Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.

Some of the members of Karandi TIST Cluster during their monthly meeting.
Inside: Julia Wangui Mathara: TIST Values of Low Budget, High Results is working well for me and my family. Page 2 Mary Wanza: How the TIST Program motivated me to earn more income from sale of tree seedlings. Page 3 Nturukuma TIST Cluster: We Have Seen Positive Transformation in Our Area. Page 3 Martin Njoroge: How I have benefited from TIST. Page 4 Karandi TIST Cluster: TIST is helping us have peace and harmony in our area. Page 4 Joseph Maina: My story with TIST. Page 5 Jurswinnie Nkirote: A young Cluster Servant with Amazing Passion to serve Farmers.
Julia Wangui Mathara: TIST Values of Low Budget, High Results is working well for me and my family.
Story and interview done by David Wambugu Wiyumiririe Cluster Servant.
M y name is Julia Wangui Mathara, a TIST Farmer and member of Caanan Small Group, TIST number 2008Ke517, Suguroi Cluster withinWiyumiririe region, Laikipia County. In the year 2008, TIST expanded to my area through TIST Social Entrepreneurship (TSE) efforts. Jinarris Gachoya from Lamuria was the Team Leader. Among the first people to receive TIST was Daniel Ndumia. Daniel moved from home to home talking about TIST to everyone in the village. I later started attending Cluster Meetings where I learntmore about it. We formed a Small Group and named it Caanan. We were educated to plant all types of trees except the Eucalyptus, because it harms croplands, and not to cut the already existing trees, as they would be of great help to our environment. We were also taught about Small Group weekly meetings.This helped us to work together and help each other. We began establishing tree nurseries and doing Conservation Farming. In addition to Cluster meetings, we have also learnt a lot from Mazingira Bora monthly newsletters. We have learnt many things like how to manage our health, diabetes, pressure, and we also learnt TIST values. As we continued participating in TIST, the more we learnt new things.When baseline and tree quantification was done by Patricia and Virginia, we got to understand carbon business better. Though we had learnt it at the Cluster meetings, it is only when TIST Quantifiers came to our farmers that we really appreciated and understood the subject. In TIST, I learnt new ways of making money from selling seedlings from my tree nursery. There are many types of species; Cyprus, Gravellia, Pine, and Casuarina. I have also added nontimber fruit seedlings like Tree Tomatoes, Sweet Banana, Yellow Passion, and Purple Passion seedlings. I am aware these non-timber seedlings won’t count for carbon, but I know they are good for nutrition. Today I have more than 2,000 seedlings. I appreciate and practice the TIST Value of “Low Budget High Results”. It works very good for me as it helps in budgeting effectively, thereby I am able to buy food, pay school fees for my kids, and it is helping my husband to build a permanent house. Now I would encourage all members, especially new TIST members, to plant more trees and keep waiting and they will enjoy fruits of TIST. Moreover, I would call upon the government to help TIST,so that many farmers can begin taking action in planting and conserving trees and our environment.
Mary Wanza: How the TIST Program motivated me to earn more income from sale of tree seedlings.
Story and interview done by Moses Nduva,TIST Cluster Servant.
I am Mary Wanza from Mukameni Cluster in Machakos county. My Small Group is known as Kyeni Kiseo -TIST number 2022ke846. Before I joined TIST,I had been preparing small tree nursery beds with just a few seedlings, which could earn me just a little amount of money. I wasn’t serious about this because I didn’t expect to earn a lot of money from such a project. When I became a member of the TIST program early last year, I was requested by Mukameni Cluster leaders to supply tree seedlings to their Cluster. I sold all the available seedlings, but they were not enough, forcing them to purchase the remaining seedlings from my neighbour. This challenged me greatly, after which I decided to attend Cluster meetings and learn how to establish tree nurseries using the Best Practices. In the process, I learned how to do a raised seed bed. During the onset of the last year’s short rains in the month of November 2022, I had healthy and strong tree seedlings that I supplied in Mukameni, Iviani, and other TIST Clusters. Before joining TIST, I was not sparing any seedlings for my farm. Now I have learnt to plant some in my own farm. I am also training more farmers in nursery management. The market is huge. I am grateful that I have got this business opportunity through TIST.
Nturukuma TIST Cluster: We Have Seen Positive Transformation in Our Area.
By Joseph Munene, TIST Cluster Servant.
We, Nturukuma TIST Cluster, are thankful for our participation in TIST Program. We are in Laikipia East, Laikipia County and we border Meru County. Before we received TIST in our area, our lands were almost bare with a tree coverage of approximate 25%, despite the area being on close proximity to Mt Kenya forest. There were numerous efforts made by different organizations and Government to curb deforestation and desertification issues. We all appreciate these efforts. However, when TIST came in, it made all the difference. Most organizations do a single day event, such as tree planting, without proper follow-ups.TIST was different. It helped us organize into Small Groups and in Clusters, thereby making our efforts consistent over period of time. TIST was introduced our area in the year 2005. We embraced it and started having numerous Cluster meetings, which acted as a way to sensitize people on the need to do afforestation and reafforestation. Many Small Groups were formed and started planting trees. Since then, the tree coverage has risen toalmost 75%, and the area has turned out to be food basket to the entire Nanyuki town area.This is as result of Conservation Farming which many farmers have now adopted. Further, growing fruit trees has become popular since it’s a source of income and food for the family. Through TIST Best Practices of rotational and servant leadership, our Cluster has been able to produce good leaders. Kujengana has boosted the confidence inour leaders and members.TIST has become popular in this area, attracting many people, and leading to expansion in nearby areas through multiplication. NkandoN Cluster has been started and growing. We are grateful to the program for many benefits in the region and hope to spread these benefits to other regions.
Martin Njoroge: How I have benefited from TIST.
Story and interview done by Virginia Wairima,TIST Cluster Servant
I am member of Small Group 2005KE1293. Our Small Group name is Sindolofrom Gaturiri TIST Cluster. I joined TIST in 2005. Since then, I cannot regret joining because I have benefitted in several ways such as receiving trainings with other members,making new friends, acquiring knowledge on different trees species,practicing rotational and servant leadership, and learning how to prepare a tree nursery, among others. Importantly, I have been receiving TIST carbonpre-payment and also Profit Share. Through these payments, I have started a sheep rearing project. I intend to fully fund this project using TIST earnings. I have learned in TIST how I can plant fodder trees that can earn me carbon income and still feed my animals. Since I have just started, all I can say is – Watch this space! I will be back with my success story soon!
Karandi TIST Cluster: TIST is helping us have peace and harmony in our area.
By Rahab Mbogo,TIST Cluster Servant.
We live in a volatile Laikipia region where cattle rustling has affected our area recently. Many families have lost their animals, as different communities fight over scarce water and grazing lands. However, within our Karandi Cluster region, through Cluster meetings, we have been able to bring different ethnic communities together. At the Cluster meetings, we discuss issues together and make resolutions to maintain peace and harmony. During our recent Cluster meeting, our members discussed intensively about the security situation in our area. We reviewed TIST trainings and realized Climate Change is real. The current severe drought that is pushing communities to fight is as a result of global warming phenomena.The way to avoid it is not to fight over resources, but to find ways to conserve and preserve those resources and using them sustainably. We vowed to be part of the solution to this problem. We agreed to start tree nurseries at individual, Small Group and at Cluster level. We aim to produce enough seedlings that will also benefit the grazing communities. We have observed grazing areas with trees are able to keep grass alive for a longer period of time. Grazing areas without trees receive scorching sun that burns the grass and when strong winds come, everything is blown away leaving the ground bare. We also realized that most pastoral areas receive torrential rains that cause huge flooding. These floods cause massive soil erosion, thereby resulting in terrible land degradation. Our goal is to encourage pastoral communities to embrace tree planting. This will help nurture their grazing lands and conserve their grass for longer period of time – enough to feed their animals till next rains. On our end, we reminded each other to continue practicing Conservation Farming, and keep on preparing compost manure. We also agreed to continue embracing energy saving jikos as away of preserving our trees and also our health.
Joseph Maina: My story with TIST.
Story and interview done by David Wambugu Wiyumiririe Cluster Servant.
I am Joseph Maina Wandurua of Wiyumiririe Cluster, a Small Group No. 2008Ke889. I came to know about TIST when I attended a chief’s Baraza where a man named Gachoya was given a chance to speak and there he introduced about TIST in 2008. From there I followed him to know more about it until we formed a group, though many people were worried that the land would go with wazungu but later were taught that trees purify the environment so they started joining one by one. I planted trees of different species which I keep till now and they have helped me in many different ways like source of firewood through pruning and thinning, getting payment for carbon credit. I have attended several seminars in Meru at Gitoro Conference Center. I have learned how to make energy saving jikos with mud. I have helped build so many in my Cluster. I have benefitted with Conservation Farming, tree nursery, kitchen garden, beehives, and have learnt how to manage diabetes, blood pressure, and also have a balanced diet in order to maintain good health.This is why I never miss Cluster meetings. Cluster meetings are perfect platforms to develop ourselves in other areas of our lives. We have organized ourselves to start other projects like buying water tanks, mattresses, thermoses, and many more. Since it is the only program in the area cleaning the environment and have many teachings as stated above. The other thing is that I would like to encourage all members to have co-benefits since they add to the value of our Carbon Credit payments. I would therefore urge all to join the program, as it’s a way of poverty eradication and will uplift the living standards. I love TIST, I love its taste, I live in TIST and I rely on TIST all my life.
Jurswinnie Nkirote: A young Cluster Servant with Amazing Passion to serve Farmers.
I am JurswinnieNkirote from Meru County. I joined TIST in year 2020. My Small Group is Wakulima, TIST Number 2021KE1161. We proposed to name our Small Group Wakulima( Swahili for Farmers) with my other Small Group members because we all love farming. However, upon joined TIST, we learning farming is not just growing crops and keeping animals. We learnt trees are beneficial in supporting our crop and animal farming. Before TIST, we had few trees in our farms. Actually, we had erroneously thought trees could harm our crops, so we avoided having trees in our crop lands. TIST helped us overcome this ignorance. At the Cluster meetings we got opportunity to talk to other farmers and visit their farms. We were surprised to see that trees indeed provide shade, humus and preserve soil moisture necessary for crop growing. We became regular attendees of Cluster meetings. We realized there is a lot to learn and share at the meetings. It is during one of the Cluster meetings that an opportunity to serve farmers was announced. I volunteered myself to be trained a Cluster Servant. I began my Cluster Servant trainings towards the end of year 2021. Mary Gitonga was my trainer. I was tested and qualified in 2022 and started serving three (3) Clusters namely; Kiija, Nkandone, Marimba andKiriene. Through my Quantification and training work, I helped TIST expand to new villages. I helped start Abogeta and Gateigoki Clusters. Each day, I am getting requests from different villages to establish new Clusters. At my young age, I have grown into a responsible and humble servant.TIST has helped me develop leadership skills. I have gained a lot of confidence. I never though I could address elderly people in my village. I now do it with a lot ease. People in my Clusters hold me highly. They even seek advice from me in other spheres of life. I am proud serving TIST Farmers. Besides getting job as a Cluster Servant, I continue to benefit from activities I am doing at my farm.TIST is a Blessing in my Life.
Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.
Baadhi ya wanachama wa Karandi TIST Cluster wakati wa mkutano wao wa kila mwezi.
Inside: Julia Wangui Mathara: TIST value ya gwita ngugi na matumiri ja makai na kwona mpumi i nene ni ogwota ngugi bwega kiri uni na famili yakwa. Page 2 Mary Wanza: Uria muradi jwa TIST bwambikiire inya kugwata mbeca ingi na njira ya kwendia miti i minini ya kuanda. Page 3 Nturukuma TIST Clasta: Nitwonete ugaruruku bubwega kiri ntura cietu. Page 3 Martin Njoroge: Uria mbonete baita kuuma kiri TIST. Page 4 Karandi TIST Clasta:TIST ni igututetheria kugia na ukiri na kugwatanira kiri ntura cietu. Page 4 Joseph Maina: Rugano rwakwa na TIST. Page 5 Jurswinnie Nkirote: Clasta Servant ari na wendi u munene wa gutungatira arimi nkinya kethira atakara muno.
Julia Wangui Mathara: TIST value ya gwita ngugi na matumiri ja makai na kwona mpumi i nene ni ogwota ngugi bwega kiri uni na famili yakwa.
Rugano na interview kuuma kiri David Wambugu ,Clasta servant.
