania miti na imera na uju kwongera iciarithia na utumiri. Mworoto jwa ikumi na ithatu: Mathithio ja Kiriera. Mathithio ja Kiriera: kujukia itagaria iguru ria ugaruku bwa riera rietu na ugaruruku buria bwijaga na njira ya kunyiya riera ririthuku na gukuria mwanki juria jugakara kara igita ririraja Uria arimi ba TIST Bathithitie… - Narua Arimi ba TIST nthiguru yonthe nibaandite miti nkuruki ya million ikumi na ithanthatu, na njira iji kwongera njira injega cia kumenyera riera na ugaruruku bwario. - Narua , kuuma kiri inya ya kwaanda miti, arimi ba TIST nibaritite nkuruki ya tani million 3 na nusu cia Carbon kuuma kiri riera. Mworoto jwa ikumi na Inya: Uturo bwa rungu rwa Ruuji. Uturo rungu rwa Ruuji – Kumenyera ba gutumira Iria, na nduuji ingi bwega na njira iria igatuma uturo bwa rujiine butikathire Uria arimi ba TIST bathithitie… Arimi babaingi nibaandite miti iri ucore na ruuji naria miundene iri na ruuji kana iri akui na ruuji na kwou kumenyera uturo bwa rungu rwa ruuji. Mworoto jwa Ikumi na Ithano: Uturo nthigurune injumo. Uturo nthigurune Injumo: Menyera na ucokanirie urimiri bwa miitu, kuthiria ndwanda na kuthiria kuthukua gwa miunda. Uria Arimi ba TIST bathithitie… Arimi ba TIST nibaandite mamillioni ja miti ya kumenyera riera na gwika njuki iri moyo na kungania miti na imera na gucokaniria miunda iria yondere. Mworoto jwa Ikumi na Itantatu: Ukiri, Ugambi, na micii iri na inya. Ukiri, ugambi na micii iri na inya – Gukuria ukiri kiri micii yetu kenda tuumba kwithirwa na gukura, kwejana twanya kiri twinthe twa ugambi na gwaka micii imiega kiri mantu jonthe. Uria arimi ba TIST bathithitie… TIST iritanagiria ngugi na micii ya antu mwanya mwanya, gutetheria kugwatithania antu gukurukira micemanio ya Cluster na mauritani ja TIST. Mworoto jwa ikumi na mugwanja: Ngwataniro ya mioroto Ngwataniro ya Mioroto – gikwira inya uriti ngugi na kugwatithania ngwataniro ya mioroto kenda gukura gutura. Uria arimi ba TIST bathithitie… TIST iritaga ngugi na agwati mbaru babaingi amwe na Kenya Forest Service, Taylors Harrogate, Freshfiels na USAID. Nandi turienda butwee maoni jenu iguru ria mantu jaria ugwe na gikundi kienu kiniini kithithitie kenda koingera kiri mioroto iji ikumi na Mugwanja (17SDS) Nitukwenda kumenya mathuganio jaku iguru ria uria Arimi baTIST kana micemanio ya uritani ya TIST yumba gutetheria guchangira kiri mioroto iji SDGs kenda tumba kwithirwa na mpumi inene nkuruki na utumiri buniini bwa mbeca. Muriti ngugi wenu wa Cluster akethirwa na rwaria na babwi kiri mucemanio juu jungi jwenu jwa Clsuter na aandike email kiri ni uria bukauga na mpumi cia rwaria ruu.

Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants

Mucemanio wa Wamura TIST Clasta uria wari Wetatu mweri 30-11-22. Mucemanio ucio ungi ugakorwo mweri 28-12-22

Inside: Agnes Wamuyu: Rugendo rwakwa na TIST. Page 2 Moses Nduva: Rugano rwakwa rwega rwa muruti wira wa TIST Clasta. Page 2 TIST: Timu cia matura kugaciria wira kuri arimi. Page 3 Uria TIST ikoretwo ikihingia matanya ma uthii wan a mbere (Sustainable Development Goals) Page 4

Agnes Wamuyu: Rugendo rwakwa na TIST

Na Agnes Wamuyu, murimi wa TIST na mumemba wa Central Area Small Group.

R iria andu aria turigainie mokire kunyitanira na nii mwaka-ini wa 2006, ngigua ta itakwenda. Ngirora kamugunda gakwa ta kari kanini kuhanda miti na kurima irio. Makinyumiriria nyingire TIST na ni nguteithika kumanagia na miti oro hamwe na githomo kia urimi. Kwa uguo ngiingira na ngituika mumemba wa Central Area of Ragati Cluster iria iri hakuhi na itura ria Nanyuki. Numba yakwa ya gikundi ni 2006KE1016. Rugendo rwakwa na TIST ni rutwikite rwa kungarura. Ni tugite na githomo kiingi kuma gwa TIST. Ni tukenetio ni guthomo gia Conservation Farming (CF). Itura ritu ni kundu kumu. Tutanaingira TIST, twari na thina munene gukuria irio niundu wa riua. Riria twahimbiirie CF, tukiambiriria kugia na magetha mega. Kumanagia na hau, migunda itu ithiite na mbere kuongerera magetha. Riria twahandire miti itu ya mbere rungu rwa TIST, maingi ya yo ndiakurire. Hamwe na uguo, thutha wa miaka maingi tuthite na mbere kugayana meciaria thiini wa micemanio ya Clasta uria tungihota gukuria miti. Nithomete uria ingikuria miti ya macungwa. Mugunda wakwa umuthi uri na miti ya matunda ikinyitie miaka mugwanja iria iheaga mbeca cia guteithia mucii wakwa. Ngurubu yakwa ni yamukagira mbeca cia faida ya carbon. Ni twamukirite marihi na tukagayana faida. Turi na ngatho niundu wa kunyitanira na thi yote thoko-ini ya carbon

Gacucu gakwa kwamukira marihi ma githomo. Mwaka-ini wa 2021, gacucu wakwa, Eustace Mwangi, agika kigeranio ka KCPE.Akigia na marks 373 hari marks 500.Agitwo cukuru wa Kianyaga High Schoo, ni cukuru wa national uria uri County ya Kirinyaga. Twari na gikeno kaingi ni mwana witu kuhituka kigeranio. No gikeno gitu gitiathire hanene. Tutiari na mbeca cia kumurihira cukuru. Tutiari na uteithio. TIST igiuka gututeithia. Gacucu gakwa gakirirwo cukuru ni TIST. Eustace akaingira Kianyaga High School.TIST yoyete urugamiriri wa kuriha cukuru na kumugurira indo iria arabatara cia cukuru. Ni tukenete muno. Riu ari kirathi gia Form Three. Ni arerutaniria muno nginyagia hau tukinyite. TIST iture miaka maingi na Ngai arathime TIST

Moses Nduva: Rugano rwakwa rwega rwa muruti wira wa TIST Clasta.

N ii njitagwo Moses Nduva kuma Mukameni TIST Clasta, County ya Machakos. Ngurubu yakwa nini ni Twene Mbee, Namba yakwa ya TIST ni 2019KE236. Ndaingirire program-ini ya TIST mwaka-ni wa 2019 rungu rwa Ndalani Clasta. Mwaka-ini wa 2020, ngithomithio ni Josephine Muasya gutuika muruti wira wa Clasta.Thutha wa kuhituka, ngituika muruti wira wa Clasta wirugamitie kuri mweri wa keri mwaka wa 2021, riria ndatuikire wa kurugamirira Clastas inya na nicio Mukameni, Vota, Iviani na Kilango. Mwaka oro oyu wa 2022 ukoretwo uri wa irathimo. Nihotete kuongerera ikundi ingi inya na nicio Itunduimuni, Mulala, Ng’etha na Kaliini. Undu wa kumakania ni ati ikundi ithatu cia cio ni njeru biu gwa TIST na cirri County ya Makueni. No ndirathii na mbere na kwambiriria Clastas ingi nyingi na guthomithia Clastas ici njeru guthii na mbere na program. Ni gikeno kiingi kuruta wira na TIST

TIST: Timu cia matura kugaciria wira kuri arimi.

K iambiriria ka kweri wa gatandatu, aruti wira a Clasta, mari semina iria yahaririirio mweri wa gatano mwaka oro uyu, tugikuria mibango mieru ya kuruta wira hamwe ta timu cia matuura. Gitumi gia timu cia matuura ni gwikira hinya aruti wira a Clasta kuma matura matiganite hari guteithia uria ungi na gwikira mundu hinya na kumumiriria. Timu cia matura cihetwo hinya na gwika maundu maya. - Githondeka mibango yao na bungets. 

Kuheana uteri mwega wa ngurubu nini na kumenya wega ati mumemba wa ngurubu nini ni atarirwo oro mwaka. - Kubanga uria marihi ma ngurubu nini marirumagirirwo. - Guthomithia aruti wira a Clasta. - Guteithiriria uria ungi riria maundu marituha. - Kwaramia TIST matura-ini mao na kuingiria nguru ingi. - Guthomithia githomo kiega Clastas-ini ciao. - Kubumbura na kugayana urimi mwega Clasta-ini ciao. - Guteithia na kurunga utongoria wa Clasta.