R itwa riakwa ni Julia Wangui Mathara,murimi wa TIST na mumemba wa gakundi ga Caanan Small group,namba ya TIST 2008ke517 ndeene ya Suguroi clasta kiri region ya Wiyumiririe, Laikipia county. Mwaka wa 2008, TIST niyakinyire ntura cietu gukurukira TIST Social Entrepreneurship (TSE). Jinarris Gachoya kuuma Lamuria niwe ari mutongeria wa Timu. Kiri arntu ba mbere kugwata TIST ni Daniel Ndumia. Daniel etaga mujii kwa mujii akimenyithagia antu bonthe mantu jegie TIST. Nindetire mucenio jwa clasta jwa TIST nkithoma mantu ja maingi.Nitwathondekere gakundi kanini tukigeta Caanan. Nitwathomithirue mantu ja kuanda miti mithemba imingi na nkinya gitumi gia kurega kuanda mibau niuntu nika ithukagia miunda na makiria twathoma mantu ja kumenyeera miti iria iri muundene niuntu bwa kumenyeera riera. Nitwathomire mantu ja micemanio ya o kiumia ya gakundi. Untu bubu nibwatutetherie gwita ngugi amwe na gutethania.Nitwambiririe kuthithia nasari na nkinya urimi bubwega bwa CF. Amwe na micemanio,nituthomete jamaingi kuuma kiri ngatheti ya mazingira bora ya o mweri. Nituthomete mantu ja maingi jegie ugima bwa mwiri ja murimu jwa cukari,gwitia kwa ndamu na nkinya mantu jaria TIST ikagiira muno jamo TIST values. O uria twetire mbere na TIST, nitwetire mbere kuthoma mantu ja mageni.Kagita karia twatarirwe miti ni Patricia na Virginia niko twamenyeere biashara ya kaboni nkuruki. Onakethira nitwathomaga ndeene ya micemanio,riria atari ba miti bejiire miundene yetu nirio twagwirirue muno na kumenya nkuruki. Kiri TIST, nindamenyire njira injeru ya kuona mbeca na njira ya kwendia miti ya nasari. Kuri na miti mithemba imingi ja; mitarakwa, mikima, pine na casuarina. Nimbongerete mithemba ingi ja mitunda ya ndamu, tumicukari, mitunda ya Miugu ya yellow na purple. Miti iji ti ya kaboni ni ya biakuria. Narua iji kiri nasari ndina miti nkuruki ya ngiri ijiri. Ndinakugwirirua TIST na ngeta mbere kuthingatiira TIST value ya gwita ngugi na matumiri ja makai nikenda mbona mpumi inene. Value iji ni igwita ngugi bwega kiri uuni. Niitethagia kuthithia macabu bweega nkoomba kugura biakuria,kuriha fees ya cukuru na niikumbithia mukuru wakwa gwaka nyumba injega. Nandi ningwikira inya arimi bonthe na nkuruki arimi baria ageni kiri TIST, beete mbere kuanda miti na gweterera kuona matunda na TIST. Amwe na bubu, nikuromba thirikari itetherie TIST, nikenda arimi baingi boomba kujukia ikinya ria kuanda miti, kumimenyeera na nkuruki kumenyeera riera.
Mary Wanza: Uria muradi jwa TIST bwambikiire inya kugwata mbeca ingi na njira ya kwendia miti i minini ya kuanda.
Rugano kuuma kiri Moses Nduva,TIST clasta servant.
R itwa riakwa ni Mary Wanza kuuma clasta ya Mukameni ndeene ya Machakos County. Gakundi gakwa kanini getagwa Kyeni Kiseo namba ya TIST 2022ke846. Mbere ya kuthungira kiri TIST, nindathithagia nasari ya miti imikai muno iria ndoonaga tubeca tukai. Ntairitanagiria muno niuntu ntonaga mboomba kwona mbeca inyingi kiri kamuradi kanini ja kaa. Kagita karia ndatuikire mumemba mwaka muthiru wa 2022,atongeria ba claster ya mukameni nibandombire ndibathondekere miti ya kuanda kiri clasta.Nindendiirie miti yonthe iria ndari nayo na iteganire igituma beete kugura kiri muturi wakwa nikenda mboona iria bendaga.Untu bubu nibwatumire ndarabanga gwita mucemanio wa clasta nthoma nkuruki njira ya kuthithia nasari ya miti na njira injega. Nindombere kuthoma kuthithia nasari yukiritue. Mbura ikija kuura mweri jwa novemba mwaka wa 2022,miti yari igukimyia ria kuandwa. Nindombire kwendia miti kiri Mukameni, Iviani na clasta iria ithiurukirite.Mbere ntuika mumemba wa TIST, ndendagia miti yonthe nkinya nkaaga ya kuanda muunda jwakwa.Nandi ini ninkuumba kuanda miti kiri muunda jwakwa. Ninkuthomithia arimi bangi njira ya kuthithia na kumenyeera nasari.Thoko ya miti ya kuanda ni inene. Ndina nkatho kiri TIST ni kaanya gaka ka biashara ya wendia wa miti.
Nturukuma TIST Clasta: Nitwonete ugaruruku bubwega kiri ntura cietu.
Rugano kuuma kiri Joseph Munene,TIST clasta servant.
B atwi clasta ya TIST ya Nturukuma,turi na kugwirua kwithirua turi ndeenebya TIST.Turi kiri Lakipia East, kiri Laikipia County turiganiritie na Meru County. Mbere ya TIST gukinya,miunda yetu nitaka itari na miti niuntu yari gicunji kia 25% onakethira turi akuhi na mwitu wa Mt Kenya.Nikwari na mibango imingi ya kumenyeera miti ni ikundi na nkinya thirikari kiri gutegeera winyangia bwa miti na nkinya kuanda kuria yatemi.Turi na kugwirua ni ngugi iji. Kunari uu,riria TIST yejiire ni yaretere ugaruruku u munene muno.Ikundi imwe ithithagia ngugi ya ntuku imwe ya uandi wa miti na gutigiira au na kwaga kuthingatiira.TIST yari na mwanya muno.TIST niyatumbithirie kuthithia tukundi tunini na nkinya clasta gutigiira ngugi ni igutegerwa gwa kagita. TIST yambiririe ntura cietu mwaka wa 2005.Nitwamiamukire na kwambiriria micemanio imingi ya clasta,iria yatukire njira injega ya kumenyithia antu ngugi ya uandi wa miti.Ikundi inyingi nijieandikithirie na kwambiriria kuanda miti. Kuuma kagita kau,miti nandi niongerekete muno nkinya gicunci kia 75% na ntura yaguruka yatwika ya kuejaga tauni ya Nanyuki yonthe biakuria.Bubu buumanitie na urimi bubwega bwa CF buria arimi baingi batumagira.Nkuruki, uandi wa miti ya matunda nijwikiritwe muno, niuntu ninjira ya kwona mbeca na biakuria kiri famili. Gukurukira njira injega yaTIST ya utongeria bwa muthioruko ,clasta yetu niumbite kwona atongeria babega.Kujengana nigukiritie baingi muno kugia na kuumiria kiri amemba na atongeria.TIST nandi niimenyekanite bweega ntura cietu,na niigukuciiria antu baingi na nkinya igeta mbere gutamba kiri ntura iria itukuhiritie.Nkando N ni imwe ya clasta igukura bweega. Turi na kugwirua kiri TIST niuntu bwa baita inyingi kiri region iji yetu na turi na mwihoko ati baita iji igatamba kiri regions ingi.
Martin Njoroge: Uria mbonete baita kuuma kiri TIST.
N di mumemba wa gakundi kanini ka 2005ke1293. Ritwa ria gakundi geetu ni Sindolo kiri clasta ya Gaturiri. Ndathungiire kiri TIST mwaka wa 2005. Kuuma kagita kau, Guti acara boomba gutara niuntu nimbonete baita wa mathomo amwe na amemba bangi, kugwata acore,kumenya baita ya miti mithemba imingi, kugwata utongeria wa muthiuruko,na kumenya kuthithia nasari ya miti na jangi. Bwa gitumi,nimbithiritue nkigwata mbeca cia alubanji ya kaboni na nkinya baita yongwa.Kiri marihi jaja, nimbambiritie muradi wa kurithia ng’ondu.Ndina mubango wa gukuria muradi uju kuumania na mbeca cia TIST. Kuuma kiri TIST ninthomete uria boomba kuanda miti ya iria ria ndithia aria nkoona mbeca cia kaboni na ndithia cione iria. Niuntu ni nandi mbambiritie,uria mbuumba kuuga ni mpa kaanya...Nimbijite oo nandi na rugano runthe!
Karandi TIST Clasta:TIST ni igututetheria kugia na ukiri na kugwatanira kiri ntura cietu.
T uturaga kiri Laikipia region naria kuri na wamba wa ng’ombe. Famili inyingi ni itete ndithia ciao riria bakuruira ruuji na miunda ya kurithia. Kunari uu,kiri region ya karandi clasta, gukurukira micemanio ya clasta,nituumbite kureta ukiri kiri akari ba guntu mwanya. Kiri micemanio ya clasta, nitwaranagiria na kurata mpumi amwe na gwitikaniria kwogu tukareta ukirii na urumwe. Kiri mucemanio jwa muthia,amemba nibariririe mantu njegia kwaga ukaria. Nitwathomere mantu jegie rirlera na turona ugaruruku bwa riera ni bwama.Waagi bwa biakuria buumanitie na kwaga mbura kwogu antu bakurua gitumi kiri ugaruruku bwa riera. Njira ya kuthiria thina iji ti kurua niuntu bwa nduuji kana nyanji, tiga gucua njira ya kumenyerera riera na biria turi nabio na njira injega. Nitwagwatanire tutuike ndawa ya thina iji.Nitwetikaniririe kuthithia nasari ja muntu,gakundi na nkinya ja clasta.Turi na mubango wa kuthithia nasari ya miti ya kwigana na nkinya ya gutethia ndithia.Nitwonete ati guntu kuria kuri na miti,nyaki ya ndithia niumbaga gwikara gwa kagita ka raja nkuruki.Guntu kuria kurithagua na gutina miti,riuga riithagia na ruugo rweja rugakamata yonthe na gutiga muthetu jumutheri. Nitwonere ati guntu kwa ndithia,mbura ijaga inene na ikathithia maria ma nduuji.Nduuji iji iretaga gweta kwa muthetu na njira inene muno na kwogu muthetu jukenyangua muno. Mworonto jwetu ni kuthomithia baria barithagia nkinya boo baande miti. Njira iji igatuma bamenyeere miunda yao na nkinya nyaki ya ndithia igekara gwa kagita karaja - na ikeganiira ndithia nkinya kagita kangi ka mbura. Nitwitiite mbere kwira arimi batumire njira yrimi bubwega bwa cf, na beete mbere kuthithia mbolea ya compost. Nkinya twiite mbere na gutumira mariko ja kumenyeera nku ja njira ya kugitira miti na ugima mwega wa mwiri.
Joseph Maina: Rugano rwakwa na TIST. Rugano kuuma kiri David Wambugu Wiyumiririe cluster servant.
M bitagwa Joseph Maina Wandurua wa Wiyumiririe clasta gakundi ga 2008ke889. Ndamenyire mantu ja TIST kiri mucemanio jwa Chibu,aria muntu wetagwa Gachoya akuewa kaanya aririe mantu jaTIST mwaka wa 2008. Kuuma au nindetanirie nawe nikenda boomba kumenya nkuruki na kiambiriria gakundi nkinya kethira antu nibakiraga miunda yao yoomba gwita na wazungu. Nimbathomithirue nkuruki ati miti niyo itheragia riera na bakiambiria gutonya umwe umwe. Nindaandire miti mithemba imingi iria menyeerete nkinya nandi. Miti iji ni itethetie na njira inyingi ja nku kuuma kiri mpang’i jia miti na marihi ja kaboni. Nimbitiite semina inyingi Meru,Gitoro conferrnce center. Nindathomire njira ya kuthondeka mariko ja kumenyeera nku ja ntaka. Nintetheretie kuthoka mariko ja maingi kiri clasta. Nimbonete baita kuuma kiri urimi bubwega CF,nasari ya miti, kamuunda ga kitchen, beehives, na ninthomete njira ya kwigitira na mirimu ja murimu jwa cukari, gwitia kwa ndamu, na nkinya murire ju mwega. Giki nikio gitumi nticeragirwa ni mucemanio jwa clasta. Micemanio ya clasta ni kaanya kangi ga keega kagutuma ka gutuma twikurie kiri mantu jangi ja muturire. Nitwibangite kuthithia miradi ingi ja kuguranira matangi ma ruuji, mattreses, thermos na ingi.uju niju muradi junka juria jukumenyeera riera na juri na mathomo jamaingi. Ninkuromba arimi bangi boonthe bathithie ngugi ingi iria iretaga baita amwe na iji ya kaboni. Nikuromba antu bonthe bathungire kiri muradi wa TIST niuntu nijwa kuthiria ukia na gukiiria miturire ya antu.NimbendeteTIST, Nimbendete mucemo wa TIST,Ntuuraga ndeene ya TIST and nimbataranitue ni TIST muturirene bwakwa bunthe.
Jurswinnie Nkirote: Clasta Servant ari na wendi u munene wa gutungatira arimi nkinya kethira atakara muno.
M bitagwa Jurswinnie Nkirote kuuma Meru county. Ndathungire TIST mwa jwa 2020. Gakundi gakwa kanini ni wakulima Namba ya TIST 2021ke1161. Twathurire riitwa wakulima (riitwa ria kiswahili ria murimi) na amemba bangi ba gakundi niuntu ntinthe nitwendete urimi. Kunari uu,riria twathungire kiri TIST, nitwathomire ati urimi ti kuanda imera aki na kwiga ndithia. Nitwathomire ati miti nmiri na baita inyingi kiri imera na nkinya kiri ndithia. Mbere ya gutonya TIST, twari na miti imikai munomiundene yetu. Makiria twaiji ati miti niyakuthukia imera cietu, kwogu tuteendaga miti kiri miunda yetu ya imera.TIST niatutetherie kuruta mathuganio jaja. Kiri micemanio ya clasta, nitwombere kwaria na arimi bangi na nkinya gwita kiri miunda yao. Twari na kumaka muno kwona ati miti ni itethagiria imera na kurenda miundu,mboleo na nkinya kurigiiria gwita kwa nduuji kuuma miundene. Kuuma au tutatiira micemanio ya clasta ringi. Nitwonere kuri na jamaingi ja kuthoma na kumenyithania ndeene ya micemanio.Ni kiri micemanio iji kaanya ga gutungatira arimi kaugirirue.Ninderutire kuthomithua nikenda ntuika clasta servant. Nindambiririe kithomo kia clasta servant muthia wa mwaka wa 2021. Mary Gitonga niwe ari mwalimu wakwa. Nindathithirie kigerio na ngikuruka na nkiambiriria ngugi ya gutungatagira arimi mwaka wa 2022. Ntungatagira clasta ithatu ja: Kiija Nkandone, Marimba na Kariene. Kiri ngugi ya gutara miti na kuthomithia arimi, nintetheretie TIST gwita kiri ntura ingi. Nandi iji ni ningwita ngugi iji na uthu muno. Amemba ba clasta ciakwa ibampejaga gitio nkinya ona kuromba kirira kia muturire. Ndina gikeno gutungata arimi ba TIST. Amwe na kugwata ngugi ya gutungata ja clasta servant, nimbitiite mbere kugwata baita kiri ngugi iria ngwita muundene jwakwa. TIST ni kitharimo kiri muturire bwakwa.
Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.
Amwe a arimi a Karandi TIST Cluster mari mucemanio-ini wa oro mweri.
Inside: Julia Wangui Mathara: Uria mubango wa TIST wa “low budget high results” undeithitie hamwe na family yakwa. Page 2 Mary Wanza: Uria mubango wa TIST undeithitie guthondeka baida kuumana na wendia wa miti ya kuhanda. Page 3 Nturukuma TIST Cluster: Nituonete ugaruruku matura-ini maitu. Page 3 Martin Njoroge: Uria TIST indeithetie. Page 4 Karandi TIST Cluster: TIST ni iratuteithia kugia na thayu na urumwe itura-ini ritu. Page 4 Joseph maina: Rugano rwakwa rwa TIST. Page 5 urswinnie Nkirote: Murumi mwuthi uri na undu wa mwanya wa gutungatira arimi.
Julia Wangui Mathara: Uria mubango wa TIST wa “low budget high results” undeithitie hamwe na family yakwa.
Rugano na kuhungwo gwikitwo ni David Wambugu Wiyumiririe Cluster Servant.
R iitwa riakwa ni Julia Wangui Mathara, murimi wa TIST na mumemba wa ngurubu nini ya Caanan, TIST namba 2008Ke517, Suguroi Cluster ituura ria Wiyumiririe County ya Laikipia. Mwaka-ini wa 2008 TIST kuhitukira mubango wa TIST Social Entrepreneurship (TSE) nimaingirire maturaa-ini magitongorio ni Jinarris Gachoya kuma Lamuria. Umwe wa kugunika na TIST aari Daniel Ndumia uria wathiaga mucii kwa mucii agithomithania uhoro wa TIST. Thutha-ini nindambirie guthii micemanio ya Cluster kuria ndamenyire makiria uhoro TIST na tugithondeka ngurubu ya Caanan. Ni twathomithirio tuhande miti yothe tiga iria ya mibao, todu nithukagia migunda, na tutigateme miti iria mihande ni tondu ni iteithagia maria maturigicirie. Oho nitwathomithirio uhoro wa micemanio ya oro kiumia. Undu uyu ni wa tuteithirie kuruta wira na urumwe tugiteithanagia. Ni twabiririe guthondeka nursery cia miti hamwe na urimi wa kugitira maria maturigiciirie. Hamwe na micemanio ya cluster, nituthomete maingi megii ngatheti ya oro mweri ya Mazingira Bora. Nituthomete maundu maingi megii ugima mwega wa mwiri, mirimu ya cukari, guteng‘era thakame, hamwe na unduire wa TIST. O tugithiaga na mbere na TIST, noguo twathomaga maundu meru. Riria muthingi na kuhitukio kwa miti gwekirwo ni Partricia mena Virginia, nitwagiire na utauku wa biacara ya carbon wega. Ona gukorwo ni twathomete micemanio-ini, quantifiers a TIST moka migudaini nitwakenire tondu nitwataukiirwo wega. Thiini wa TIST, nithomete maundu meru ma uria ingithondeka mbeca kumania na kwedia mbegu cia miti iria iri tuta-ini ciakwa. Ndi na mitheba miingi ta mithithinda, Gravellia, Pine, na Casuarina. Oho ninyongereire miti itari ya ngu ya matunda ta Tree Tomatoes, Sweet Banana, Yellow Passion, na Purple Passion. Nijui miti ino ndingiunwo ngu no ni miega hari kuheana ugima wa mwiri. Umuthi uyu ndi na makiria ma miti ya kuhanda ngiri igiri (2000). Ninjui wega na ngeka kuringana na mutugo wa TIST, “Low Budget High Results”. Ni Mutugo mwega hari nii, ni undeithagia kuhuthira mbeca ciakwa wega, ngahota kugura irio, kurihira ciana thukuru na nindeithitie muthuri wakwa gwaka nyumba ya ihiga. No nyende kuumiriria amemba othe, muno aria eru, mahande miti miingi na magie na wetereri tondu ni makuona maciaro ma TIST. Ninguria thirikari iteithiririe TIST ni getha arimi aingi mahote kuhanda miti na mamenyerere maria maturigiciirie.
Mary Wanza: Uria mubango wa TIST undeithitie guthondeka baida kuumana na wendia wa miti ya kuhanda.
Rugano na kuhungwo mahuri ni Moses Nduva,TIST Cluster Servant.
N jitagwo Mary Wanza muikari wa Machakos. Ndi wa ngurubu itagwo Kyeni Kiseo Cluster 2022Ke846. Itaingirite TIST, ndaharagiria tuta ya miti ya minini na yaheaga mbeca nini. Ndioyaga undu uyu na hinya tondu ndionaga ta ungihe mbeca nyingi. Kiambiriria kia mwaka muhituku nindatuikire mumemba wa TIST na atongoria a Mukameni Cluster nimanjuririe ndimenderie miti ya kuhanda na ngimenderia miti yothe iria ndari nayo no ndiamaiganire na makigura iyo ingi hari mundu ungi. Undu uyu niwathinirie muno na ngiambiriria guthii micemanio ya Cluster kuria ndamenyire kuhariria na guthondeka tuta ya miti kuhitukira njira cia kiiriu. Mwaka muhituku, mweri-ini wa ikumi na umwe, ndaari na miti ya kuhanda yaari na hinya na riri na ngiambiriria kwenderia Mukameni, Iviani na TIST Cluster. Itanaingira TIST ndiatigagwo na mbegu cia kuigana cia kuhanda gwakwa no riu handaga mugunda gwakwa na oho ngaruta arimi kuhanda na kumenyerera tuta cia miti. Thoko ni nene na ngucokia ngatho kuri TIST ni undu wa kuhe mweke uyu.
Nturukuma TIST Cluster: Nituonete ugaruruku matura-ini maitu
Na Joseph Munene, TIST Cluster Servant.
I thue gikundi kia Nturukuma TIST Cluster twiina gikeno na gucokia ngatho ni kunyitanira na gukorwo mubango-ini wa TIST. Turi aikari a Laikipia East, County ya Laikipia na turiganitie na County ya Meru. TIST matanatucerera, migunda itu yaari na utheri na miti minini ta gichunji kia mirongo itano hari igana thengia wa gukurwo tukuhiririe mutitu wa Mt Kenya. Ikundi ngurani oro hamwe na thirikali nimageretie kugiria gutemwo kwa miti ohamwe na gutherema kwa weru mibango iria tuhimbiirie. Ikundi nyingi cihandaga miti muthenya umwe no citicokaga kurumirira no TIST mooka maari na utiganu, matubangire ikundi nini na Clusters haria matuteithirie kuhanda na kurumirira ukuria wa miti gwa kahinda. TIST mookire ituraini riitu mwaka wa 2005 na tukimaamukira na tukiambiriria kuria aikari mathomithirio bata wa kuhanda miti kuria gutari oro hamwe na kuhanda kuria gwatemetwo na ngurubu nini cikithondekwo na makiambiriria kuhanda miti. Kuuma hiindi iyo, miti niyongererekete na gichunji kia mirongo mugwaja na ithano na itura riri kuambiriria kwenderia na kuhunia itura ria Nanyuki, uu ni kurumirira arimi kuhimbiria njira ngaciru cia urimi oro hamwe na kuhanda miti iria imaheaga mbeca cia mahuthiro na irio. Kugerera utongoria wa utungata, Cluster itu niihotete kuruta atongoria akinyaniru na kwa ugwa kumenyeka ituura-ini undu uria utumite kuarama na gutherema kwa TIST. Cluster ya NkandoN niyambiririo na ni ithiite na mbere gukura na gutherema. Nituracokia ngatho na tugakenerera program ino ni maria ituikiire ituraiini na kuria kungi.
Martin Njoroge: Uria TIST indeithetie.
N ii ndi mumemba wa ngurubu nini ya Sindolo, Gaturiri TIST Cluster, namba 2005KE1293 iria ndaingirire mwaka-ini wa 2005. Kuma hindi iyo, ndingiicokia kuingira gikundi giki tondu nindeithikite na maundu maingi ta guthomithio hamwe na amemba aria angi, gucemania na guthondeka arata eru, kumenya mithemba nguurani ya miti, utongoria, guthondeka nathari cia miti na maangi maingi. Wa bata muno, ninyamukagira marihi ma carbon pre-payment na ugai wa baida mbia iria cindeithitie kuriithia mburi. Ndina mubango wa gutumira mbia ici cia TIST kurugamirira project ino ya kuriithia mburi. TIST ni indeithetie kumenya uria ingihanda miti ingindeithia guthukuma mbia cia carbon na oro ho ngagunika na irio cia mahiu makwa. Kuuma nyingire, uria ingiuga ni njetererai na muundore ni ngucoka na rugano rwakwa rwa uhotani!
Karandi TIST Cluster: TIST ni iratuteithia kugia na thayu na urumwe itura-ini ritu.
Na Rahab Mbogo,TIST Cluster Servant.