Uria TIST ikoretwo ikihingia matanya ma uthii wan a mbere (Sustainable Development Goals)

T IST yambiriirio ni arimi anini magithondeka tukundi tunini negetha mahoote kuhurana na thina wa guthukangia kwa mititu, riua inene na ng’aragu.Arimi a TIST marutaga wira na ngwataniro nigetha mahote gucaria ihonia na kugia na ciiko iria iri hamwe ni uhandi wa miti na urimi mugaciru. TIST niikirite mitaratara miega iria ihotithagia guthomithia andu uhoro ukonie ugima wa mwiri (hamwe na githomo kia murimu wa mukingo/Covid 19) na mirire miega. Mweri muthiru, nindagiire na kamweke ga kurugamiririra TIST thiini wa mucemanio wa Africa Carbon Forum uria warugamiriirwo ni UNFCCC, Nairobi Framework Partnership, UNDP hamwe na honge ingi. Mucemanio ucio wari bururi wa Benin , Afrika ya ithuiro, mucii wa Cotonou. Ningagiire na kamweke ga kwaririria umithio uiria wonekaga kumanagia na wira wa kuhurana na ucenjia wa riera ungiringithanio na Sustainable Development goals ( uthii wan a mbere mugaciiru). Hari mehariria makwa, ndina umenyo ati maundu mari makaririo ni makonie uthii wan a mbere mugaciiru, nindekire utuiria kuuma mtandao wa internet ugitwo Wikipedia. Nigwenda gukumenyithia maundu maria ndathomire na ngurie ututeithie hari ni njira iriku tungimenya wega ati wira waku wi murimi wina umithio uthiite kuhanana ta SDGs na makiria ya uguo tuthomithanie ni atia tungigaciiria. Matanya maya ma uthii wa nambere mugaciru (Sustainable Development Goals - SDGs ) na nomo maukaine ta Kugacirithia thii itu: agenda wa mwaka 2030 hari uthii wa na mbere (transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development). Matanya maya ni ikumi na mugwanja (17) mena ichunji 169 gatagati kamo. Matongoragio ni ruhonge rwa United Nation na kunyitwo mbaru ni mabururi 193. Matanya maya 17 ndimandikite haha muhuro. Mathome wega. Hamwe nauguo, niheanite ngerekano kuuma kuri andu mwanya uria TIST ikinyaniirie matanya maya: Goal 1: Kunina ukia. Kunina ukiay – Kunina ukia wa muthemba o wothe kundu guothe Ukia munene niukoretwo unyihite na gichunji kia nuthu kuuma mwaka wa 1990. No onakuri uguo, mundu umwe hari andu atano onoga mbeca nini makiria ya dollar 1.25 kana shilingi 125 o muthenya. § Ukia to kagwa mbeca kana utonga. Ukia ni hamwe na kwaga githomo, gukorwo na ng’aragu, guthutukanio, kwaga kamweke ga gutua matua bururini kana maturaini. § Kwaga uigananu wa arume na atumia niguchangagira muno hari kuongerereka kwa ukia. Atumia nimakoragwo na ugwati riria manyita nda mari na miaka minini na makaga mieke ya githomo na wira mwega § Marika onamo nimanyitagwo ni ukia kwa njira ngurani. Ciana ni ikoragwo ugwati-ini tondu ukia niutumaga mage guthoma , kwaga ugima wa mwiri, irio njega ona ugitiri. § Age groups are affected differently when struck with poverty. Its most devastating Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Arimi aangi a TIST nimahotete guchenjia migunda yao iria itagiaga kindu na riu kugia na umithio. Kuhanda miti, urimi wa CF, gukuria miti ya gutwarana na irio mugunda, migunda miingi niigite na unoru wa tiri na kugia na umithio. - Kuhitukira utongoria wa gucenjania na utungata thiini wa TIST, atumia na athuri nimagite na mieke miigananu na uteithio Goal 2: Kunina Ng’aragu. Kunina ng’aragu – Kunina ng’aragu, kugia na irio cia kuigana na kugacirithia urimi Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Arimi aaingi a TIST nimarimite Conservation Farming( CF). aingi aao nimaugite nimonete maciaro maingi kuhitukira CF - Nginyagia riu, arimi makiri a TIST aria mahandite miti ya matunda na makandamia nimaugite nimonaga magetha mega ma matunda na ngandamia koguo makongerera irio ciao matunda.

Goal 3: Ugima mwega wa mwiri na muikarire mwega. Ugima mwega wa mwiri na muikarire mwega – Gutigirira ugima mwega wa miiri na miikarire miega hari andu oothe. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. Arimi a kuhitukira seminars na micemanio ya Clusters nimamukiraga ithomo cia murimu wa mukingo, malaria, mirire miega, utheru na maingi maingi. Arimi nimahenaga hinya kuria aria me hatikaini. Goal 4: Githomo kiega. Githomo kiega – Gutigirira githomo kirakinyira andu oothe na gutigirira kwina mieke ya mundu guthi na mbere na guthoma muturire-ini wake. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Thiinii wa TIST, arimi nimakoretwo magitwira uria marihi ma miti yao makoretwo makimateithiriria hari kuriha marihi ma cukuru na kugura mabuku na turamu. - Ngathiti ya Mazingira Bora na urutani thiinii wa Clusters niuheaga andu mieke ya kugia na umenyi miturere-ini yao. Goal 5: Uiganinia wa Arume kwa Atumia Uiganania wa Arume kwa Atumia – Gutigirira ni kwagia na uigananu wa arume kwa atumia na kuhe uhoti atumia na airitu. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Kuuma ikundi nini, Cluster-ini, GOCC na LC, amemba nimakoragwo na utongoria wa mithiururukano koguo ukahe atua mieke miega ya utongoria. - Thiinii wa TIST, namba ya atumia aria marutaga wira nay a arume niiganaine. Atumia makoroga na mieke iganaine ya utongoria na maundu maangi. Goal 6: Maai matheru na utheru wa ciooro Maai matheru na utheru wa ciooro – Gutirira kwina maai ma kuigana na utheru wa ciooro. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Kuhitukira mubango wa kuhanda miti hakuhi na njuui, arimi aria mahandite nimakoretwo makiuga ati nimonete utheru na uongereku wa maai.

- Kuhitukira micemanio ya Clusters na ngathiti ya Mazingira Bora, arimi nimechenjanagia uugi hari uhoro wa utheru wa micii. Goal 7: Uhoti wa kugura mwaki na mwaki mutheru. Uhoti wa kugura mwaki na mwaki mutheru – Gutigirira andu nimagia na Uhoti wa kugura mwaki na mwaki mutheru Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Hindi iria TIST yarehire mariko ma ngui nini na kunyihia ndogo, arimi aaingi nimamukirire mariko macio tondu mari ma mbeca nini, nimahotaga kuhonra ngu, na kunyihia ndogo kuuma riko-ini. - Hindi iria arimi magucheha miti yao kana kwahura iria itumanite, nimahotaga kugia na ngu cia kuigana.. Goal 8: Wira mwega na gukura ki utonga Wira mwega na gukura ki utonga – Gutigirira andu othe nimagia na wira mwega na gukura ki utonga Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Program ya TIST niyandikite makiria ya andu 150 na ikamahe mathaa mega maria mamahotithagia mahote gutungata migunda yao. - Riria miti irathii na mbere na gukura, noguo irarehe utonga kumanagia na wendia wa matunda, ngando, uuki, mbao, ngu. - Marihi ma miti ni njira ya kuongerera utonga. Goal 9: Iganda, uhumburi wa maundu na miako. Iganda, uhumburi wa maundu na miako – Gukuria Iganda, uhumburi wa maundu na miako. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. TIST niihuthagira maundu meeru ta kuhithrira njira cia computer, gutumira maundu ma kiriu kuhotithia andu ethi, atumia na athuri magie na mieke miega hari wonjorithia wa carbon. Goal 10: Kunyihia kwaga waragania. Kunyihia kwaga waragania – Kinyihia kwaga waragania wa utonga thiini wa bururi na gatagati ka mabururi.

Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Arimi a TIST nimonanitie wendi munene hari guteithia andu ethi na atumia thiinii wa Clusters. - Marihi ma miti nimateithagia kuongera utonga, o hamwe na wendi wa magetha ma CF. Goal 11: Micii ya ma-town na nduriri. Micii ya ma-town na nduriri – Kuona micii ya matown na kuria andu maikaraga kwina ugitiri na miikarire miega. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Arimi a TIST nimarutithanagia wira wega me nduriri na thiomi mithemba miingi. - TIST values ni iteithagia andu gukorwo na urumwe na thayu. Goal 12: Utumiri na uthondeki muigiririku Utumiri na uthondeki muigiririku – Gutigiria kwina Utumiri na uthondeki muigiririku na wa gutura. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. Arimi a TIST nimagacirithitie migunda yao kuhitukira urimi wa CF, utumiri wa mborea ya mahuti ma mugunda, gukuria miti na irio na kiguo makongerera uthondeki wa irio makiriria na koguo makigia na indo cia gutumira Goal 13:Wira ukonie kuhuruna na ugaruruku wa riera (Climate Action). Wira ukonie kuhuruna na ugaruruku wa riera (Climate Action)- Kwina bata wan a ihenya kuhurana na ugaruruku wa riera na kunyihia ndogo ya iganda na kutheremia mwaki uteri na miruki miuru ta solar. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. - Nginyagia riu, arimi a TIST thiinii wa thi nimahandite miti makiria ya milioni 16 iria iteithiriirie kuhurana na ugaruruku wa riera. - Kumanagia na miti iyo, arimi a TIST nimatheritie tani million 3.5 cia riera ria carbon. Goal 14: uturo na nyamu cia maai-ini Uturo na nyamu cia maai-ini – Kugitira iria na icigirira cia maa-ini.