I thui tuturaga kuria kumu muno ituura ria Laikipia kuria uici wa mahiu uri iguru muno. Famili nyingi ni ciateire mahiu, ni tondu nduriri nyingi ciruagira mai na gwakuriithia. Kwaugwo, niundu wa Karandi Cluster, niundu wa micemanio ya Cluster, ni tuhotete gucokaniriria nduriri nyingi hamwe. Micemaniini ya Cluster ni tubangaga maundu maingi hamwe na kugia na mibango ya kuiga thayu hamwe. Mucemanio-ini wa Cluster uria urari ica ikuhi, ni twaririe maundu maingi megie thayu ituraini ritu. Ni tweririkanirie uhoro wa ucenjia wa riera. Ngaragu iria iri kuo ni iratindikiriria nduriri kurua niundu wa ucenjia wa riera. Kwigitira ti kurua no ni gwiciria uria tungimenyerera maria maturigiciirie. Twehitire gukorwo turi amwe a mathina maya. Tugitikaniria kwambiriria tuta cia miti oro mundu, ngurubu nini na gikiro kia Cluster. Turenda gukorwo na miti maiganu ya kuhanda ona iria iguteithia nduriri ingi. Ni tuonete ati gwa kuriithia kuria kuhande miti nyeki ni itiiragia ihinda inene. Kuriithia kuria gutari miti, nyeki yumagio ni riua naihenya na kumbukio ni ruhuho, indo ciothe cimbukio gugatigwo rukungu. Oro ho nitumenyete ati kuria nduriri ici cia kuriithia ciumaga ni kuuraga mbura nene muno ya kwaraha. Kwaraha guku gugatuma tiri ukuo ni kigwu, na thutha gukaga tiri munuru. Uria turenda ni kuiguithia nduriri ici cihande miti. Undu uyu ni uguteithiriria gwakuriithia kugie na nyeki iria iriikaraga ihinda inene – iria mangiriithia nginyagia riria mbura ikaura ringi. Marikiririo, tukiiririkania ati ni tuguthii na mbere na Conservation farming, na guthii na mbere guthondeka thumu. Oro ho ni tuguthii na mbere na guthondeka jiko ta njira ya kumenyerera miti na ugima witu wa miiri.
Joseph maina: Rugano rwakwa rwa TIST. Rugano na kuhungwo mahuri ni David Wambugu Wiyumiririe Cluster Servant.
N jitagwo Joseph Maina Wandurua, muikari wa Wiyumiririe ngurubu namba 2008ke889. Ndamenyire uhoro wa TIST mwaka-ini wa 2008, mucemanioini wa cibu kuria muthuri umwe wetagwo Gachoya aheirwo kaanya ga kwaria na akigweta uhoro wa TIST. Thutha ucio nindamurumiriire kumenya makiria nginya tugithondeka gikundi no andu nimetigagira migunda ni ikuoywo ni athungu. Ni tuathomithirio bata wa miti na urua ithondekaga riera na andu makiambiriria kuingira gikundi umwe kwa umwe. Ni ndahandire mithemba ngurani ngurani ya miti iria handite nginya riu na niindeithitie hanene na marihi ma carbon oro hamwe na nguu iria nyonaga thutha wa guceha miti. Niithiete seminar cigana ona Meru, Gitoro Conference Centre. Nimenyete guthondeka mariiko matahuthagira ngu nyiingi na oho ngateithia andu angi kumathondeka Cluster-ini iitu. Nindeithikite na maundu maingi taa kuhanda miti, miatuu, urimi wa C.F oro hamwe na kuhurana na mirimu ta ya cukari, kuhanyuka gwa thakame hamwe na mirire miega niguo kugia na ugima mwega wa mwili na nikio itatiraga mucemanio ona umwe wa Cluster. Micemanio ya Cluster ituheaga kaanya ka gwikuria na gwibanga kuambiriria project ingi ta kugura Matangi, mikondoro, ibuyu cia cai na indo ingi nyingi. Na tondu noguo mubango uria uri guku wa gutheria riera nituthomete maingi ta mau ndagweta hau rugongo. Undu uria ungi ingienda ni kuuria amemba oothe kuingira mubango uyu ta njira ya gwikuria kimuturire. No ningiriirie andu othe kuingira mubango-ini iyu, ni tondu ni njira imwe ya kunina thina na uteithie mundu kwiyukiriria. Ni nyendeteTIST, ni nyendete mucamo wayo, njikaraga thiini wayo na ndiihokagira TIST maishaini.
Jurswinnie Nkirote: Murumi mwuthi uri na undu wa mwanya wa gutungatira arimi.
N jitagwo Jurwinnie Nkirote kuuma County ya Meru. Ndaingirire TIST mwaka wa 2020 ngurubu nini ya Wakulima, TIST Namba 2021ke1161. Tweyandekithirie hamwe na amemba aria angi ritwa Wakulima (arimi na githweri) tondu ni twendete urimi. Kuma twaingira TIST, nitumenyete urimi too ukuria tu wa irio na uriithi wa mahiu. TIST itanoka twari ona miti minini migunda-ini itu. Nitumenyete bata wa miti hamwe na irio ukiringithania na hau kabere riria twetigagira kuhada miti ndugathukie irio. Kwaogwo ndigutiga kuhanda miti migunda-ini itu. TIST igituteithia kumenya uma. Micemanio-ini ya Cluster nituagiire na kaanya ga kuaraniria na arimi aria angi hamwe na kumacerera migunda-ini yao. Ni tuamakire kuona miti niiteithagia kuhe mimera kiruru, thumu oro hamwe na kumenyerera uigu wa tiiri na kwogwo guteithia gukura kwa irio. Nituambirie guthiaga micemanio yoothe ya Cluster na tugikurana twari na maingi ma kumenya na gucenjania micemanio-ini. Nindirutiire kurutwo na kubundithio ta umwe wa mutungata wa Cluster. Nindambiririe guthomithio, kwambiriria 2021. Mary Gitonga niwe wari murutani wakwa. Nindageririo na ngihetuka 2022 na ngiabiriria gutungata Cluster ithatu (3) na nicio Kiija, Nkandone, Marimba na Kiriene. Kuhitukira utari wa miti na githoma, nindateitheriirie TIST kuarama matura-ini meru. Nindateitheriirie kwabiriria Ambogeta na Gateigoki Clusters. Omuthenya ninyamukagira mahoya ma kuhingura Cluster njeru. Withi-ini wakwa ngurite na uigiririki na winyihia. TIST niindeithetie kwararamia uugi wa utongoria, ningite na uumiriru muingi. Ndieiraga no njaririe andu akuru ituraini riakwa. Riu ndimaragiria hatari na thina. Andu a Cluster yakwa nimanginyagira. Nimaahoyaga kirira kia maundu mangi ma miturure. Ningenaga gutungatira arimi a TIST. Kando na gukorwo ndi mutungatiri wa Cluster, ningenagira baida ya kiria nyonaga mugunda-ini wakwa
Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.
Baadhi ya wanachama wa Karandi TIST Cluster wakati wa mkutano wao wa kila mwezi.
Inside: Julia Wangui Mathara: Maadili ya TIST ya Bajeti ya Chini, Matokeo ya Juu yanafanya kazi vizuri kwangu na kwa familia yangu. Uku. 2 Mary Wanza: Jinsi Mpango wa TIST ulivyonichochea kupata mapato zaidi kutokana na mauzo ya miche ya miti. Uku. 3 Nturukuma TIST Cluster: Tumeona Mabadiliko Chanya katika Eneo Letu. Uku. 3 Martin Njoroge: Jinsi nilivyonufaika na TIST. Uku. 4 Kundi la TIST la Karandi: TIST inatusaidia kuwa na amani na utangamano katika eneo letu. Uku. 4 Joseph Maina: Hadithi yangu na TIST. Uku. 5 Jurswinnie Nkirote: Kijana Mtumishi wa Nguzo mwenye Shauku ya Kushangaza ya kuwahudumia Wakulima
Julia Wangui Mathara: Maadili ya TIST ya Bajeti ya Chini, Matokeo ya Juu yanafanya kazi vizuri kwangu na kwa familia yangu.
Hadithi na mahojiano yaliyofanywa na David Wambugu Wiyumiririe Cluster Servant.
J ina langu ni Julia Wangui Mathara, Mkulima wa TIST na mwanachama wa Kikundi Kidogo cha Caanan, nambari ya TIST 2008Ke517, Nguzo ya Suguroi ndani ya eneo laWiyumiririe, Kaunti ya Laikipia. Katika mwaka wa 2008,TIST ilipanuka hadi eneo langu kupitia juhudi za TIST Social Entrepreneurship (TSE). Jinarris Gachoya kutoka Lamuria alikuwa Kiongozi wa Timu. Miongoni mwa watu wa kwanza kupokea TIST alikuwa Daniel Ndumia. Daniel alihama kutoka nyumbani hadi nyumbani akizungumza kuhusu TIST kwa kila mtu kijijini. Baadaye nilianza kuhudhuria Mikutano ya Nguzo ambapo nilijifunza zaidi kuihusu. Tuliunda Kikundi Kidogo na kukiita Kanani. Tulielimishwa kupanda miti ya kila aina isipokuwa mikaratusi, kwa sababu inadhuru maeneo ya mazao, na sio kukata miti iliyopo tayari, kwani ingesaidia sana mazingira yetu. Pia tulifundishwa kuhusu mikutano ya kila wiki ya Kikundi Kidogo. Hili lilitusaidia kufanya kazi pamoja na kusaidiana. Tulianza kuanzisha vitalu vya miti na kufanya Kilimo Hifadhi. Mbali na mikutano ya Cluster, tumejifunza mengi pia kutoka kwa majarida ya MazingiraBoramonthly. Tumejifunza mambo mengi kama vile jinsi ya kudhibiti afya zetu, kisukari, shinikizo, na pia tumejifunza maadili ya TIST. Tulipoendelea kushiriki katika TIST, ndivyo tulivyojifunza mambo mapya zaidi. Wakati ukadiriaji wa msingi na miti ulifanywa na Patricia na Virginia, tulielewa biashara ya kaboni vyema. Ingawa tulijifunza katika mikutano ya Nguzo, ni pale tu Wakadiriaji wa TIST walipokuja kwa wakulima wetu ndipo tulipothamini na kuelewa somo hili. Katika TIST, nilijifunza njia mpya za kupata pesa kwa kuuza miche kutoka kwenye kitalu changu cha miti. Kuna aina nyingi za aina; Cyprus, Gravellia, Pine, na Casuarina. Pia nimeongeza miche ya matunda yasiyo ya mbao kama vile Nyanya za Miti, Ndizi Tamu, Mateso ya Manjano, na miche ya Purple Passion. Ninafahamu kwamba miche hii isiyo ya mbao haitahesabiwa kwa kaboni, lakini najua ni nzuri kwa lishe. Leo nina miche zaidi ya 2,000. Ninathamini na kutekeleza thamani ya TIST ya “Matokeo ya Juu ya Bajeti ya Chini”. Inafanya kazi nzuri sana kwangu kwani inasaidia katika kupanga bajeti kwa ufanisi, na hivyo ninaweza kununua chakula, kulipa ada ya shule kwa watoto wangu, na inamsaidia mume wangu kujenga nyumba ya kudumu. Sasa ningewahimiza wanachama wote, hasa wanachama wapya wa TIST, kupanda miti zaidi na kuendelea kusubiri na watafurahia matunda ya TIST. Zaidi ya hayo, ningetoa wito kwa serikali kusaidia TIST, ili wakulima wengi waanze kuchukua hatua katika kupanda na kuhifadhi miti na mazingira yetu.
Mary Wanza: Jinsi Mpango wa TIST ulivyonichochea kupata mapato zaidi kutokana na mauzo ya miche ya miti. Hadithi na mahojiano yaliyofanywa na Moses Nduva, Mtumishi wa Klasta wa TIST
M imi ni Mary Wanza kutoka Mukameni Cluster katika kaunti ya Machakos. Kikundi Changu Kidogo kinajulikana kama Kyeni Kiseo -TIST nambari 2022ke846. Kabla sijajiunga na TIST, nilikuwa nikitayarisha vitalu vidogo vya miti na miche michache tu, ambayo inaweza kuniingizia kiasi kidogo cha pesa. Sikuwa makini kuhusu hili kwa sababu sikutarajia kupata pesa nyingi kutokana na mradi kama huo. Nilipokuwa mwanachama wa mpango wa TIST mapema mwaka jana, niliombwa na viongozi wa Nguzo ya Mukameni kusambaza miche ya miti kwa Nguzo yao. Niliuza miche yote iliyopatikana, lakini haikutosha, hivyo nikawalazimu kununua miche iliyobaki kutoka kwa jirani yangu. Hili lilinipa changamoto kubwa, baada ya hapo niliamua kuhudhuria mikutano ya Nguzo na kujifunza jinsi ya kuanzisha vitalu vya miti kwa kutumia Mbinu Bora. Katika mchakato huo, nilijifunza jinsi ya kufanya kitanda cha mbegu kilichoinuliwa. Wakati wa mwanzo wa mvua fupi za mwaka jana katika mwezi wa Novemba 2022, nilikuwa na miche ya miti yenye afya na imara ambayo nilisambaza katika Makameni, Iviani, na Vikundi vingine vya TIST. Kabla ya kujiunga na TIST, sikuwa nikiacha miche yoyote kwa shamba langu. Sasa nimejifunza kupanda mimea katika shamba langu mwenyewe. Pia ninafundisha wakulima zaidi katika usimamizi wa kitalu. Soko ni kubwa. Ninashukuru kwamba nimepata fursa hii ya biashara kupitia TIST.
Nturukuma TIST Cluster: Tumeona Mabadiliko Chanya katika Eneo Letu. Na Joseph Munene, Mtumishi wa Nguzo ya TIST.
S isi, Nturukuma TIST Cluster, tunashukuru kwa ushiriki wetu katika Mpango wa TIST. Tuko Laikipia Mashariki, Kaunti ya Laikipia na tunapakana na Kaunti ya Meru. Kabla ya kupokea TIST katika eneo letu, ardhi yetu ilikuwa karibu tupu na miti iliyofunikwa kwa takriban 25%, licha ya eneo hilo kuwa karibu na msitu wa Mlima Kenya. Kulikuwa na jitihada nyingi zilizofanywa na mashirika mbalimbali na Serikali ili kukabiliana na ukataji miti na masuala ya kuenea kwa jangwa. Sote tunathamini juhudi hizi. Hata hivyo, TIST ilipoingia, ilifanya mabadiliko yote. Mashirika mengi hufanya tukio la siku moja, kama vile kupanda miti, bila ufuatiliaji ufaao. TIST ilikuwa tofauti. Ilitusaidia kujipanga katika Vikundi Vidogo na Vikundi, na hivyo kufanya jitihada zetu zifanane kwa muda. TIST ilianzishwa eneo letu mwaka wa 2005. Tuliikumbatia na kuanza kuwa na mikutano mingi ya Nguzo, ambayo ilifanya kama njia ya kuhamasisha watu juu ya haja ya kupanda miti na upandaji miti upya. Vikundi Vidogo vingi viliundwa na kuanza kupanda miti. Tangu wakati huo, wingi wa miti umeongezeka kwa takriban 75%, na eneo hilo limegeuka kuwa kikapu cha chakula katika eneo lote la mji wa Nanyuki. Hii ni kutokana na Kilimo Hifadhi ambacho wakulima wengi sasa wamekikubali. Zaidi ya hayo, kupanda miti ya matunda imekuwa maarufu kwa vile ni chanzo cha mapato na chakula kwa familia. Kupitia Mbinu Bora za TIST za uongozi wa mzunguko na watumishi, Nguzo yetu imeweza kuzalisha viongozi wazuri. Kujengana kumeongeza imani kwa viongozi na wanachama wetu.TIST imekuwa maarufu katika eneo hili, na kuvutia watu wengi, na kusababisha upanuzi katika maeneo ya karibu kupitia kuzidisha. Nguzo ya NkandoN imeanzishwa na kukua. Tunashukuru kwa mpango huu kwa manufaa mengi katika eneo hili na tunatumai kueneza manufaa haya katika mikoa mingine.
Martin Njoroge: Jinsi nilivyonufaika na TIST.
M imi ni mwanachama wa Kikundi Kidogo 2005KE1293. Kikundi chetu Kidogo jina ni Sindolokutoka Gaturiri TIST Cluster. Nilijiunga na TIST mwaka wa 2005. Tangu wakati huo, siwezi kujutia kujiunga kwa sababu nimefaidika kwa njia kadhaa kama vile kupokea mafunzo na wanachama wengine, kupata marafiki wapya, kupata ujuzi juu ya aina mbalimbali za miti, kufanya mazoezi ya uongozi wa mzunguko na watumishi, na kujifunza jinsi ya kuandaa kitalu cha miti, miongoni mwa mengine. Muhimu zaidi, nimekuwa nikipokea malipo ya awali ya kaboni ya TIST na pia Hisa ya Faida. Kupitia malipo haya, nimeanzisha mradi wa ufugaji wa kondoo. Ninakusudia kufadhili mradi huu kikamilifu kwa kutumia mapato ya TIST. Nimejifunza katika TIST jinsi ninaweza kupanda miti ya malisho ambayo inaweza kuniingizia mapato ya kaboni na bado kulisha wanyama wangu. Kwa kuwa nimeanza hivi punde, ninachoweza kusema ni - Tazama nafasi hii! Nitarudi na hadithi yangu ya mafanikio hivi karibuni!
Kundi la TIST la Karandi: TIST inatusaidia kuwa na amani na utangamano katika eneo letu.
Na Rahab Mbogo, Mtumishi wa Nguzo wa TIST.
T unaishi katika eneo lenye hali tete la Laikipia ambapo wizi wa mifugo umeathiri eneo letu hivi majuzi. Familia nyingi zimepoteza mifugo yao, huku jamii tofauti zikipigania uhaba wa maji na maeneo ya malisho. Hata hivyo, ndani ya eneo letu la Nguzo la Karandi, kupitia mikutano ya Nguzo, tumeweza kuleta jumuiya za makabila mbalimbali pamoja. Katika mikutano ya Nguzo, tunajadili masuala pamoja na kufanya maazimio ili kudumisha amani na utangamano. Wakati wa mkutano wetu wa hivi majuzi wa Nguzo, wanachama wetu walijadili kwa kina kuhusu hali ya usalama katika eneo letu. Tulikagua mafunzo ya TIST na tukagundua Mabadiliko ya Tabianchi ni ya kweli. Ukame mkali wa sasa ambao unasukuma jamii kupigana ni matokeo ya hali ya joto duniani. Njia ya kuepuka sio kupigania rasilimali, bali kutafuta njia za kuhifadhi na kuhifadhi rasilimali hizo na kuzitumia kwa uendelevu. Tuliapa kuwa sehemu ya suluhisho la tatizo hili. Tulikubaliana kuanzisha vitalu vya miti kwa mtu binafsi, Kikundi Kidogo na katika ngazi ya Nguzo. Tunalenga kuzalisha miche ya kutosha ambayo pia itanufaisha jamii za malisho. Tumeona maeneo ya malisho yenye miti yana uwezo wa kuweka nyasi hai kwa muda mrefu zaidi. Maeneo ya malisho yasiyo na miti hupokea jua kali ambalo huchoma nyasi na upepo mkali unapokuja, kila kitu hupeperushwa na kuacha ardhi tupu. Pia tuligundua kuwa maeneo mengi ya wafugaji hupata mvua kubwa zinazosababisha mafuriko makubwa. Mafuriko haya husababisha mmomonyoko mkubwa wa udongo, na hivyo kusababisha uharibifu wa kutisha wa ardhi. Lengo letu ni kuhimiza jamii za wafugaji kukumbatia upandaji miti. Hii itasaidia kukuza malisho yao na kuhifadhi nyasi zao kwa muda mrefu zaidi - wa kutosha kulisha mifugo yao hadi mvua inayofuata. Kwa upande wetu, tulikumbushana kuendelea kufanya Kilimo Hifadhi, na kuendelea kuandaa mbolea ya samadi. Pia tulikubali kuendelea kukumbatia jiko za kuokoa nishati kama mbali na kuhifadhi miti yetu na pia afya zetu.
Joseph Maina: Hadithi yangu na TIST. Hadithi na mahojiano yaliyofanywa na David Wambugu Wiyumiririe Cluster Servant
M imi ni Joseph Maina Wandurua wa Wiyumiririe Cluster, Kikundi Kidogo Na. 2008Ke889. Nilikuja kujua kuhusu TIST nilipohudhuria Baraza la chifu ambapo mwanamume anayeitwa Gachoya alipewa nafasi ya kuzungumza na hapo akaanzisha kuhusu TIST mwaka wa 2008. Kuanzia hapo nilimfuata kujua zaidi hadi tukaunda kikundi, japo watu wengi walikuwa na wasiwasi kwamba ardhi itaenda na wazungu lakini baadaye walifundishwa kuwa miti husafisha mazingira hivyo wakaanza kuungana mmoja baada ya mwingine. Nilipanda miti ya aina mbalimbali ambayo ninaihifadhi hadi sasa na imenisaidia kwa njia nyingi tofauti kama vile chanzo cha kuni kupitia kupogoa na kupunguza, kupata malipo ya mkopo wa kaboni. Nimehudhuria semina kadhaa huko Meru katika Kituo cha Mikutano cha Gitoro. Nimejifunza jinsi ya kutengeneza jiko za kuokoa nishati kwa matope. Nimesaidia kujenga nyingi kwenye Nguzo yangu. Nimefaidika na Kilimo Hifadhi, kitalu cha miti, bustani ya jiko, mizinga ya nyuki, na nimejifunza jinsi ya kudhibiti ugonjwa wa kisukari, shinikizo la damu, na pia kuwa na lishe bora ili kudumisha afya njema. Hii ndiyo sababu siwahi kukosa mikutano ya Nguzo. Mikutano ya vikundi ni mifumo bora ya kujiendeleza katika maeneo mengine ya maisha yetu. Tumejipanga kuanzisha miradi mingine kama vile kununua matangi ya maji, magodoro, thermoses, na mengine mengi. Kwa kuwa ni programu pekee katika eneo hilo kusafisha mazingira na kuwa na mafundisho mengi kama ilivyoelezwa hapo juu. Jambo lingine ni kwamba ningependa kuwahimiza wanachama wote wawe na mafao ya pamoja kwa vile wanaongeza thamani ya malipo yetu ya Carbon Credit. Kwa hivyo ningewahimiza wote kujiunga na mpango huo, kwani ni njia ya kutokomeza umaskini na itainua viwango vya maisha. Naipenda TIST, napenda ladha yake, ninaishi TIST na ninategemea TIST maisha yangu yote.
Jurswinnie Nkirote: Kijana Mtumishi wa Nguzo mwenye Shauku ya Kushangaza ya kuwahudumia Wakulima.
M imi ni JurswinnieNkirote kutoka Kaunti ya Meru. Nilijiunga na TIST mwaka wa 2020. Kikundi changu Kidogo ni Wakulima, TIST Number 2021KE1161. Tulipendekeza kukipa Kikundi chetu Kidogo Wakulima( Swahili for Farmers) pamoja na wanachama wangu wengine wa Kikundi Kidogo kwa sababu sote tunapenda kilimo. Hata hivyo, tulipojiunga na TIST, tunajifunza ukulima sio tu kupanda mazao na kufuga wanyama. Tulijifunza miti ina manufaa katika kusaidia kilimo chetu cha mazao na wanyama. Kabla ya TIST, tulikuwa na miti michache katika mashamba yetu. Kwa kweli, tulifikiri kimakosa kwamba miti inaweza kudhuru mimea yetu, kwa hiyo tuliepuka kuwa na miti katika mashamba yetu ya mazao. TIST ilitusaidia kushinda ujinga huu. Katika mikutano ya Nguzo tulipata fursa ya kuzungumza na wakulima wengine na kutembelea mashamba yao. Tulishangaa kuona kwamba miti kweli hutoa kivuli, humus na kuhifadhi unyevu wa udongo muhimu kwa ukuaji wa mazao. Tukawa wahudhuriaji wa kawaida wa mikutano ya Cluster. Tulitambua kwamba kuna mengi ya kujifunza na kushiriki kwenye mikutano. Ni wakati wa moja ya mikutano ya Nguzo ambapo fursa ya kuwahudumia wakulima ilitangazwa. Nilijitolea kufundishwa Mtumishi wa Nguzo. Nilianza mafunzo yangu ya Cluster Servant kuelekea mwisho wa mwaka wa 2021. Mary Gitonga alikuwa mkufunzi wangu. Nilijaribiwa na kufuzu mwaka 2022 na kuanza kutumikia Nguzo tatu (3) ambazo ni; KiijaNkandone, Marimba naKiriene. Kupitia kazi yangu ya Ukadiriaji na mafunzo, nilisaidia TIST kupanua hadi vijiji vipya. Nilisaidia kuanzisha Nguzo za Abogeta na Gateigoki. Kila siku, ninapata maombi kutoka kwa vijiji mbalimbali ili kuanzisha Nguzo mpya. Katika umri wangu mdogo, nimekua na kuwa mtumishi anayewajibika na mnyenyekevu.TIST imenisaidia kukuza ujuzi wa uongozi. Nimepata kujiamini sana. Ingawa sikuweza kuwahutubia wazee katika kijiji changu. Sasa ninaifanya kwa urahisi sana. Watu katika Vikundi vyangu wananishikilia sana. Wanatafuta hata ushauri kutoka kwangu katika nyanja zingine za maisha. Ninajivunia kuwahudumia Wakulima wa TIST. Kando na kupata kazi kama Mtumishi wa Nguzo, ninaendelea kufaidika na shughuli ninazofanya katika shamba langu. TIST ni Baraka katika Maisha yangu.
Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.

Amwe ma amemba ma ngwatanio ya TIST Karandi ivindani yoo ya wumbano wa kila mwai.
Inside: Julia Wanhui Muthara: Thooa wa mbangyeti nini ya TIST, usungio wi yiulu na museo nuthukumite kwakwa na musyi wakwa. Page 2 Mary Wanza: Undu walany’o wa TIST uthuthitwe kuseovya ukwati kwa kuta miti ya uvanda. Page 3 Ngwatanio ya TIST Nturukuma: Twina movinduku maseo kisioni kitu. Page 3 Martin Njoroge: Undu ndethekete kuma kwa TIST. Page 4 Ngwatanio ya TIST Kirandi: TIST nitutethetye kwithiwa na muuo na kwikalania nesa kisioni kitu. Page 4 Joseph Maina: Ngewa yakwa na TIST. Page 5 Jurswinnie Nkirote: Muthukumi wa muika wa ngwatanio ya TIST wina wendi museo wa kuthukuma aimi ma TIST.
Julia Wanhui Muthara: Thooa wa mbangyeti nini ya TIST, usungio wi yiulu na museo nuthukumite kwakwa na musyi wakwa.
Ngewa yikitwe ni muthukumi wa ngwatanio ya Wiyumiririre ya David Wangugu.
I syitwa yakwa ni Julia Wangui Mathara, muimi wa TIST na memba wa kakundi kanini ka Canaan,TIST namba 2008Ke517, ngwatanio ya Suguroi ila yi kisioni kya Wiyumiririe, Laikipia County. Kwi mwaka wa 2008, TIST niyathathaie na kuvika kisioni kwa nzia ya vitii wa TIST Social Enterpreneurship (TSE), Jinarris Gachoya kuma kikundini kya Lamuria niwe watongoeshe. Kati wa andu mambee kukwata TIST ni Daniel Ndumia. Daniel niwaumie musyi kwake na ambiia uthi musyi kuthi ula ungi ndua nima ayielesya iulu wa TIST. Itina nimambiie mbumbano ila syatumie nimatha muno iulu wa TIST. Nitwaseuvisye kakundi natwaketa Caanan. Nitwamanyiiw’e iulu wa mithemba ya miti ateo musanduku nundu niwanangaa na kumya isio sya nima, nitwaeleiw’e vaita wa kulea kutema miti ila yu yivo na vaita wayo wa mawithyululuko. Nitwamanyiiw’e iulu wa mbumbano sya kila kyumwa. Kii kyatutethisye kuthukuma vamwe na kutethania. Nitwambiie kuseuvya ivuio na kwika nima ya kusuvia. kwongeleela mbumbano ni tweemanyiisye muno kwisila ithanguni ya Mazingira Bora ya kila mwai. Nitwamanyie maundu ta undu wa kwikala thayu wina uima museo wa mwii na undu tutonya kwikala ona twina uwau wa sukali, kwambatwa ni nthakame na maundu angi maseo ma TIST. Oundu tuendee na kwikony’a na TIST niw’o tuendee na umanyana kwimanyisya maundu meu. Yila kuthianwa na kuvitukithw’a kwa miti kweekiwe ni Patricia na Virginia nitwakwatie kuelewa nesa iulu wa viasala wa nzeve itavisaa. Onakau nitwamanyiitw’e nthini wa mbumbano sya ngwatanio sya kila mwai, no yila athukumi ma uthiana ma TIST mookie kwitu aimi nivo twaeleiwe na twamanya undu uu nesa. Nthini wa TIST, ninimayite nzia nzau sya useuvya mbesa kuma kuta miti ya uvanda kuma kivuioni. Ve mivai mingi ya mbeu yamiti ta Cypres, Gravellia, Pine na Casuarina. Ingi ninongeleele miti ite na mithamba ila itatalikaa kwa nzeve itavisaa ta Inyanya, maiu ma kasukali, Makundi ma yello na makundi ma kikamba. Ninisi miti ila itena mithamba nitalikaa kwa nzeve itavisaa indi nundu niliu museo kwa mwii. Umunthi nina mbeu ya miti mbee wa 2,000. Ninamuve kwa mawiko ma TIST na walany’o woo wa “mbangyeti yithinthi na vaita wi yiulu” (Low Budget High results). Ni undu uthukumaa nesa kwakwa nudnu nindetheeasya kuua liu, kuivia syana viisi wa sukulu, na niendee kutuma nitetheesya muume wakwa kwaka nyuma ya kwikala. Yu nindonya uthuthya amemba onthe munamuno ala ma TIST kuendeea uvanda miti na kwikala meteele na nikutania moseo na matunda ma TIST. Ingi nonikulye silikali kutetheesya TIST, nikana aimi aingi makambiia kwosa itambya ya kuvanda miti na kusuvia miti na mwawithyululuko.
Mary Wanza: Undu walany’o wa TIST uthuthitwe kuseovya ukwati kwa kuta miti ya uvanda. Ngewa yikitwe ni Moses Nduva, Muthukumi wa ngwatanio ya TIST.
N itawa Mary Wanza kuma ngwatanioni ya Mukameni ila yi Machakos County. Kakundi kwakwa kanini ketawa Kyani Kiseo na TIST namba yakwa ni 2022ke846. Mbee wa ulika nthini wa TIST, ninaseuvasya kivuio kinini kina tumiti otunini, nikayndeteae o ukwati munini. Ndyeeyumitye muno wiani uu wa kivuio nundu ndyoonaa ta utonya unenga mbesa mbingi. Yila natwikie memba wa TIST mwaka muthelu uyambiia, ninakulitw’e ni mutongoi wa ngwatanio ya Mukameni nimatee mbeu ya miti. Ninatee miti yonthe ila nainayo na yale kumeana, kila kyatumie mamantha miti kwa mutui. Kii nikya tumie niamua kuvika mbumbanoni sya ngwatanio ino na kumanya kila kiendee na nivo namanyiiw’e iulu wa mawiko maseo ma TIST iulu wa ivuio, na vau naendeea na kumanya undu wa kuseuvya kivuio kya kitanda. Nthini wa mbua nguvi ya mwaka muthelu wa 2022 myai wekumi nomwe, naina mbeu ya miti yina vinya ila natee kwa ngwatanio sya Mukameni, Iviani na kwatanio ingi sya TIST. Mbee wa kulika nthini wa TIST ndyeethiawa na mbeu ya miti mya utiala muundani. yu ninitialasya miti ya uvanda kithekani kwakwa. ingi niniendee na umanyisya aimi iulu wa usuvia kivuio. Soko ni nene. Ninamuvea nundu wa ukwata ivuso yii ya ukuna viasala kwisila kwa TIST.
Ngwatanio ya TIST Nturukuma: Twina movinduku maseo kisioni kitu. Na Joseph Munene, muthukumi wa ngwatanio ya TIST.I thyi ma ngwatanio ya Nturukuma ya TIST, twina muvea kwa walanio wa TIST. Twinthini wa Laikipia East Laikipia County na tuvakanite na Meru County. Mbee wa kukwata TIST kisioni kitu, miunda yitu ndyai na miti yaina miti ta 25%, ona kutwika kisio kitu kivakuvi vyu na mutitu wa Mt. Kenya. Vaina mawendekethyo kauta kuma ngwatanioni kivathukanio ona silikali undu wa usiia kutemwa kwa miti na kwongeleka kwa mang’alata. Nitwatatie onaitu kana nitutonya kuola mang’alata ala maendee na kwongeleka. Indi yila TIST yookie niyaetie kivathukanio. Ngwatanio mbingi syikaa undu wa muthenya umwe, ta kuvandithya miti vate kuatiia, TIST yikivathukanio. Nimatutethasya kutukwatanio tukundi tunini na ngwatanio ila itumaa vitii woo withiwa uyoneka kwa ivinda kuthi yila yingi. TIST yookie kisioni kitu mwakwa wa 2005. Ni twambiie kwithiwa na mbumbano sya ngwatanio ila syatumiawa kuelesya andi vata wa kuvanda miti na kuseuvya mititu ingi. Tukundi tunini tula twaseuviw’e nitwambiie uvanda miti. Kuma ivindani yiu kisio kila kina miti nikyongeleku na kuvika 75% na kisio kii kitwikite kyondo kya liu kya taoni wa Nanyuki ila yikisioni kii. Uu ni usyao wa nima ya kusuvia (CF) ila aimi aingi mandeesye. Ingi kuvanda miti ya matunda nikwikitwe kwa wingi nundu ni liu misyini na ninzia ya kwongela ukwati. Kwisila kwa mawiko na mawalanio manzeo ma TIST ma uthukumi wa kukuana ngwatanio yitu niyithiitw’e itonya kumya atongoi aseo. Kujengana nitumite amemba aingi methiwa na ukumbau ta atongoi na amemba. TIST nimanyikite kisioni na kwendeesya andu aingi na kutuma ithathaa kuvika isioni ingi. Ngwatanio yitu nisyaite ngwatanio ya Nkando kila kiendee kwiana. Twina muvea kwa walanio wa TIST na vaita ula itunengete kisioni twina wikwatyo wa kana nikuendeea kunyaiikya useo wayo isioni ingi.
Martin Njoroge: Undu ndethekete kuma kwa TIST.
N i mumemba wa kakundi kanini namba 2005KE1293. Isyitwa ya kakundi kaitu ni Sindolo kuma ngwatanioni ya TIST Gatuiriri. Nalikile nthini wa TIST mwaka wa 20054. Kwambiia ivindani yii ndyisya kwasya kana naailila kulika nthini wa TIST nundu nindethekete nziani syikivathukanio na TIST kwa nzia sya kumathiw’a imwe na amemba ala angi, kukwata anyanya eu, kumyanyiw’a iulu wa mithemba kivathukanio ya miti, kwika utongoi wa kumanisya/kithyululu na utongoi wa uthukumi na kumanyiw’a undu wa useuvya kivuio kati wa maundu angi. Kyavata, ninithiitwe ndikwata ndivi ya aluvasi na Vaita kuma kwa soko wa nzeve itavisaa kwisila kwa TIST. Kwisila ndivini iii ninambiie nima ya kuithya mamaa/malondu/Malung’a. Ninayisilya ya kuendeesya muvango uu kuma ukwatini ula ngukwata kuma kwa TIST. Ninimanyite kuma kwa TIST undu wa uvanda miti ya liu wa indo na undu wa umisuvia kunenga ukwati ona indo syakwa iiya. Nundu no indi ninambiie niasya ata? - Sisya Mwanya uyu! ningusyoka na uvoo wa ukily’o mituki!