Uria arimi a TIST mahotete gwika…. Arimi aaingi a TIST nimahandite miti miega na maai hakuhi na njuui iria iteithitie nyamu iria ikoragwo maai-ini. Goal 15: Uturo na nyamu iria ikoragwo thi nyumu. Uturo na nyamu iria ikoragwo thi nyumu – kugitira mititu, kuhurana na uthukia wa mititu na kugitira guthuka kwa migunda. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. Arimi aaingi a TIST nimahindite miti ya kiunduire iria ihotithitie indo ta njuki na ingi, guthondeka migunda. Goal 16:Thayu, kihooto na honge nu‘mu. Thayu, kihooto na honge nu‘mu – Kugacirithia thayu, unyitaniri na gutigirira kwina kihooto kuri andu oothe. Uria arimi a TIST mahotete gwika…. Arimi a TIST nimarutithanagia wira me hamwe ona maumite nduriri ngurani kuhitukira Cluster meetings na makirumirira TIST Valuaes. Goal 17: Ngwataniro hari kuhingia matanya maya. Ngwataniro hari kuhingia matanya maya – Kunyitanira hari gutigira matanya maya nimahinga Uria arimi a TIST mahotete gwika…. TIST nikoretwo ikirutithania wira na honge ingi ta Kenya Forest Service, Taylors of Harrogate, Freshfields na USAID. Riu, tukwenda kuigua woni waku uria gakundi kanini gaaku gekite ukonainie na matanya maya 17 ma SDGs Ningi, nitukwenda wendekithia waku uria arimi a TIST kana ithomo cia TIST ingithondekwo wega nigetha ihotithie gukinyaniria matanya maya – nigetha tuthii na mbere kugia na umithio munene wina gharama nini. Cluster servant waku niakamuteithiriria mucemanio-ini wa Cluster na atwandikire mawoni maaku na email.

Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.

Mkutano wa Nguzo ya Wamura TIST mnamo Jumatano 30-11-22. Mkutano ujao 28-12-22.

Ndani ya Gazetti: Agnes Wamuyu: Kutembea Safari yangu na TIST. Uku. 2 Moses Nduva: Hadithi yangu ya mafanikio kama Mtumishi wa Nguzo ya TIST. Uku. 2 TIST: Timu za Kikanda Kuboresha Huduma kwa Wakulima. Uku. 3 Jinsi TIST Inavyofanya Kufanikisha Malengo ya Maendeleo Endelevu.

Agnes Wamuyu: Kutembea Safari yangu na TIST. Na Agnes Wamuyu, Mkulima wa TIST na mwanachama wa Kikundi Kidogo cha Eneo la Kati.

M ajirani zangu waliponikaribia kujiunga na TIST mwaka wa 2006, nilisitasita. Niliona sehemu yangu ya ardhi kuwa ndogo sana kutosheleza miti na mazao. Walinihimiza nijiunge ili nifaidike tu na miti bali na mafunzo mengine kama vile Kilimo Hifadhi. Kwa hivyo, kwa kusita nilijiunga na kuwa mwanachama wa Eneo la Kati la Nguzo ya Ragati, karibu na mji wa Nanyuki. Nambari Yangu ya Kikundi Kidogo TIST ni 2006KE1016. Safari yangu na TIST imekuwa ya mabadiliko sana. Tulipata mafunzo mengi katika TIST. Tulifurahishwa sana na mafunzo ya Kilimo Hifadhi (CF). Eneo letu kwa kiasi kikubwa ni kavu. Kabla ya kujiunga na TIST, tulikuwa na shida kulima mazao yetu kutokana na ukame. Tulipokumbatia CF, tulianza kupata mavuno mazuri. Kwa miaka na misimu, mashamba yetu yameboreshwa sana. Tulipopanda miti yetu ya awali chini ya TIST, mingi yao haikuishi. Hata hivyo, kwa miaka mingi, tumekuwa tukishiriki mawazo katika mikutano ya Nguzo kuhusu jinsi ya kuongeza nafasi za kuishi kwa miti. Nilijifunza jinsi ya kupanda miti ya michungwa. Shamba langu leo ??lina miti michungwa iliyokomaa yenye umri wa miaka 7 ambayo hunipa mapato ya kukimu kaya yangu. Kikundi Changu Kidogo kimekuwa kikipokea malipo ya kugawana mapato ya kaboni. Tumepokea motisha za miti (malipo ya awali) na Hisa ya Faida. Tunashukuru kwa fursa ya kushiriki katika soko la dunia la kaboni. Udhamini wa Elimu wa Mjukuu wangu. Mnamo 2021, mjukuu wangu, Eustace Mwangi,

alifanya Mitihani yake ya KCPE.Alipata alama 373 kati ya 500.Alilazwa katika Shule ya Upili ya Kianyaga, Shule ya Kitaifa katika Kaunti ya Kirinyaga. Tulifurahishwa na utendaji wake bora. Lakini furaha yetu ilidumu kwa dakika chache. Hatukuwa na pesa za kuhudumia kiingilio chake na ada ya shule. Tulikuwa hoi. TIST ilitusaidia. Tulipata ufadhili kamili mjukuu wangu kupitia TIST. Eustace aliweza kujiunga na Shule ya Upili ya Kianyaga.TIST inawajibika kikamilifu kwa ada ya shule na ununuzi. Tunashukuru sana. Sasa yuko kidato cha tatu. Ufaulu wake wa shule umekuwa wa kuvutia hadi sasa. TIST iishi kwa muda mrefu na Mungu Ibariki TIST

Moses Nduva: Hadithi yangu ya mafanikio kama Mtumishi wa Nguzo ya TIST.

M imi ni Moses Nduva kutoka Mukameni TIST Cluster, Kaunti ya Machakos. Kikundi changu Kidogo ni Twene Mbee, Nambari ya TIST 2019ke236. Nilijiunga na mpango wa TIST mwaka wa 2019 chini ya Nguzo ya Ndalani. Katika mwaka wa 2020, nilifunzwa na Josephine Muasya kuwa Mtumishi wa Nguzo. Baada ya kujaribiwa, nikawa Mtumishi wa Kundi huru kamili mnamo Februari 2021, nilipoanza kutumikia Vikundi vinne vya Mukameni, Vota, Iviani, na Kilango. Mwaka huu wa 2022 umekuwa wa mafanikio makubwa kwangu. Nimeweza kuanzisha Nguzo mpya nne za ziada ambazo ni Itunduimuni, Mulala, Ng’etha na Kaliini. Cha kufurahisha, watatu kati yao wako katika eneo jipya la TIST kaunti ya Makueni, na kunifanya kuwa miongoni mwa watu wa kwanza kuanzisha mpango wa TIST katika kaunti ya Makueni. Bado ninaendelea kuanzisha Vikundi zaidi na kutoa mafunzo kwa Watumishi zaidi wa Nguzo Mpya ili kuwezesha kuhudumia programu. Ni furaha kufanya kazi na TIST

TIST: Timu za Kikanda Kuboresha Huduma kwa Wakulima.

K uanzia Juni 2022, Watumishi wa Cluster, wakati wa semina iliyofanyika mwishoni mwa Mei mwaka huo huo, walianzisha Utendaji Bora Mpya - wakifanya kazi pamoja katika Timu za Mikoa. Madhumuni ya Timu za Mikoa yanalenga kutumia nguvu za Watumishi wa Nguzo ndani ya eneo fulani kusaidiana na kumfanya kila mtu kuwa bora na mwenye nguvu zaidi. Timu za Mikoa zimepewa majukumu yafuatayo. - Kuunda Mipango ya Utendaji na Bajeti zao. - Kutoa viwango vya hali ya juu vya Vikundi Vidogo na kuhakikisha kila mwanachama wa Kikundi Kidogo anahesabiwa kila mwaka. - Kukuza uwezo wao wenyewe katika kusimamia malipo ya Vikundi Vidogo. - Kutoa mafunzo kwa Watumishi wapya wa Nguzo. - Kusaidiana katika kutatua changamoto za kiufundi. - Kupanua TIST katika maeneo yao na kuajiri vikundi vipya. - Kutoa mafunzo ya hali ya juu katika Nguzo zao. - Kugundua na kushiriki Mbinu Bora ndani ya Vikundi vyao. - Kusaidia na kukuza uongozi wa Nguzo.

Jinsi TIST Inavyofanya Kufanikisha Malengo ya Maendeleo Endelevu.

T IST ilianzishwa na wakulima wadogo ili kuwawezesha kuunda vikundi vidogo vinavyoweza kuwasaidia kutupilia mbali madhara mabaya ya ukataji miti, ukame na njaa. Wakulima wa TIST wanafanya kazi pamoja ili kutambua vitendo vya maendeleo endelevu vinavyojumuisha kupanda miti na kilimo endelevu. TIST inaunda miundo ya mawasiliano na utawala ambayo pia inashughulikia afya (ikiwa ni pamoja na VVU / UKIMWI/Covid 19), elimu na lishe. Mwezi uliopita, nilikuwa na fursa ya kuwakilisha TIST kwenye mkutano wa Carbon Afrika Forum uliofadhiliwa na UNFCCC, Nairobi Framework Partnership na UNDP kati ya wengine. Mkutano huo ulifanyika Conotou, Benin, Afrika Magharibi. Nilizungumzia juu ya faida za matendo ya mazingira yanayolenga Mafanikio ya SDG almaarufu (Cobenefits of Climate Action on the Achievements of SDG). Kama sehemu ya maandalizi yangu na kujua kuwa watu wanaohudhuria wangekuwa wakijadili Malengo ya Maendeleo Endelevu (SDGs), nimefanya utafiti na kuchunguza kwenye Wikipedia. Ninataka kuwajuza yale niliyojifunza, na kuomba usaidizi kutambua njia ambazo TIST inachangia kwenye Malengo hayo, na kupendekeza njia ambazo TIST inachangia hata zaidi nyakati zijazo. Malengo ya Maendeleo Endelevu (SDGs), yanayojulikana rasmi kama kubadilisha dunia yetu:Agenda ya 2030 ya Maendeleo Endelevu ni mojawapo ya ‘Malengo ya Kimataifa’ kumi na saba (17) yenye Malengo mia moja sitini na tisa (169) kati yao. Inachangiwa pakubwa na Umoja wa Mataifa kupitia mchakato wa makusudi unaohusisha majimbo yake mia moja, tisini na tatu (193). Malengo hayo ya Maendeleo kumi na saba (17) yameorodheshwa hapa chini. Tafadhali uyatathmini. Nimeweka mawazo ya hapo awali kutoka kwa watu wengine kuhusu jinsi TIST inaweza kuchangia katika italiki(Italics) ili kuongezea: Lengo la 1: Hakuna Umaskini. Hakuna Umasikini – Kuondoa umaskini wa aina wowote, kila mahali. § Umaskini uliokithiri umekatwa kwa zaidi ya nusu tangu mwaka wa 1990, hata hivyo, mmoja kati ya watu watano (5) wanaishi chini ya dola 1.25 kwa siku. § Umaskini ni zaidi ya ukosefu wa kipato au rasilimali. Inajumuisha ukosefu wa huduma za msingi, kama elimu, njaa, ubaguzi wa kijamii na kutengwa, na ukosefu wa ushiriki katika maamuzi. § Usawa wa kijinsia una jukumu kubwa katika kuendeleza umaskini na hatari zake. Wanawake wanakabiliwa na hatari zinazohatarisha maisha kutoka mimba za awali, na matumaini potevu ya elimu na mapato mazuri. § Vikundi vya umri vinaathiriwa tofauti na umasikini. Madhara yake huwa makubwa zaidi kwa watoto, ambao huwa tishio kubwa. Inathiri elimu, afya, lishe, na usalama. Pia huathiri vibaya maendeleo ya kihisia na kiroho ya watoto kupitia mazingira ambayo yanajengwa. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Wakulima wengi wa TIST wamefanya ardhi yao iliyokuwa na uharibifu kuwa na uzalishaji. Kupitia upandaji wa miti, Kilimo cha Uhifadhi na mazoea ya misitu ya Agro, maelfu ya hekta za mashamba madogo yamepata uzazi na uzalishaji. - Kupitia uongozi wa mzunguko na mtumishi katika sehemu zote za huduma na uongozi wa TIST, wanawake na wanaume wamepata upatikanaji sawa wa fursa na faida. Lengo la 2: Kuondoa Njaa Kuondoa njaa – Ondoa njaa, hakikisha usalama wa vyakula na kuboresha lishe na kukuza kilimo endelevu. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST ….. - Wakulima wengi wa TIST wamefanya Kilimo cha Uhifadhi. Wengi wao wameripoti mazao yaliyoongezeka kupitia Kilimo cha Uhifadhi, - Leo, maelfu ya wakulima wa TIST ambao wamepanda matunda na miti ya mbegu hutoa mavuno mazuri ya matunda na karanga na hivyo kuongeza usambazaji wao wa lishe kwa familia zao. Lengo la 3:Afya Bora na Ustawi. Afya Bora na Ustawi - Kuhakikisha maisha mazuri na kukuza ustawi kwa wote kwa miaka yote.

Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. Wakulima wa TIST kupitia semina na mafunzo ya Cluster hupokea mafunzo kuhusu VVU na Ukimwi, malaria, lishe bora, mafunzo ya usafi, nk. Wanahimiza na kuwasaidia wale wanaohitaji. Lengo la 4: Elimu Bora. Elimu Bora - Kuhakikisha elimu yenye ubora na usawa na kukuza fursa za kujifunza kwa kila mtu kwa wote. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Katika TIST, tumewasikia wakulima wakiongea kuhusu jinisi malipo ya motisha ya miti yanavyowasaidia kulipa karo ya shule na vifaa vya kusoma. - Majarida ya TIST Mazingira Bora na mafunzo katika Cluster hupeana fursa ya masomo ya muda mrefu. Lengo la 5: Usawa wa Kijinsia. Usawa wa Kijinsia - Kufikia usawa wa kijinsia na kuwawezesha wanawake na wasichana wote. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Katika vikundi vidogo, kiwango cha Cluster, kiwango cha GOCC na LC, wanachama hufanya uongozi wa mzunguko, na hivyo huwapa wanawake uwezo wa kutosha. - Katika TIST, idadi ya Wanawake wanaofanya kazi na kuwahudumia wakulima ni ya wastani. Wanawake wana nafasi sawa ya mafunzo ya uongozi, nk. Lengo la 6: Maji Safi na Usafi. Maji safi na usafi - Kuhakikisha upatikanaji na usimamizi endelevu wa maji na usafi wa mazingira kwa wote. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Kupitia mpango wa Riparian uliopokelewa vizuri na wakulima ambao ardhi yao inagusa juu ya njia za maji, wengi wao waliripoti kuongezeka kwa ubora wa maji na kiasi. - Katika mikutano ya Cluster na kwa njia ya majarida, wakulima wanashiriki kwa kubadilisha mawazo juu ya jinsi ya kuboresha usafi na usafi wa mazingira. Lengo la 7: Nishati ya bei nafuu na safi. Nishati ya bei nafuu na safi - Kuhakikisha upatikanaji wa nguvu za bei nafuu, za kuaminika, za kudumu na za kisasa kwa wote. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - TIST ilipoanzisha pofu safi, wakulima wengi waliitumia kwa sababu zilikuwa na gharama nafuu na zilisaidia kuokoa mafuta ya kuni na kupunguza moshi katika maeneo ya kupikia. - Kwa njia ya kupogoa na kuponda miti, wakulima sasa wanapata vyanzo vha mafuta endelevu - mbao, na njia bora za kutumia. Lengo la 8: Kazi nzuri na ukuaji wa uchumi Kazi nzuri na ukuaji wa uchumi - Kazi nzuri na Ukuaji wa Kiuchumi - Kukuza ukuaji wa uchumi unaoendelea, jumuishi na endelevu, ajira kamili na yenye ufanisi na kazi nzuri kwa wote Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Wakulima wa TIST wakiongozwa na mpango wamewakabili watu zaidi ya mia moja hamsini (150) wenye masaa rahisi kuruhusu usimamizi wa mali ya msingi - shamba. - Jinsi miti inavyokomaa, inaendelea kutoa mapato ya thamani kwa kuunga mkono maisha kupitia uuzaji wa matunda, karanga, asali, bidhaa za mbao nk - Mapato ya fedha kupitia motisha ya malipo ya miti. Lengo la 9: Sekta, Uvumbuzi na Miundombinu. Sekta, Uvumbuzi na Miundombinu - Kujenga miundombinu ya ustawi, kukuza viwanda vya umoja na endelevu na kukuza uvumbuzi. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. TIST ina matumizi ya uvumbuzi, Teknolojia ya Habari na usafiri wa kisasa ili kuruhusu vijana, wanawake, na wanaume kupata nafasi kwa ‘sekta’ mpya (kaboni) na kujenga mazao ya fedha, ambayo hupunguza mapungufu ya miundombinu na kurejesha uzalishaji wa nchi zilizoharibika. Lengo la 10: Kukosekana kwa Usawa Ukosefu wa usawa - Kupunguza usawa wa mapato ndani na kati ya nchi. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Wakulima wa TIST wameonyesha msaada wa ajabu kwa vijana na wanawake hasa katika mikutano ya Cluster.

Vidokezo vya miti ni mapato ya ziada kwa wakulima, kuongezeka kwa mapato kwa njia ya mazao bora, na kuzalisha ardhi yenye uharibifu, nk. Lengo la 11: Miji na Mikoa endelevu. Miji na Mikoa Endelevu - Kufanya miji na makazi ya watu kuwa ya kwa pamoja, salama, ustahimilivu na endelevu. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Wakulima wa TIST wamekubali tamaduni mbalimbali kwa kufanya kazi za karibu na lugha tofauti, jamii na kusaidiana. Lengo la 12: Matumizi ya Ufanisi na Uzalishaji Matumizi ya Ufanisini na Uzalishaji – Ili Kuhakikisha smatumizi endelevu ya uendeshaji na mifummo ya uzalishaji. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. TIST imeboresha uzazi wa ardhi kupitia ukulima wa uhifadhi, mbolea ya mbolea, misitu ya kilimo na hivyo kuongeza uzalishaji kwa ustawi, na hutoa matumizi. Lengo la 13: Hatua ya Hali ya Hewa Hatua ya Hali ya Hewa - Kuchukua hatua ya haraka ili kupambana na mabadiliko ya hali ya hewa na athari zake kwa kusimamia uzalishaji na kukuza maendeleo katika nishati mbadala. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. - Leo, wakulima wa TIST ulimwenguni kote wamepanda miti ya milioni kumi na sita (16), na hivyo kuboresha mikakati ya kukabiliana na kukabiliana na athari za mabadiliko ya hali ya hewa - Leo, mbali na jitihada za kupanda miti, wakulima wa TIST wameondoa tani zaidi ya milioni tatu unusu) (3.5) za CO2 kutoka kwenye hewa. Lengo la 14: Maisha Chini ya Maji. Maisha Chini ya Maji - Uhifadhi na kutumia viendelezi bahari, bahari na rasilimali za baharini kwa ajili ya maendeleo endelevu. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. Idadi kubwa ya wakulima wamepanda miti ya kirafiki ya maji katika maeneo ya mvua na karibu na njia za maji na hivyo kulinda maisha ya majini Lengo la 15: Maisha kwenye Ardhi. Maisha ya Ardhi - Kulinda, kurejesha na kukuza matumizi endelevu ya mikoa ya ardhi, kusimamia misitu, kupambana na vurugu, na kusimama na kuharibu uharibifu wa ardhi na kusimamisha kupoteza kwa maisha ya wanyama na mimea. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. Wakulima wa TIST wamepanda mamilioni ya miti ya kuimarisha viumbe hai na kuendeleza uhai, mazingira ya nyuki yameongezeka, misitu ya kilimo, ardhi yenye uharibifu huwekwa katika matumizi ya uzalishaji tena. Lengo la 16: Amani, Haki na Taasisi Zenye Nguvu. Amani, Haki na Taasisi Zenye Nguvu - Kukuza jamii za amani na umoja kwa ajili ya maendeleo endelevu, kutoa fursa za haki kwa wote na kujenga taasisi za ufanisi na za umoja katika ngazi zote. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. TIST inafanya kazi na jamii mbalimbali, kukuza ushirikiano kupitia mikutano ya Cluster, TIST Values! Lengo la 17: Ushirika kwa Malengo Ushirikiano kwa Malengo - Kuimarisha njia za utekelezaji na uimarishaji wa ushirikiano wa kimataifa kwa maendeleo endelevu. Yale yaliyofanywa na wakulima wa TIST….. TIST hufanya kazi na washirika tofauti ikiwa ni pamoja na Huduma ya Misitu ya Kenya, Taylors of Harrogate, Freshfields na USAID. Sasa, tunataka mapendekezo yako kuhusu mambo maalum ambayo wewe au Kikundi chako Kidogo kimefanya kuchangia kati ya SDG zozote kumi na saba (17). Tunataka pia kujua mawazo yako kuhusu jinsi wakulima wa TIST au jinsi mafunzo ya TIST yanaweza kuboresha michango yetu kwa SDG zilizotajwa - ili tuweze kuwa na MATOKEO BORA kwa Bajeti ya Chini! Mtumishi wako wa Cluster atakuwa na majadiliano kwenye mkutano wa Cluster unaofuata, na ataandika barua pepe kwangu kuhusu mapendekezo yako na matokeo.

Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.

Mkutano wa Nguzo ya Wamura TIST mnamo Jumatano 30-11-22. Mkutano ujao 28-12-22.

Inside: Agnes Wamuyu: Kyalo kyakwa na TIST. Page 2 Moses Nduva: Ngewa yakwa ya ukilyo ta muthukumi wa ngwatanio ya TIST. Page 2 TIST: Timu sya isio kwailya uthukumi woo kwa aimi. Page 3 Undu TIST ithukumaa kuvikia maendeeo ma kwikala.

Agnes Wamuyu: Kyalo kyakwa na TIST. 

Na Agnes Wamuyu, muimi wa TIST na memba wa kasio kanini ka Central Area.

Y ila atui mookaa ungulya iulu wa kulika nthini wa TIST mwaka wa 2006, ineethiawa na sika. Ninoonaa kitheka kyakwa kikinini muno kuvandwa miti na liu. Nimathuthisya nilike nikana nikwate vaita kuma mitini na kuma movundisyoni angi ta Nima ya Kusuvia (CF). Kwoou, ninalikile kwoleelu na natwika memba wa Central Area ngwatanioni ya TIST ya Ragati, vakuvi na taoni ya Nanyuki. Namba yakwa ya kakundi ni 2006KE1016. Kyalo kyakwa na TIST kithiitwe kya uvinduku. Nitwakwatie mauvindyo maingi ma TIST. Nitweethiiwe na kivya kyakwenda utata nima ya kusuvia itina wa mauvundisyo. Nundu kisio kitu muno niingalata. Mbee wa kulika TIST nitatatite muno kuima liu na ulie ithiwa nundu wa munyao.Yila twambiie nima ya kusuvia (CF) nitwambiie ukwata ngetha nzeo. Oundu myaka iendete now’o tuendee ukwata ngetha nzeo na mawithyululuko maitu makaila. Yila twavanda miti ya kuu kwitu ungu wa TIST, kaingi ninoomaa. Onavala, kwa myaka kauta nitwithiitwe tuithuthania nthini wa mbumbano sya ngwatanio undu wa kwongela ivuso ya miti kulea kuma. Ninamanyiiw’e undu wa uvanda miti ya misungwa. Muunda wakwa umuthi wina misungwa yina myakwa muonza (7) ila inengae vaita na kumbongela ukwati ula undetheesye maunduni makwa ma musyi. Kakundi kyakwa kanini niketheetwe kainenga vaita / ndivi ya kuaana. Nitukwatite ndivi ya uthuthyo (Pre-payment) na Vaita wa kuaana. Twina muvea kwa kwithiwa twina ivuso ya kulika ndunyuni ya Nthi yonthe ya nzeve itavisaa (world carbon market). Kukwata utethyo wa kisomo kwa Mwisukuua. Mwaka wa 2021, mwisukuua Eustance Mwangi niweekie mutiani wake wa KCPE nna akwata makisi 373 kuma kwa makisi 500. Niweetiwe sukuluni wa Kianyaga High school, ula ni National School wi Kirinyaga County. Twaina utanu mwingi nundu wake kwika nesa, indi utanu witu wai wakavinda nundu tuyaina utonyi wa kumuivia viisi. Tuyaina utonyi. TIST niyookie na ya tunenga utethyo vala mwisukuua wanengiwe utethyo wa kila kindu kuma viisi nginya syindu sya utumia. Twina muvea muno. Yu e kilasi kya sekondali kya katatu (form three). Niwikite nesa kuka uvika vau. TIST yikale ivinda iasa na Ngai aiathima TIST.

Moses Nduva: Ngewa yakwa ya ukilyo ta muthukumi wa ngwatanio ya TIST.

N iny’e Moses Nduvakuma ngwatanioni ya TIST Mukameni, Machakos County. Kakundini ketawa Twene mbee, TIST nama 2019ke236. Ninalikile nthini wa tist mwaka wa 2019 ungu wa ngwatanio ya TIST Ndalani. Mwaka wa 2020, ninamanyiiw’e ni Josephine Muasya undu wa kuthukuma ta muthukumi wa ngwatanio. Itina wa kwiliilwa kithini ninatwikie mutu kumi wiyiungamitye wa ngwatanio kuma mwai wakeli 2021, yila nambiie uthukuma tukundi tuna ta ngwatanio ya Mukameni ila ni Mukameni, Vota, Iviani na Kilango. Mwaka uyu wa 2022 niwithiitwe na moseo kwakwa nundu nindonyete kutetheesya kwambiia kwa tukundi tungi tula ni Itunduimuni, Mulala, Ng’etha na Kaliini. Kyakwendeesya nikana itatu kati wa tukundi tuu twi kisioni kyau kya TIST kya Makueni County, kii kundwikithya umwe kati wa andu ma mbee kumanyithania walanio wa Tist kauntini ya Makueni. Nio walany’oni wa kuendeea na uvanda ngwatanio ingi sya TIST na kumanyisya athukumi angi eu ma ngwatanio nikana kuthukuma aimi ma TIST walany’oni wayo. Ni utanu kuthukuma naTIST.

TIST: Timu sya isio kwailya uthukumi woo kwa aimi.

K wambiia Mwai wa thathatu (June) 2022, Athukumi ma ngwatanio, Ivindani ya semina yoo ya mwiso wa mwai wa katano mwaka ouyu, nimaseuvisye mawalanyo maseo ma kuthukuma vamwe ta timu ya isio. Vata wa kuseuvya timu ya isio yai kwongela vinya uthukumini wa isio munamuno kuthuthya athukumi ala mundu wiweka kisioni nikana kuthuthanya na kwikiana vinya kwailya uthukumi wa kila umwe. Timu sya isio ninengetwe wial uyu. - Kuseuvya itambya ya meko na isavu ya kila meutumia - Kwithiwa na uthiani na uvitukithya wina kithimi kya iulu kwa tukundi kuikiithya kila kakundi na kila memba niwavitukithw’a kila mwaka. - Kwiany’a utonyi woo wa kwithiwa matonya unengane ndivi sya tukundi. - Kumanyisya athukumi angi ma ngwatanio. - Kukwata mbau umwe kwa ula ungi kumatha usungio wa maundu ala mena uito. - Kuthathasya TIST na kwambiia ikundi ingi nzau na isioni ingi. - Kunengane movundisyo ma kiwango kwa yiulu nthini wa ngwatanio syoo. - Kuvumbua na kumanyiany’a iulu wa mawiko maseo ma ngwatanio. - Kukwata mbau na kuea utongoi wa ngwatanio.

Kwayu twina isio 14 sya TIST ila syi kenya nasyo ni vamwe na aandiki ngwatanio syasyo ni:-

Undu TIST ithukumaa kuvikia maendeeo ma kwikala.