Ngwatanio ya TIST Kirandi:TIST nitutethetye kwithiwa na muuo na kwikalania nesa kisioni kitu. Na Rahab Mbogo, Muthukumi wa ngwatanio ya TIST
T wikala kisioni kya Laikipia kila kithiawa na mathina ma muuo nundu wa ing’endili sya kuya indo. Misyi mingi niyaitye indo syoo na nundu kisio kitu kina andu ma mbai kivathukanio kuma isioni kivathukanio na kaingi nitumenaniaa na kukita nundu wa mwoo wa ki’u na kitheka kya ndithya. Onakau, kisioni kitu kila ki ngwatanio ya TIST Karandi, kwisila mbumbano sya ngwatanio nitwithiitwe tuetende andu kumambai kivathukanio vamwe. Nthini wa mbumbano sya kila mwai nituneenanasya undu wa kwikala vamwe na muuo na kumantha mosungio ma kutua ma kila kietae ngusanisyo nikana kwikala vamwe kwa muuo. Nthini wa wumbano witu ula wa mituki amemba nimaneenanisye muno iulu wa nthina uyu wa usesei kisioni kitu. Nitwaneenanisye iulu wa mommanyisyo ma TIST iulu wa uvinduku wa nnzeve ula ni undu waw’o. Yua yila yiendee yu niyiusukumiia mbai kukilianila nundu wa nthina uyu wi nthi yoonthe kuvyuva. Nzia ya kuola kau wa syindu ila twinasyo ni kumantha nzia y kusuvia w’umo wasyo na undu tutonya usyikaly’a. Nituneevitie kwithiwa twi usungio wa nthina uyu. Nituneetikilile kwa vamwe kwambiia ivuio kila mundu, tukundi tunini na ngwatanio. Twina mwolooto wa kuseuvya mbeu yianite ila itonya kuete vaita kisioni kila tuithasya. Nitusyaiisye izio sya kuithya natukona tina miti nitutonya kwikalya nyeki kwa ivinda iasa. Isio sya kuithya itena miti syithiawa bna sua yingi yila yivivasya na kuya nyeki na nzeve yooka iikua ila itiele na kutia kuthanga utena kindu kya kuuvwika. Ingi nitunoonie kana isioni sya ndithya syithiawa na mbua mbingi ya ivinda inini. Mbua ino nikuaa muthanga mwingi na kwoou muthanga kuendeea kwosa. mwolooto witu nikuthuthya mbai itanie na syitikilane na uvandi wa miti. kii kitetheesya kusuvia isio sya ndithya na kwikalya nyeki kwa ivinda iasa na kwoou indo kwithiwa na liu wa kwiana kuvika mbua ingi. Ngaliko yitu, twililikania kila umwe kuendeea kwika nima ya kusuvia (CF) na kuseuvya vuu wa yiima. Ingi nitukwitikilana na kuendeea na walanio wa maiko ma kusuvia mwaki nikana kusuvia miti na uima witu wa mwii.
Joseph Maina: Ngewa yakwa na TIST. Uvoo uandikitwe ni David Wambugu muthukumi wa ngwatanio ya TIST Wiyumiririre.
N ye nitawa Joseph maina Wandurua kuma ngwatanioni ya TIST Wiyumiririe, namba yakwa ya tist ni 2008Ke889. Namanyie iulu wa TIST yila naendie valasani ya kivu vala mundu weetawa Gachoya wanengiwe mwanya aneene na aimanyithanya iulu wa TIST mwaka wa 2008. Kuma vau nina muatiie kumanya muno muvaka yila twaseuvisye kikundi, onakau andu aingi maina makana kana itheka syoo nitonya uthi na asungu indi yila mamanyiiw’e kana miti nitheasya mawithyululuko nimambiliilye ulika umwe kuthi ungi. Ninavandie miti mithemba kivathukany’o ila yivo kuvika umunthi na ni indethetye kwa nzia mbingi ta ngu yila namisea na kukwata ndivi ya nzeve itavisaa (carbon credit). Ninivikite nthini wa semina kivathukanio ila syithiawa Meru Gitoro Conference Center. Ninimanyiitw’e useuvya maiko ma usuvia mwaki ngitumia kyaa/ndaka. Nindetheesye kuseuvya ngwatanio yingi sya TIST. Nindethekete ni nima ya kusuvia (CF) , kivuio, muunda wa ikoni, myatu ya nzuki, ninimanyite undu wa kwisuviana na uwau wa sukali, kwambatwa ni nthakame na undu wa uya liu wianene nikana kwikala thayu wina uima. Kii nikyo kitumaa ndatia mbumbanoni sya ngwatanio. Mbumbano sya ngwatanio syuithiawa na ivuso iseo kwitu ya kwiyaka isioni ingi sya mathayu maitu. Nitwikwatanity’e kwambiia walanio wa kuua matanghi ma kiw’u, mito, mathamosi na maundu angi maingi ma ukuna twivamwe. Nundu walany’o uyu now’o woka kisioni uuthambya nzeve na wina movundisya ala naweta vaa iulu. kila kingi ni kana nithuthya a memba oonthe mendeew’e ni vaita ingi ila syukanasya na walany’o uu kwongeleela ndivi ya nzeve itavisaa (carbon credit payment). Kwa uu ninguthuthya kila umwe alike walanioni uyu, ni nzia imwe ya kuola ungya nakukilya mikalile ya thayu. Ninendete TIST, ninendete musamo wa TIST, ninikalaa na TIST na ninikwatasya TIST thayuni uu.
Jurswinnie Nkirote: Muthukumi wa muika wa ngwatanio ya TIST wina wendi museo wa kuthukuma aimi ma TIST.
N itawa Jurswinnie Nkirote kuma Meru County. Ninalikile nthini wa TIST mwaka wa 2020. Kakundi kakwa kanini ketawa Wakulima, TIST namba ni 2021KE1161. Nitwoonie nuseo kwita kakundi kaitu Wakulima (ila ni ndeto ya kiswaili ya aimi) twina amemba ala angi nundu nitwendete nima. Onakau twalika ntini wa TIST, nitwamanyiiw’e kana nima ti kuima liu na kuithya indo kw’oka. Nitwamanyiiw’e vaita wa miti undu itetheeasya kuungamia mimea yitu na indo nthini wa nima. Mbee wa TIST twaina miti minini ithekani na miundani yitu. w’o nitweesilasya kana miti nikuumisya mimea yi na kwoou tuyendaa miti miundani vala ve mimea. TIST niyatutetheesye kuola utumanu uyu. Nthini wa mbumbano sya ngwatanio nitweethiiwe na ivuso ya kuneenania na aimi ma TIST na kuthoka miundani yoo. Nitwaseng’ie kwithia miti ietete muunyi, na kusuvia kimeu muthangani kila kyavata wa mimea kwiana. Nitwambiie uvika mbumbanoni ii kaingi. Nitweethiie kana ve maundu maingi makwimanyisya na kumanyiany’a mbumbanoni ii. Ni ivindani yimwe twi umbanoni vatangaasiwe mwanya wa uthukuma aimi. Nineeyumisye nimanyiw’e ta muthukumi wa ngwatanio. Nambiie umanyiw’a muthya wa mwaka wa 2021. Muwalimu wakwa ai Mar y Goitonga. Nineekithiw’e mutiani na kuvitukithw’a 2022 na nambiia uthukuma ngwatanioni syaTIST itatu ila ni; Kiija Nkandone, Marimba na Kiriene. Kwa kuvitukithwa kwawa na kumanyiw’a ni na mbiie utetheesya kuthathasya TIST isioni sya ndua. Ni ndetheesye kwambiia ngwatanio sya Abogeta na Gateigoki. Kila muthenya ningwataa ukulyo wa kuthi nduani kivathukanio kwambiia ngwatanio nzau. Myakani ino yakwa ya wanake ninianite kwithiwa nikwatw’a na ninyivitye uthukumini. TIST nindethetye kwianya kinengo kya utongoi nthini wakwa. Nikwatite ukumbau munene. Ndyeesi kana nonineenany’e na andu akuu kungila utuini wakwa. Yu ninikaa uu vatena vinya. Ala me ngwatanioni yakwa nimangwatiliile kwa unene. Ingi ona nimangulasya ukuu kwa maundu angi ma thayu uu. Nina utanu na kwiyonea na kwikathiia kuthukuma aimi ma TIST. Ingi eka ukwata wia wa uthukumi wa ngwatanio niniendee na ukwata vaita kwa maundu ula ngwika kithekani kwakwa. TIST ni uathimo thayuni wakwa.
Mazingira Bora TIST is an innovative, time - tested, afforestation program led by the participants.
Baadhi ya wanachama wa Karandi TIST Cluster wakati wa mkutano wao wa kila mwezi.
Inside: Julia Wangui Mathara:Mieindab Boisietab Rabisiek che mi ng’wony en TIST. Wolutik che mi barak ko boisie komie ne anne ak konyun. Page 2 Mary Wanza: Ole liinuch TIST kocheran kot anyoru melelkweek en aldaetab ketik che kimine. Page 3 Isasametab Nturukuma nebo TIST: Kikegeer walutik che kororon en emenyon. Page 3 Martin Njoroge: Kelunoik che kianyoru en TIST. Page 4 Isasametab Karandi nebo TIST: TIST ko toreteech kenyorun kalyet ak atebeet nemie ne komostanyon. Page 4 Joseph Maina:Atindoniondenyun en TIST. Page 5 Jurswinnie Nkirote: Kiboityot ne mingin nebo Isasamet ako ne tinye chamet koboisiechi temik
Julia Wangui Mathara:Mieindab Boisietab Rabisiek che mi ng’wony en TIST. Wolutik che mi barak ko boisie komie ne anne ak konyun.
Atindoniot ak tebseetab David Wambugu Liboitiotab Isasametab Wiyumiririe
K ainenyun ko Julia Wangui Mathara, temindetab TIST ako membayatab Kayumet ne Ming’in nebo Caanan , TIST number 2008Ke517, Suguroi Cluster ne miten komostab Wiyumiririe, en Laikipia County. En kenyiatb 2008, ko kitesak TIST ak koiyi emenyon koyob kamuketab TIST Social Entrepreneurship (TSE). Jinarris Gachoya koyoob Lamuria Kandoindet nebo Kayumet. Agebge bn biik che taa kotach TIST ko kiDaniel Ndumia.Kiwendot Daniel kot en kot komwojin chi tugul en kokwet akobo TIST. Ki en let awe tuiyosiek ole kianetgee che chang akobo TIST. Kikitou Kayumetab gee ne mingin ak kegureen Canaan. Kikinetech akobo ole kimindo ketik tugul kobateen chepkogutgee/bluegam, amun weche mbarenik ako monyolu ketil ketik che sobtos en mbarenik amun konum borotet neo en itondab emet. Kikinetech kora akobo tuiyosiek chebo wikit agetugul chebo katuyosiek che mengechen. Kitoretech inoni keboisien en kibagenge ak ketoret gee. Kikinaam ketou betisiek ak keyai temisietab ripetab emet. Ketesi tuiyosiekab katuiyosiek, ko kikinetgee kora tuguk che chang koyob Mazinigira Bora. Kikinetgee akobo tuguk che chang cheu olekiripto borwekiok, mondab sukaruk, rwaetab korotik, ak kinetgee kora akobo Makutik che Miach chebo TIST. Olon kiteseta en TIST, keteseta kenoe tuguk che chang.Kiin keyai tesetab oleibochite mbarenikab TIST ak koitosiek ne kiyoe Patricia ak Virginia, ko kikinai akobo mungaretab aldaetab koristo. Anganda kikakinetgee en tuiyoiekab Isasamet, ko kikiboiboenchi ak kikuye ng’alek tugul kityo kin koityi temik Koitikab TIST, En TIST ko kianetgee ole kinyorundo rabisiek koyob aldaetab ketik che kiminie kobun kabetinyun.Mi ketik konyil che chang: torokonik, sebesebe, chesarur che trerterchin. Kiatesi kora minutik che mo ketik cheu cheloliik, ndisinik, kirindila, ak kuso.Angen ale mokiite ichochu amun mo ketik che yechen, kobaten angen ale kororon en amitwokik.Raini atindoi ketik che kimine cheite 2000. Abaibaenchini ak ayae Makutik che Miach chebo TIST cheu “Rabisiek che tutigin walutik che echeen”.boisie komie ne anee amun atet boisietab rabisiek komie, kou noton amuche aal amitwokik, aliban fees en lakokiuk, ak atareti boiyondenyun ketech kot ne kararan. Nguni amache acher membaek tugul missing ko chebo TIST che lelach komin ketik ak kotes taa akoi konyorvhigee logoek che miach en taa chebo TIST. Ne mo non kityo, asame serikali kotoret TIST asi komuch temik che chang komin ketik ak koriib itondab emet,
Mary Wanza: Ole liinuch TIST kocheran kot anyoru melelkweek en aldaetab ketik che kimine. Atindoniot ak tebutik che kiyoe Moses Nduva, Kiboityotab Isasametan TIST.