T ISTS yaseuviw’e ni aimi ma nima ya liu na ndithya ite ya viasala kwa nzia ya tukundi nikana matetheesye kuviundua mauthuku ala maetetwe ni miti kutemwa na kuete uvinduku wa nzeve ta mayua na Nzaa. Aimi ma TIST mathukumaa vamwe kuikiithya meko ma maendeeo kwithiwa kwa ivinda iasa ila nivamwe na kuvanda miti na nima utonyeka. TIST niseuvitye nzia sya mineenele na utongoi na kwia usyaiisyoni uima wa mwii (ila ni vamwe na uwau wa muthelo/Covid 19), kisomo na maliu ma kwaka mwii. Mwai muthelu, nineethiiwe na ivuso ya kuungama kilioni kya TIST nthini wa wumbano wa Carbon Africa Forum ula waiviiitwe ni UNFCC, Ilovi (Nairobi) Framework Partnershi, UNDP na angi.Conference / wumbano uu wai Conotou, Benin thini wa West Africa. Ni na neeneie mavaita wa itambya ya kwosa iulu wa uvinduku wa nzeve na kila kivikiie nundu wa kwosa itambya ya kwikia maendeeo ma kwikala (Co-benefits of Climate Action on the Achievements of SDG). Ta nzia imwe ya kwiyumbanisya wumbano uyu na nisi kana andu aingi ala me uvika nimatonya kwithiwa maineenea kwia woni wa Maendeeo ma kwikala, ni neekie ukunikili mbeange na nasisya thini wa Wikipedia. Ni kenda kumuaia kila neemaisye na kukulya mutetheesye kumanya nzia ila TIST yiyumasya kuvikia mawalanio aya na angi maingi ivinda yukite. Mawoni ma Maendeeo ma kwikala (Sustainable Development Goals (SDGs), mesikanie kwa kuvindua nthi yitu nthini wa agenda ya 2030 ya maendeeo ma kwikala ni me thini wa set 17 “Global Goals” mena woni wa kuvikia 169 kati woo. Matongoew’e ni United Nations kwa nzia ya uneenania ila yina nthi ila ni memba 193. 17SDGs ni ii vaa ungu. Kwandai sisya. kwongeleela ni nikiite mesilya ma andu amwe ma TIST na Italics. Ngolu ya mbee: Vai ukya Vai ukya - kumina ukya wa mithemba yothe kila vandu § Ukya muvituku niwa olilwe ta yusu kuvikia 1990 vala andu mbee wa 1 nthini wa kila 5 utindaa kwa utumia itheo wa ndola 1.25 kwa muthenya. § Ukya nimbee wa kukosa ikwati. Uu nivamwe na kukosa syindu sya kukwikalya ta kisomo, nzaa, kutengwa na kulea kutalika andu maiamua undu. § Kulea kwinanw’a kwa aka na aume ni kusangiaa muno nthini wa ukya na mavuso mathuku.Aka nimethiawa na ivinda yumu na mathina maingi ta kukua mavu tene na kuelea kuendeea na masomo kwoou maikosa mawia ma umanenga ukwati. § Ingi ukuu nukwatawa ni ukya kivathukanio. Ala mathinikaa muno ni syana nundu nisyo ikwatawa ni mathina menene ma ukya ukatuma makosa kisomo, uima wa mwii, liu wa uima woo na usuvio. Ingi syana nikwatawa ni nthini wa mesilya na kwiana kiveva na mwikalile kwisila kwa mathina ma mawithyululuko. Undu Aimii ma TIST mekite...... - Aimi aingi ma TIST nimaseuvitye miunda yoo ila yai yaekie kuete usyao na ikambiaa uete usyao. Na ni kwa nzia ya kuvanda miti, Nima ya kusuvia (CF), kuvanda mititu, na kutuma heaka sya tumilunda tunini tusyoka kwithiwa na unou wa muthanga na kwithiwa na wumi/ngetha. - Kwisila kwa nzia ya utongoi wa kithyululu na utongoi wa uthukumana wa TIST kwa aume na aka makethiwa na ivuso ya kwinana kwa kutongosya na ukwata vaita wianene. Ngolu ya keli. Nzaa kuthela Nzaa kuthela - Kumina nzaa, kuvikia usuvio wa kwithiwa na liu mwianu, kwongela useo wa liu wa kwii na kwambatya na kukwatiia nzia sya kwailya nima. Undu aimi ma tist mekite..... - Aimi aingi ma tist nimethiitwe mayika nima ya kusuvia (Cf) aingi maitana nikwithiwa ngetha ni mbongeleku nundu wa nzia ino ya nima ya kusuvia. - Umuthi makili ma aimi ma TIST ala mavandite miti ya matunda na mbindi nime utunga livoti ya ngetha nzeo ya matunda na kwoou kwailya uima wa andu ma misyi yoo kwa kumane liu ula waile. Ngolu ya katatu. Uima museo wa mwii na kwikala nesa Uima museo wa mwii na kwikala nesa - kuikiithya andu nimekala nesa na kwisuviana na mauwau kwa muika w’oonthe. Undu Aimi ma TIST mekite...... - Aimi ma tist kwa nzia ya semina na movundisyo ma ngwatanio ni mama manyiit’we undu wa kwisuviana na muthelo, Ndetema, utheu, maliu ma kuete uima wa mwii, movundisyo na amundu angi.

Nimathuthanasya kukwata mbau na kumatethye ala osu na mena mavata. Ngolu ya kana: Kisomo kithianu Kisomo kithianu - Kuikiithya kana kisomo nichavikia kila umwe na ukwata mbau ivuso iasa ya kusoma kwa oothe. Undu aimi ma TIST mekite... - Nthini wa TIST, nitwiw’ite aimi maineenania undu ndivi sya miti syithiitwe syi utethyo woo kwa kumatonyethya kuiva viisi wa sukulu wa syana na kuithooea mavuku, - Ithangu ya TIST ya Mazingira Bora na movundisyo ala mekawa nthini wa ngwatanio ni ivuso iseo ya kwimanyisya ivinda iasa yila mundu wi thayu. Ngolu ya katano: Kianana kwa aka na aume Kwianana kwa aka na aume - Kuvikia kiwango kii na kumekia vinya aka na eitu Undu aimi ma TIST mekite...... - Tukundi, ngwatanio, GOCC na Kanzu na LC na memba nimekaa utongoi wa kithyululu kwoou kunenga aka ivuso ya kwiyikia vinya nthini wa utongoi. - Nthini wa TIST namba ya aka ala me uthukuma na kutumikia aimi niyianenen na ya aume. Kwoou aka mena ivuso yianene na ya aume ya kwivundisya iulu wa utongoi. Ngolu ya thathatu: Kiw’u kitheu na utheu Kiw’u kitheu na utheu - kuikiityya kana kiw’u kitheu nikyakwatikana nii kusuviwa na utheu kwa onthe. Undu aimi ma TIST mekite........ - Kwa nzia ya kuvanda miti nguumoni sya mbusi ila yoosiwe nesa ni aimi ala me mikaoni na nguumoni sya mbusi ni kwatungie livoti kana nikutetheesye kwongela utheu wa kiw’u na wingi wakyo. - Nthini wa mbumbano sya ngwatanio na kwisila ithangu ya mazingira bora na aimi kutethania kwa ndeto undu wa kwailya utheu na kwikalya utheu. Ngolu ya muonza: Mwaki mutheu na utena ngalama Mwaki mutheu na ute na ngalama - Kuikiithya vena nzia ya kuvikia mwaki wa kiumunthi ula wivo, na utena ngalama nene, na uteuvoa mana na utonya kwikala kwa onthe. Undu aimi ma TIST mekite..... - Yila TIST yaetie maiko matheu aimi aingi nimendeeiwe na moosa itambya ya kumaua nundu mayai na ngalama yi iulu na nimasuviaa ngu na kuola syuki vala vekuuiwa. - Kwisila kuseani na kuola miti aimi nimethiawa na ngu vate kwaiwa na kwailya nzia sya utumia ngu. Ngolu ya nyaanya: Wia museo na kwiana kwa ikonomi. Wia museo na kwiana kwa ikonomi - nikukilasya na kukwatiia, na kuete vambe kwiana kwa ikonomi na kuete mawia ma andu kuandikwa na wia mwailu kwa onthe. Undu aimi ma TIST mekite........ - Walanio utongoew’e ni aimi ma TIST ni utongoesye andu mbee wa 150 kwithiwa na masaa meleketye kutuma methiwa na ivinda na kuungamia na kusuvia miunda - Ingi undu miti yianite niw’o iendee na kumanenge vaita na kumatethya kwiyiungamia mikalileni kwa kuta matuna, mbindi, uki wa nzuki, na usyao ungi wa miti. - Ukwati kuma miti ila iivawa ta ndivi ya nzeve itavisaa (carbon credits). Ngolu ya kenda: Kambuni, kwambiia na myako Kambuni, kwambiia na myako - kwaka myako ya kwikala, kukwata mbau na kwikalya industri na wambiliilyo wa undu. Undu aimi ma TIST mekite........ TIST itumia wambiliilya, utuika wa kompyuta na malelu ala mekw’o kunenga muka, iveti na aume ndia nzau sya umanya na uvikia industry ya carbon na kuseuvya nima ya viasala ila ivetaa mathina ma malelu mathuku na kwilya wumi na uthukumi wa miundani. Ngolu ya ikumi: Kuola kulea kwianana Kuola kulea kwinana - nikwasya kana nitwaile kuola kulea kwinana kwa ukwati katikati wa nthi na nthini wa nthi. Undu aimi maTIST mikite........ - Aimi ma TIST nimonanitye kukwata mbau muika na iveti munamuno nthini wa mbumbano sya ngwatanio sya kila mwai. - Ndivi ya uthuthio kuma mitini ni vaita mwonge kwa muimi, wongeleku kuam ukwati wa ngetha mbongeleku, na wailu wa muthanga na miunda kwithiwa na wumi.

Ngolu ya ikumi nemwe - matoni ma kwikala na mbai. Mataoni ma kwikala na mbai - kuseuvyamataoni na mawikalo ma mundu ala maile ithiwa na muuo, usuvio na matonya umakwatiia. Undu aimi a TIST mekite.... - Aimi ma TIST nimetikilanite na mituo ya mbai kivathukanio na kuthukuma vamwe na andu mena ithyomo kivathunano na kukatana mbau kwa vamwe umwe kwa ula ungi maitwiikana. - Mawalanio ma TIST nimathuthitye uumwe, usuvio na kwikala. Ngolu ya ikumi na ili: Utumiku na useuvya italika. Utumiku na useuvya wa syindu utalika - ni kuikiithya useuvya was syindu na utumiku ni syaendania kwa vamwe. Undu aimi ma TIST mekite.... TIST niyongeleele unou wa muthanga kwa nzia ya nima ya kusuvia, kuima na kuvanda miti kwa vamwe na kuende undu liu isu, miti itonya utumuka na ni kwa ivinda yiendee vate kutilika. Ngolu ikumi na itatu: Itambya ya uvinduku wa nzeve. Itambya ya uvinduku wa nzeve - Kwosa itambya ya mituki kuola uvinduku wa nzeve na manthina ala maetawe ni nzeve ila yumaw’a ni maendeeo thni wa vinya ula utumikaa uitungiliilwa. Undu aimi ma TIST mekite.... - Umuthi , aimi ma TIST nthi yoonthe nimavandite miti mingi mbee wa milioni 16, kwoou makailya na makaola uvindu wa nzeve. - Umunthi kumana na uvandi wa miti, aimi ma tist nimaolete nzeve ta tani milioni 3.5 sya nzeve itavisaa kuma mawithyululukoni. Ngolu ya ikumi na inya: Thayu ungu wa kiw’u Thayu ungu wa kiw’u - Suvia na kwikalya ukanga, maia na kula kiw’u kithiawa kwa maendeeo makwiana na kwikala. Undu aimi ma TIST mekite.... Aimi amwe nimavandite miti ila isunga na kusuvia kiw’u nziani sya kiw’u na nguumoni sya mbusi kusuvia mathayu ala mekalaa kiw’uni. Ngolu ya ikumi na itano:Thayu muthangani Thayu mutangani - Nzuvia, tungiia na sumbiliila mathayu ala mekalaa muthangani. Ikalya mititu na uiola mangalata na uii/weu na kutungiia kula muthanga mwanangiku na kuola ukui wa muthanga na kwailya kula kwanangiku muthangani. Undu aimi ma TIST mekite.... Aimi ma tist nimavanditi mamilioni ma miti kivathukanio na kumia thayu ta nzia imwe ya kusuvia mawikalo ma yamu, nzuki na kutusia muthanga na kutuma withiwa munou na utonya kuete usyao museo ingi. Ngolu ya ikuni na thanthatu: Muuo, sila wa kati na mauvisi malumu. Muu, sila wa kati na mauvisi malumi - kwenda na kukwata mbau muuo na kwikia vamwe maendeeo ma kwikala na kwithiwa na sila wa kati na ulungalu utalika kwa kila mauvisi na ngaliko syothe sya mwikalile. Undu aimi ma TIST mekite...... TIST nithukumaa na mbai kivatghukanio, na kwoou kwa nzia ya mbumbano sya ngwatanio sya kila mwai iyikiithya kukwatiania na kwikalania kwa vamwe kwa mbai kivathukanio na muuo na kuatiia mawalanio ma TIST! Ngolu ya ikumi na muonza: Kukwatana na kuvikia ngolu Kukwatana na kuvikia ngolu - Vinya umaniasya kwikia na kuthukania kwa nthi yonthe kwikiana vinya kwa maendeeo me kwikala. Undu aimi ma TIST mekite..... Tist ithukumaa na ngwatanio kivathukanio ta Kenya Forest Service, Taylors of Harrogate, Freshfields an USAID mateusakua nikana kwikiana vinya. Yu twienda kumya woni wa ati sisya ni ata kakundi kenyu kana we undu wikite kati wa maundu aa ma maendeeo ma kwikala ikumi na muonza (17 SDGs.) Ingi nitukwenda umanya ni woni mwau winaw’o utonya kwailangya aimi ma Tist kana momanyisyo ta utethyo umwe waku wa kutetheesya nthini wa 17SDGs. - Ni kana tuvikie ukwati munene kwa utumiku munini! Muthukumi wa ngwatanio yaku akamutongoesya mwithiwe na uneenania iulu wa maundu aya yila mukwithiwa na umbano wa kila mwai na aiandika na kutuma email ya mawoni, moelelyo menyu na kila muukwata.

Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.

Inside: Agnes Wamuyu: Bandanyun koboto TIST. Page 2 Moses Nduva: Atindoniondenyun ko aa Kiboityotab Isasamet. Page 2 TIST: Katuiyosiekab Kebeberweek chebo Tesetab Boisiet koityi Temik. Page 3 Ole imuchi TIST koboisiyoto konyor Bandab tai ne Tononot.

Agnes Wamuyu: Bandanyun koboto TIST. 
Koyob Agnes Wamuyu,Temindetab TIST Farmer ako membayatab Central Area Small Group

Y e kin korutechon bikab kokwet komach achut TIST en 2006, ko kiototommchi. Kogere mbarenyun alr ming’in missing ako maimiche ketik ak minutik. Kigonon cherseet ak kolenjon asi amuch anyorchige melekto en ketik ak konetisietab TIST kou temisietab ripetab emeet. So, kiachut komi katamook ak aiku membayatab Central Area of Ragati Cluster, ne negitin ak tugosiekab Nanyuki. Kayumetab kee ne ming’in nenyun nebo TIST ko namba 2006KE1016. Bandanyun ak TISY ko kikoik nebo walutik. Kigenyoru konetutik che chang en TIST. Kikiboiboienchi missing konetisietab Temisietab Ripetab Emeet. Ememnyon ko missing ko yaamat. En taa kin kotomo kechut TIST ko kikitinye kewelinwek en minsetab tigik amun en kemeusiek. Kin kiinaam Temisietab Ripetab Emeet, kinaam kenyoru kesutik che kororon. En kenyisiek ak kasarwek che chang’ ko kikotesak mbarenikiok missing. Kin kemin ketik che taa en TIST, ko moosibcho che chang. Nganda uu nototn, ko en kenyisiek che chang, kepjee kobwotutik en tuiyosiekab Isasamet akobo oret ne kimuche keboisien asikosobcho ketik. Kianetgee ole kimindo machungwek. Mabrenyun nguni kotinye logoek chebo kenyisiek 7 che kikoeegituako konon rapisiek che chang cheoboisien en konyun. Katuiyetabgee Ne Ming’in ne nyon ko kikotesta konyorchigee lipanosiekab pjeutikab melekweek chebo koristo. Kikenyorchugee lipanosiek che taa chebo cherseet ak chebo Pjeutikab Melekweek.kikemwa kongoi missing amun kikimuuch keigun agenge en bik cheoldo koristo en ndonyoisiekab ng’wony. Toretetab Lipanetab Somanet nebo Mochogorenyun. En 2021, ko kiyai mochogorenyun ne kegureen Eustace Mwangi tiemutikab kilasit 8 KCPE. Kiimuch konyor makisisiek 373 en 500. Kikiguur en Kianyaga High School, ne noton ko sukulitab Bororiot (National). Kikiboiboese missing en makisisiechoton bo barak. Kobaaten boiboiyenyon ko kiib kasata ne nwach. Kimagetindoi rapisiek cheyome kimut sukulinoton. Kikinyorotin missing. Kikoneech toreteet TIST. Kinyor mochogorenyun toreteet tugul akoi kotar sugul koyob TIST. Kiimuch Eustace kochut Kianyaga High School. IbeTIST milet tugul nebo sukul nebo fees ak tuguk tugul che kimoche kial. Nguni komii Form 3 (kilasit taman ak agenge). Bo boiboiyet oleyoitoo tuguk en sukul akoi nguni. Ngotebi koikeny TIST ak Koberurin Kiptaiyat

Moses Nduva: Atindoniondenyun ko aa Kiboityotab Isasamet.

K ainenyun ko Moses Nduva koyoob Mukameni TIST Cluster, en Machakos County. Katuiyetab gee Ne Mingin ne nyun ko Twene Mbee, TIST Number 2019ke236. Kiachute TIST en 2019 abune Isasametab Ndalani. En kenyitab 2020, ko kiinetan Josephine Muasya aik Kiboityotab Isasamet. Ye kin keyoiwon tiemutik, aiku Kiboityotab Isasamet ne tononchingee en arawetab Ng’otioto 2021, ye kianaam aboisiechi Isasamok ang’wan chebo Mukameni, Vota, Iviani, ak Kilango. Kenini bo 2022 ko kikoik nebo tuuneneet en ane. Kiamuch atau Isasamok alak 4 che choton ko Itunduimuni, Mulala, Ng’etha ak Kaliini. Ne sire tugul ko somok en choton ko mi emeetab TIST ne leel ne Makueni County, ne noton ko kiyaan aik ne taa atoo tetutietab TIST en Makueni County. Atesetaa kora atau Isasamok alak ak anete Kiboitinik che Lalch chebo Isasamok asikomugak kotestaa tetutietab TIST. Boiboiyet keboisiechi TIST.

TIST: Katuiyosiekab Kebeberweek chebo Tesetab Boisiet koityi Temik.