K ainenyun ko Mary Wanza kobun Isasametab Mukameni en Machakos County. Kotuiyet ne Mingin ne nyun koKyeni Kiseo -TIST number 2022ke846. Kin kotomo achut TIST ko kitam atindoi kabeti nebo ketik che tutigin che kiimuche kokonoon rabisiek che tutigin. Kima atinye akilchigee amun kimaongen ale amuche anyor rabisiek che chang en boisiet ne mingin neu noton. Kin aigu membayaytab TIST kiname kenyinigonye, ko kisomom kandoikan Isasamenyon kole aibchi ketik che kimine. Kiamuch aalda ketik tugul kobaten kiror ak koyach kwal ketik alak en chitab kokwenyun. Kikonon inoni cherseet missing ne kiyaan awo tuiyosiek tugul chebo Isasamet ak anetgee ole kitoundo betit neo ne kararan aboisien Ortinwek che Miach chebo Boisiet. En yotn ko kianetgee akobo ole kichobtoo betit ne toror. Kin koonome robta nenwach nebo Kiprundet Ne Taa en kenyit konye bo 2022, ko kiotindoi ketik che chang che kimen che kiapchi Isasametab Mukameni, Iviani, ak Isasamok alak chebo TIST. Kin kotomo achut TIST ko kimaotuche ketit akot agneg ne amine en mbarenyun. Nguni ko kianetgee atuch che amine en mbarenyun. Kora anete temik che chang akobo ole kichopto ak keripto betisiek. Oo ole kialdechin. Abaibai amun kianyoru kelchin en mung;arani kobun TIST.
Isasametab Nturukuma nebo TIST: Kikegeer walutik che kororon en emenyon. Koyob By Joseph Munene, Kiboityotab Isasametab TIST
E cheek en Isasametab TIST nebo Nturukuma kemwoe kongoi kemii en tetutietab TIST. Kimi komostab Laikipia Kongasis en Laikipia County ako Kipjeichindosi ak Meru County. Kin kotomo ketach TIST en korenyon, ko mbarenikiok ko kima komi ketik che tiana, kimi kityo kebebertab 25 en 100 (robo) en ketik anaganda mokilochin ak osnetab Mt Kenya. Kimii kokwoutich che chang che kikimoche kemin ketik ak kerib osnosiek che kiyoe serikal ak kibagengeisiek alak. Kikiyan tugul kokwoutichu. Anganda uu noton, ko kin koit TIST ko kiib walutik che echen missing. Kibagengeisiek che chang koyoe boisionoton en betut agenge kityo ak koyam, kou minsetab ketik, ako motindo kochigil en betusiek che isibu en taa. TIST ko terr. Kitoreteech ketetgee en kotuiyosiek che mengechen ak komuktewech ketesta komie en kasarta ne koi. Kikitou tetutietab TIST en korenyon en kenyitab 2005. Kikitaach ak kinaam keyai tuiyosiek chebo Isasamok che chang che kiikochi biik che chang kogeer maketab kemin ketik ak kerib osnosiek ak ketou alak. Kikitoo katuiyoiek che chang ak konaam komin ketik. Kongeteen yoton ko kikwo barak ointab osnosiek en kebeberiatab 75% ako kikokochi inoni komostanyon koik mesendetab omitwakik en nganasetab Nanyuki komugul. Inoni ko kiinukak mun en temisietab ripetab emeet ne boisien temik che chang’ en nguni. Kor, ko minsetab logoek ko kikotesak en komosoto amun kiboisien en amitwakik en korik ak kioldo kora. Koyob TIST ak kandoinatet ne kiwolchingee ak kandoinatet ne kiboisiechin bik, ko kikomuch isasamenyon konem kandoik che cjang che miachen. Kujengana kokikoteswech kayanet en kandoikiok ak koib yetunet en komosek che kirubegee che kikobit amun en tesetab taa. Isasametab Nkando N ko kikoit kinaam ako teseta koetu. Kimwoe kongoi en tetutioni amin en melekweek che chang en komostanyon ako kimonguu kele tesetai melekwechu koitin komoswek alak
Martin Njoroge: Kelunoik che kianyoru en TIST.
A a membayatab Kayumet ne Mingin 2005KE1293 noton kegureen Sindolokoyob Isasametab Gaturiri nebo TIST. Kiachute en kenyitab 2005. Kongeteen yoton ko molilone amune asi achut amin kianyoru kelchinoik che chang kongeten yoton en ortinwek che chang kou konetisiet koboto membaek alak, nyorunetab choronook che lelach, nyorunetab ng’omnotet akobo ketik che terterchin, kandoinatet ne kiwalchin kee ak kandoinatetab keboisiechi biik, ak naetab ole kichoptoo betisiek chebo ketik, ak alak. Nebo komonutiet missing ko nyorunetab lipaonsiek chebo taa chebo aldateab koristo ak Pjeutikab Melekweek. Kobun lipanosiechu ko kianaam baetab kechirek. Atete aboisien lipanosiek kobun TIST en tetutioni. Kianai koyob TIST ole kimindo amitwakikab kiyagik che imuche kokonon melekweek en aldaetab koristo ak abai kiyagik kora. Ko amun koranamm tetutioni, amwoe ale – Okany asi ogeer oo! Awegsei ak atindoniondenyun en konegit!
Isasametab Karandi nebo TIST: TIST ko toreteech kenyorun kalyet ak atebeet nemie ne komostanyon. Koyob Rahab Mbogo, Kiboityotab Isasametab TIST
K imenye komstab Laikipia ole kokoityech chorsetab kiyagik en konegit. Korik che chang ko kikoobet kiyagik che chang amun boregee kutuswek che chang komoitos beek ak ole agete kiyagik. Anganda uu noton, ko en Isasmenyon nebo Karandi, kobun tuiyosiekab Isasamet, ko kikimuch keibu kutuswek che chang kotuiyo.en tuiyosiekab Isasamet keng’olole akobo tuguk che chang ak ole kimuche keibundo kalyet ak kemengin tugul en miendo. During our recent Cluster meeting, our members discussed intensively about the security situation in our area. We reviewed TIST trainings and realized Climate Walutik k obo iman. Kemeut ne mi en kasari ko kikonyo amun en waletab itondab emet ne kikoko koburgeir emet missing ako noton ko kikoib boriet en biik che terterchin. Ole kimuche keistoen gee noton ko mo kinaam boriet kobaten kecheng ortinwek che kimuche keripto itondab emet ak kerib tuguk ak keboisien en ortinwek che kororon. Kikiyosie keikun agenge en walutik chebo koimutichu.Kikiyan kinam betisiekab ketik chi tugul, ak en kibagengeisiek ak isasamet. Kitokyinigee kenyorun ketik che chang che yome akot biik che ribe kiyagik. Kigenai kele mbarenik che tinye ketik che chang ko choton che imuche konyor susweek en kasarta ne koi agot en kemeusiek.Tirikwek che motinye ketik koityin kobeel asista missing ako olon kait koristo neo ko kute tuguk tugul ak konget ng’wony buch ne momi susweek. Kikegeer kora kele komoswek che chang che agete kiyagik ko nyoru ropta neo ne ibu maranet. Maranosiechu ko loe ng’ung’unyek che chang ak kobal imbarenik akoi koyagekitun. Kitokyinigee kineet biik che ribe kiyagik komin ketik. Inoni kogochin toreteet mbareikuak ole riben kiyagik ak koit korib susweek en kasarta ne koi - ak komuch kobai kiyagik akoi kenyit neisibu anan ko kasarta ne kait ropta. En komostanyoon, kibwatinu chi tugul koboisien temisietab ribetab itondab emet ak kotesta kochop keturek anak ko kotoldoleiwek.Kikiyan kora keboisien sigiriisiek che ribe mat kou oret ne kiribeen ketik ak miendab borwekiok.
Joseph Maina:Atindoniondenyun en TIST. Atindoniot ak tebutik koyob David Wambugu Kiboityotab Isasamyeab Wiyumiririe.
A ne ko Joseph Maina Wandurua nebo Isasametab Wiyumiririe, Katuiyet ne mingnin ko No. 2008Ke889. Kianai akobo TIST en tuiyetab kirwakindet ole kinyo chito ne kegureen Gachoya ak kigochi kasarta kong’alal ak en yoton komwowech akobo TIST en 2008. Kong;eteen yoton asibote akoi ketou katuiyet ne mingin anganda kimii bik che kiiywei kole bendi mbarenik ak chumbek kobateen en let kinet kelenchi ketik kotilile itondab emet so koyan kochut ko agenge agenge. Kiamin ketik che terterchin che kiorib akoi nguni ako kikotoreton en ortinwek che chang kou kwenik che kichoru ak che kiisto yon kachilge ak anyoru lipanosiek chebo aldaetab koristo. Kiawe tuiyosiek che chang en Meru en Gitoro Conference Center.Kiania ole kichoptoo mastinwek keboisien ng’ototook.Kiotoret achob che chang missing. Kianyoru kelchinet en Temisietab Ribetab Emet, betitab ketik, kabungusiekab chiget, ako kianetgee olekiripto miondab sukaruk, rwaetab korotik, ak kora atinye amitwokik tugul che mogotin en borto asi amuch anyor chametabgee en borto. Niton amunee asi komochilile tuiyosiekab isasamet. Tuiyoseikab isasamet ko oret ne mie ne kitechen gee en komoswek che chang en sobenyon. Kikebangangee kinam tetutikab aletab tankisiekab beek, matresiseik, thermosisiek, ak alak che chang.amun tetutiet ne inegen en komostanyon ne tokyingee kotililetab itondab emet, ako tinye kanetutik che chang kou ole kkimwaita en barak yu, ko kit age ne acheren membaek ko konyorchigee kelunoik che tinyegee ak tuguchoton asi komuch kosich melekweek che echeen kobu aldaetab koristo. Achere tugul kou noton kochut tetutioni amun oret ne kiistoen bananda ak kekanapta sobet. Achame TIST, achame kiit ne chomu, amenye TIST ak atiengee TIST en sobenyun tugu;.
Jurswinnie Nkirote: Kiboityot ne mingin nebo Isasamet ako ne tinye chamet koboisiechi temik.
A nne ko Jurswinnie Nkirote koyob Meru County. Kiachute TIST en 2020. Katuiyet ne Mingin ne nyun koWakulima, TIST Number 2021KE1161. Kikiyan kainet Small Group Wakulima (en Kiswahili ko Temik) koboto membaek alak chebo katuiyet age nenyun ne mingin amun echeek tugul kechome temisiet. Nganda uu noton, kin kechut TIST, ko kikinetgee kele temisiet ko mo minsetab tuguk kityo kobaten boto ribetab kiyagik. Kikinai kele ketik ko tinye kelchinoik alak che toreti minsetab tuguk ak kiyagik. Kin ko tomo kechut TIST, ko ki ngerin ketik che kimmi mbarenikiok. En iman ko kikakileel kibwat kele ketik komuche kobar minutik, so keistoengee minsetab ketik en mbarenikiok. Kitoretech TIST keistoengee naet ne momi. En tuiyosiekab Isasamet ko kikinyoru kasarta keng’ololchin temik ak kerutechi mbareinkuak. Kikinai kele en iman ko konu ketik uronok che kororon, konu kotoldoleiwek ak koribe beek en ng’ung’unyek che mokyingee minutik. Kikiigu biik che mi tuiyosiekab isasamet en betusiek tugul.Kikinai kele chang tuguk che kimuche kinetgee en tuiyosiek.Ki en tuiyet agenge ole kikimwa kele kimoche kiboityotab isasamet. Kiogonu gee kinetan oik kiboityotab isasamet. Kianam konetisiet aik kiboityotab isasamet kobegunote kenyitab 2021. Mary Gitonga ko ki kanetitenyun. Kikiyoiwon tiemutik ak asiir en 2022 ak anaam aboisiechi Isasamok 3: Kiija Nkandone, Marimba ak Kiriene. Kobun koitosiekchuk ak konetisiet, ko kiotoret kotesak TIST koityi kokwotiknwek che lelach. Kiotoret anam Isasamok cheu Abogeta ak Gateigoki. En betut agetugul, anyoru somutik kobun kokwotinwe che terterchin anamchi isasamok che lelach. En minginotenyun, ko kioetu aiku chito neribe tuguk ak aiku kiboityot ne imingine gee.Kikokonon TIST ngulotietab kandoinatet. Kianyoru kayanet neo.Kimaongen ale amuche ang’ololchi biik che echen missing en kokwenyun. En raini amuche ayai noton en oren ne nyum nyum. Biik en isasamosiekiok ko tegison missing.Alak akot kosome kotigonet kobunwon en ortinwek alak en sobet. Abiabi aboisiechi temikab TIST.Tabala anyorchigee boisiet kou kiboityotab isasamet, atesetai anyoru kelchinoik kobun boisionik che ayoe en mbarenyun.TIST ko kikoik Koberuret en Sobenyun.