E n kanametab arawetab Baki 2022, ko kitoo Kiboitinikab Isasamook en tuiyetab kanetisiet kobegunote arawetab Mamut en kenyinoton Ortinwek Che Miach chebo Boisiet - kebois tegul en Kibagenge en Katuiyosieab Kebeberweek. Tokyinetab gee nebo Katuiyosiekab Kebeberweek ko keboisien kimnateetab Kiboitinikab Isasamook en komosto ne nin asi komuuch ko toretgee ak kokochi chi tugul kimnatet ak kokaikaiit. Katuiyosiekab Kebebrweek ko tindo boisionik cheu chu: - Taunetab Tetutikchuak chebo Boisiet ak Tetutikab ole kiboisioito Rapsisiek. - Konunetab koitosiek chebo Barak en Katuiyosiek che Mengechen ak kegeer kele membaekab katuiyosiek che Mengechen ko nyorchingee koitosiek en kenyit age tugul. - Taunetab kamugetab ortinwek che kiliponchi Katuiyosiek che Mengechen. - Kanetisietab Kiboitinikab Isasamook che lelach. - Toretetab gee en ng’alekab kaimutikab musognoteet. - Kabaraitetab TIST en komoswek che lelach ak siretab katuiyosiek che lelach. - Kokoitoetab kanetisiet nebo barak en komoswekchuak. - Taunet ak pjeetab Ortinwek che Lelach chebo Boisiet en Isasamookuak. - Toretet ak ibunetab kandoinatetab Isasamet

En nguni, ko mi Kebeberweek 14 che kiketoo en TIST Kenya

Ole imuchi TIST koboisiyoto konyor Bandab tai ne Tononot.

T IST ko kitou temik che kitonochi koto kurubisiek che mengechen che kiborchigei kotononsi musugetab Timwek, Kemeut a Rubet. Kiboisaanyun Temik en kibagenge en kerenyuan ak kotete bandabtai ku minetab ketik ak koletab minutik. Kitoo TIST ortinuwek ak koborunoik che kimuchi kengalalen agobo tililindo (kou HIV/AIDS/Covid 19) konetisiet ak omituwogik. En arawet ne kosirto ko kiyamuch oiti tuiyetab TIST nebo Carbon Africa Forum ne kitoreti UNFCCC, Nairobi Framework Partnership, UNDP ak alak chechang. Tuyosiek chon ko kigiyoen Conotou, Benin in West Africa. Kiya ngalalen agobo Cobenefits of climate Action on the Achievement of SDG. En yoton ko kiyongen ole biik che kimiten yoton komuche kongalalen agobo kobwate ne tononot nebo bandabtai, Kiyonyorunen naet ye kinonyon ogetigei. Osome ole kigochingei wolutik chuton bo kabwatet anan keret neboTIST en betusiek che bwonei Keretab Tononetab Bandabtai, ne naat kole imutech ketech Nguwondoni komiten chuton ko Agenda cheboTononetab bandabtai ko kinyor kerutik 17 che imutech kot koit kenyitab 2030.Ako tinye tokinet ab ge en kwenunywany. Tononjin united Nationen komoswekab ngwony komiten emotinwek 193. Kerutik choton ko 17 ago miten kouni: Keretab.1. Motimiten bananda. § Kigebos bananda ago agenge en oeng kongeten 1990,kou 1 en biik 5 konyoru che miten ngwony en $1.25 an betut. § Kiit neibu bananda koye monyor kii ne chutu anan ole kisigen. Yon monyor chii kou somanet, rubet, ngalalet, ngalalet en biik ak en kabwatet en kii ne imoche. § En kobokorisiek ko nyumnyum kobe komonunet kou somanet ak imuchi kotoretyon koik chi ne nyigis. § Ye nyor ibinda age bananda komuche koyesta en komoswek chechang. Missing kobutyin kebebertab lagok.Amun tinyei en kou; somanet, tililind, omitwogik ak komonyoru ribset. Moityin konyor mogutik chebo kimugul met en sobenyin tugul. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... - Chechang en temikab tist ko kikoyai imbarenikwak konyorunen tukuk chemongerin kou (CF), minetab ketik ak rurutik, chechang en imbarenik ko kikonyor okwoindo nebo ngungunyek - waletab kandoinatet ak konunetage en TIST, en murenik ak kobokorisiek ko kinyor borotet ak boroindo nebo boisiet. Keretab 2. Momiten rubet. Momiten rubet ye kinyoru omitwogik che imuchi koribech ago che tinyei kimnotet komuche kogochi kimnotet agobo kolset. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... - Chechang en temik chuton ko kigo-omta agobo(CF),ko mwoe icheget kole nyorunen borotet neo missing. - En betusiechu ko kigomin logoek biik en chongindo niton kogochin konyor omitwogik che kororonen ago chegimen. Keretab 3. Tililindo ak ribet na kararan. En niton konyor ibinda age tugul tililindo ago itin konyor yamet en tuguk che kororonen.

Nee kiit ne kiyai temik en TIST,.. En seminaisiek ak konetisiosiek en kilastaisiek koityin konetisiet kou; HIV, AIDS, malaria, omitwogik, tililindo ko nyoru chi ne mogingen. Keretab 4: Somanet nebo barak. Igochin chitugul en ole miten konyor somanet ak kogiletagei ak boroindo. Nee kit ne kiyai temik en TIST... - En ngalaletab biik chechang komwoe kole kigotoret ichek rabisiek chebo ketik en lagokwak en somanet ak konetisiet ne kikonyor chechang. - Kinyorunen alak kelchin en Mazingira bora. Keretab 5: Kogimitetab kwonyik. Kinyor kwonyik ak tibiik kimnotet ak boisionik en koyometabgei. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... - En kurubisiek, kilastaisiek, GOCC ak LC ko enchuton tugul komiten waletab kandoindet en biik tugul konyor kimnotet. - Tinye kwonyik boroindo koboisiechi biik en utugul en boisiet. Keretab 6: Beek chetililen ak tugul che kiboisien. Ribetab beek ak ole kiboisioto en kasarta age tugul. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... Chechang en Temik che kiit imbarenikwak onosiek ko kigonyor ribset imbarenik ak konyor beek che kororon ak kotesak beek en onosiekwak.Tinye temik koyometab ngalek ak biik alak. Keretab 7: Boisietab kwenik ak tuguk che kiboisien. Miten maisiek che keboisien ago che kororonen che konu kenyorunen tililindo en abogora. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... - Ye kingoit Tist jikosiek che kiboisien, kocham temik amun momiten barak missing oliyet.Ago toreti en kwenik amun boisien che ngerin. - En amun tinye temik ketik koitin kochor temenik ak koboisien. Keretab 8: Boisiet ak kelunoik che kinyor. En nito kogochin tononet, ak kobarait kelunoik en biik ak konyor biik boroindo en tuguk alak. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... - Tinye temik kiboitinik 150 cheboisiechin en imbarenikwak. - Tinye ketik chebo logoek chenyorunen melekwek, segemik, kwenik. - Tinye kora rabisiek che nyoru en ketikwak. Keretab 9: Musoknotet, Tounik ak Tesosiek. Miten annyun teksosiek ak kogimitetab tuguk che kigetoo ak ngalalet nebo musoknotet ne miten barak missing. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... Keitigei en ngalalet ko nyumnyum en murenik ak kwonyik kobo neranik. Kigeto kaumetab koristo (Carbon) miten kora minutik che konu rabisiek ak en let konyor imbarenik ribet ne kararan. Keretab 10: Boisetab koyometabge. Bose melekwek che chutu en echek ak en emotiinuek alak. Nee kiit ne kiyai temik enTIST... - Tinye neranik ak kuwonyik toretet koyob temik noton kotogunen en tuyosiekab kilasta. - Melekwekab ketik kotoreti temik ye nyoru rurutik chechang ye ribe imbarenikwak.

Keretab 11: Tononetab to-onisiekk ak Bororosiek. Kigochi to-onisiek ak kimugulmet mengot, ribset ak magutik chemiach. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... - Itinge temik ak biikab boror en toretosiek. - Igimite tolochigab tist chi tugul. Keretab 12: Ribetab amituwokik ak ole kisigen. Nyolu komiten ribet ne kararan ak kosibet agobo niton. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... Tinye temiik imbarenik okwoen en toretetab (CF) boisien keturek, minetab minutikak ketik konyorunen omituwogik. Keretab 13: Waletab Emet. Ibi boroindo neo missing en tetetab watetab emet amun miten korisuwek che ngeme emet, ak koboisien tuguk che mongeme. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... - En inguni kotinye temik tugul en tist ketik chesire 16+ million che toreti en waletab emet. - En ketik che miten kotinye konoruwetab tannisiek 3.5M che bo koristo ne yaa. Keretab 14: Sobet ne miten Beek Ribet ak koboisien kou nyochosiek, onosiek che echen ak tuguk chegonu mogornotosiek chebo bandabtai. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... En temik che chang ko kigomin ketik che nomege ak beek ngegusiek ak ole bune beek. Keretab 15: Sobet en Koret. Nyolchin kerib kegonorchi, kerib timwek, kerib melewet komatesak ak kerib mengotosiek chebo tiony ak ketik. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... Kigomin temiik che chang chebo ketik chetoreti mengotosiekab segemik, timwek ak kowech imbarenik che kigage musuch koboisien konyor omituwokik. Keretab 16: Kaliet, imanda ak ole somonen kipsomaninik. Kigimit kalyet ak keribchi biik imandanyuan asi konyor bandabtai ak konyor chi tugul naenyin kou ole kaimuch. Nee kiit ne kiyai temik en TIST... Boisie temik ak bororiosiek che chang kogimitetab tolochigab TIST. Keretab 17: Koyometab kibagengeisiek en keroniton. Kogimitetabge en tuguk che kimoginge en bandabtai. Temik en TIST... Boisie tist ak toretik kou, Kenya Forest Service, Taylors of Harrogate, Freshfields ak USAID. En anyun kenutichuton kainyori, kemoche igonech kabuwatengung ne noton kit ne giya kurubit ago monyoru en chu 17. Kimoche kora igonech naengu ole imuchi kotoretito temik anan ko konetisiet ne momiten en chuton asi kimuch kenyorunen melekwek che miten barak. Ongalalen en tuiyetab kilasta as komuch koyok kiboitiyot nebo kilasta.